مصادیق صله رحم مورد تایید اسلام چیست؟

آیا صله رحم قاعده و قانون خاصی دارد؟

و بسیاری سؤال های دیگر که برای یافتن پاسخ این سؤالات پای سخنان «حجت الاسلام عبدالحسین مشکانی»، رییس موسسه علوم راهبردی ادیان و جنبش ها (معراج) و مؤسس بنیاد معنویت و تمدن نشسته و از سخنان ایشان بهرمند می شویم

با توجه به توصیه های دین اسلام صله رحم چه تأثیری بر سبک زندگی افراد و چه جایگاهی در آموزه های دینی دارد؟

نخست لازم است سبک زندگی را تعریف و سپس جایگاه صله رحم در جغرافیای آن تبیین شود.

واقعیت آن است سبک زندگی چنانکه برخی می پندارند، مشتی گزاره اخلاقی نیست که از سوی یک استاد اخلاق یا در یک کتاب اخلاقی تدریس و مطالعه شود.

آنچه مقصود رهبر معظم انقلاب بود، این تعریف بی در و پیکر از سبک زندگی نیست. در نگاه ایشان سبک زندگی ساختار مشخص و نسبتی وثیق با مقوله تمدن سازی دارد. به تعبیر رهبری، سبک زندگی بخش اصلی و نرم تمدن نوین اسلامی را تشکیل می دهد.

سبک زندگی در یک تعریف علمی و دقیق عبارت است از:

مجموعه ای به هم پیوسته و مرتبط با هم از الگوهای رفتاری در حوزه های مختلف حیات بشری.

به بیان دیگر، انسان دارای ساحات و حوزه های مختلفی است – از جمله حوزه سیاست، حوزه تربیت، حوزه اقتصاد، حوزه حقوق، حوزه فرهنگ یا هر حوزه دیگری که بتوان بر اساس مبانی انسان شناختی اسلامی برای انسان تعریف کرد، و در تمام این ساحات نیازمند الگوی رفتاری است. این الگوهای رفتاری نیز باید مقرون به حجیت شرعی باشد، بنابراین، صحبت از استنباط و فقاهت به میان می آید. یعنی فقیه متولی استنباط و ارائه الگوهای رفتاری در تمامی حوزه های حیات بشری است.

از سوی دیگر، تمدن اسلامی عبارت از مجموعه ای به هم پیوسته از نظام های اجتماعی، مبتنی بر نظام ارزشی و بینشی است. نظام های اجتماعی سازنده تمدن نیز بر اساس همان ساحات مختلف حیات بشری تعریف و تدوین می شوند؛ نظام فرهنگی، نظام حقوقی، نظام سیاسی و… از سوی دیگر هر نظام اجتماعی نیز متشکل از الگوهای رفتاری در حوزه همان نظام است.

به طور مثال الگوهای رفتاری در حوزه اقتصاد نظام اقتصادی و الگوهای رفتاری در حوزه سیاست نظام سیاسی را می سازند. بر همین منوال الگوهای رفتاری در حوزه فرهنگ نیز، سازنده نظام فرهنگی هستند. نظام فرهنگی نیز دارای ساختاری چندگانه فرهنگ بنیادی، فرهنگ تخصصی و فرهنگ عمومی است. در حوزه فرهنگ عمومی، مسائل مختلفی وجود دارد، که از جمله آن ها مسائل مربوط به معاشرت و خانواده است. در حوزه مسائل مربوط به معاشرت و خانواده، یکی از مسائل مهم که نبض تپنده نظام خانواده و معاشرت های اجتماعی دینی و اسلامی است، مسئله صله رحم است.
با توجه به صحبت هایی که بیان کردید، تأثیر عنصر صله رحم در بهبود و تعالی سبک زندگی را چگونه ارزیابی می کنید؟

با نیم نگاهی به روایات حضرات معصومین علیهم السلام می توان آثار و برکات فراوانی را برای صله رحم برشمرد. «صله رحم محبّت آور است و دشمن را خوار می گرداند.» در این کلام شریف جلب محبت و صمیمیت از آثار صله رحم شمرده شده است. زندگانی که در آن مودت و محبت حاکم باشد یقیناً سرشار از برکاتی مانند آرامش، آسایش و هم دلی خواهد بود.

