غیبت پیامدهای زشت و آزاردهنده‌ای برای غیبت‌شونده و غیبت‌کننده به بار خواهد آورد و به خاطر آثار سوء فردی و اجتماعی آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گناهان کبیره شمرده شده است.

معناي غيبت

غیبت در اصطلاح علم اخلاق آن است که در غیاب کسی به بیان آن چه نقلش مایه ناخشنودی او می‌شود بپردازند. خواه آن نقص در بدن او باشد یا در نسب یا در صفات و افعال و اقوال او یا در چیزی که متعلق به او باشد مثل خانه، لباس و… .

*تفاوت غیبت و تهمت

حضرت صادق عليه‌السلام ‌فرمود:«غیبت آن است که درباره برادرت چیزی بگويی که خدا آن را پوشانده است، اما چیزی را که در وجود او آشکار و ظاهر است، مثل تندخوئی و شتابزدگی، (گفتن آن) غیبت نیست اما بهتان آن است که درباره شخصی چیزی گفته شود که در او نیست.».(1(

*شرایط حرمت غیبت:

۱- شخصی که در غیاب او عیبش بازگو می‌شود، مسلمان باشد.

۲- غیبت در صورتی است که عیب او را بگوید، اما اگر کمال او را ذکر کند، غیبت شمرده نمی‌شود.

۳- آن عیب نزد عموم ناپسند باشد.

۴- غیبت شونده به آن عیب نزد مردم معروف نباشد.

۵- قصد کاستن از وجهه او را داشته باشد.

۶- شنونده داشته باشد.(2(

*انواع غیبت

غیبت بر چند قسم است:

* گفتاری: یعنی انسان نقص برادر مؤمنش را به دیگری بگوید.

* نوشتاری: یعنی عیوب مسلمانی را بنویسد و یا در مجلّه و روزنامه منتشر شود.

* کرداری: مثل راه رفتن شبیه كسي كه لنگ است، یا به چشم و ابرو و حرکت دست و سر و امثال این‌ها اشاره به نقص کسی کند که این‌را «محاکات» مي‌گویند.

* کنایی