از دیگر آثار آرام بخش صله رحم می توان به بخشش گناهان اشاره کرد. انسانی که خود را در درگاه الهی مورد بخشش ببیند، آرامشی روحانی بر او حاکم خواهد بود. در کتاب شریف کافی نیز آمده است که صله رحم اعمال شما را پاک می گرداند اموال شما را فزونی می بخشد بلایا را از زندگی شما دور می کند و حسابرسی روز جزایتان را آسان و سهل می گرداند و شما را از مرگ زودرس نجات می دهد.

این موارد تمامی اسباب آسایش و آرامش دنیوی و اخروی است که بر صله رحم بار شده است. در واقع خداوندگار عالم علاوه بر آثار اخروی که برای صله رحم قرار داده است، آثار تکوینی دنیوی نیز در آن قرار داده است که خواه ناخواه به دست انسان می رسد. یعنی این که می گوییم آثار تکوینی است یعنی حتماً و حتماً اتفاق می افتد. بسیاری از آثار دنیوی که خداوند بدان وعده داده است از این سنخ آثار هستند و مستقیماً در زندگی انسان ها جاری می شود.

البته روایات درباره آثار تکوینی و دنیوی صله رحم به این موارد اکتفا نکرده اند و موارد بسیار دیگری را نیز برشمرده اند که به صورت مستقیم بر سبک زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان ها اثر می گذارد. در روایت شریف دیگری خوش خلقی را از آثار وضعی صله رحم برشمرده است. ببینید اگر محبت و مودت و خوش خلقی و آرامش بر خانواده ای و جامعه ای حاکم باشد، این مسئله موجب پیدایش یک زندگی آرمانی و تیپ ایده آل برای آن خانواده و جامعه است. در واقع بر اساس متون دینی ما یکی از عواملی که آسایش و آرامش و مودت و محبت را به خانواده تزریق می کند و رزق آن ها می گرداند و بر مال آن ها می افزاید و عمرشان را طولانی می کند صله رحم است.

علاوه بر این حتی صله رحم باعث ارتباطی آسمانی و نیکو با کردگار عالم نیز می شود چه اینکه معصوم (علیه السلام) فرموده است: «به راستی که صله رحم از واجبات اسلام است و خدای سبحان، امر فرموده که آن را گرامی بدارند و خداوند متعال با هر کس که صله رحم کند، رابطه برقرار می کند و با هر کس که قطع رحم کند، قطع رابطه می کند و هر کس که صله رحم را گرامی بدارد، گرامی اش می دارد.»

حال اگر به صورت دقیق تری به این آثار نگاهی بیندازیم، خواهیم دید وقتی روایت شریف با صراحت از آثار محبت و مودت میان انسان ها سخن به میان می آورد می تواند این پدیده را جایگزین بسیاری از مشاوره های روان شناختی و نیز درمان های رایج ناآرامی ها و ناخرسندی ها، سازد؛ و این بخش مهمی از سبک زندگی امروزین انسان های حرمان زده پناهنده به دامان علم را تشکیل می دهد.

از سوی دیگر اثری همچون طول عمر را برای آن برشمرده است که در واقع به فطرت جاودانه طلب انسان ها پاسخ می دهد و بسیاری از امورات زندگی آن ها را سامان می دهد. همچنین، افزایش رزق و روزی از این طریق و ورود برکت به زندگی انسان را وعده می دهد که بسیاری از آمال جویی های انسان را کنترل کرده و از آز و طمع و. .. جلوگیری می کند.
آیا صله رحم تنها با دید و بازدید محقق می شود یا با روش های دیگر از جمله تلفن و. .. می توان صله رحم به جا آورد؟

از آنجا که صله رحم آن گونه که در روایات آمده و سنت انبیا و اوصیای الهی نیز بوده است منحصر در حضور و عرض ارادت حضوری است، و از سوی دیگر امکاناتی که در حال حاضر به وجود آمده است می توان این گونه نتیجه گرفت که بسیاری از آثار برشمرده شده اثر تکوینی حضور و ارادات است، چنانکه در برخی روایات، از صله رحم به زیارت تعبیر شده همچون تعبیر من زار اخوه المومن یا من زار ابواه و تعبیراتی از این دست. این تعبیرات بیانگر آن است که اصل اولی در صله رحم، حضور و ارتباط چهره به چهره است. اما این بدان معنی نیست که روش های دیگر هیچ جایگاهی ندارند بلکه آن ها نیز طیفی از صله رحم محسوب می شوند که در هنگام اضطرار یا به جهت ارتباطات پیوسته می توانند مورد بهره برداری قرار گیرند اما هرگز جایگاه طیف کامل آن که حضور و ارادت است را نخواهند گرفت. در حضور و ارادت آثار و برکاتی وجود دارد گه در تلفن و ایمیل و. .. وجود ندارد. حضور، شرم حضور می آورد و محبت نگاه را می گستراند اما تلفن و ایمیل و. .. این چنین نیستند. حضور، دارای روح معنوی است اما تلفن و… این چنین نیستند. حضور قلب ها را به هم نزدیک می کند احسان ها را دو چندان می کند.
با توجه به اینکه امروز شبکه های اجتماعی میان کاربران و افراد جامعه جایگاه خاصی پیدا کرده و گسترش یافته اند، آیا ارتباطی که در این شبکه ها میان اقوام صورت می گیرد را می توان صله رحم قلمداد کرد؟

ببینید همان طور که گفته شد وجه کامل و اَتَم صله رحم همان حضور و ارادت است. البته فهم عرفی مردم هم همین است که حضور چیز دیگری است. حضور نشان دهنده اوج محبت و رأفت است. نشان دهنده تواضع و کرنش و در عین حال مودت و محبت خالصانه است. ولی این بدان معنا نیست که ما از مدل های دیگر در مواقع اضطراری یا به صورت مستمر استفاده نکنیم مهم این است که این گونه از صله رحم ها جایگزین حضور و ارادت نشود. نباید اجازه داد این گونه موارد توجیهی باشد برای اینکه صله رحم حضوری فراموش شود. این ها فقط برای رفع اضطرار خوب است ولی اگر خواستیم به آثار و برکات صله رحم دست بیابیم آن صله رحم باید حضوری خالصانه و از روی رأفت و رحمت باشد.
آیا هدف از صله رحم تنها دیدار است یا اهدافی دیگری نیز باید داشته باشد؟

اینکه همه اهداف یک انسان کامل در این زندگی دنیایی، رسیدن به قرب الهی است هرگز نباید فراموش شود. یعنی نباید اخلاص و به خاطر خدا بودن اعمال را فراموش کنیم چه اینکه بسیاری از آثار تکوینی و وضعی اعمال عبادی ما دایر مدار این خلوص است و در صورت نبود این خلوص آن آثار نیز احتمالاً به صورت کامل مترتب نمی شود. اما این خلوص نیز می تواند در طیف گوناگونی مورد استفاده قرار گیرد. از نیت قرب الهی گرفته تا دست یافتن به مقام کرنش و تواضع در مقابل کسانی که خداوند بدان امر فرموده است تا بهره گیری از آثار و برکاتی که با صله رحم پیوند خورده است.

از سوی دیگر این دید و بازدیدها به گونه ای اخبار از حال و احوال همدیگر، هم افزایی دانش های عمومی، آشنایی با مشکلات و فرصت های یکدیگر و. .. را نیز فراهم می آورد. چه مشکلاتی که در همین دید و بازدیدها حل شده است و چه گره هایی که گشوده شده اند. چه وصلت های مبارکی که شکل گرفته است و. .. بنابراین آثار و برکات صله رحم حضوری هرگز شامل موارد دیگر به صورت کامل نمی شود.
درباره اثر تکوینی که فرمودید لطفاً مختصری توضیح دهید؛ یعنی اگر شخص بی ایمانی نیز صله رحم انجام دهد به این آثار دست پیدا می کند یا خیر؟

اینکه گفته شد برخی از آثاری که روایات معصومین (علیهاسلام) برشمرده اند از آثار تکوینی صله رحم بوده و از آن جداناشدنی است را می توان به برخی روایات مستدل ساخت که این امر را حتی از سوی کافر نیز دارای این آثار دانسته است. در روایت شریف می فرماید: «مردمی که گناهکارند و نه نیکوکار، با صله رحم، اموالشان زیاد و عمرشان طولانی می شود. حال اگر نیک و نیکوکار باشند، چه خواهد شد!؟»

یا در روایت دیگری که شیخ در «امالی» آورده است می خوانیم: صله رحم، خانه ها را آباد و عمرها را طولانی می کند، هر چند صله رحم کنندگان مردمان خوبی نباشند. بنابراین این موارد آثاری است که خداوند در صله رحم قرار داده است و خواه ناخواه زندگی ما را دربرخواهد گرفت.

_{منبع : خبرگزاری شبستان , مشکانی عبدالحسین}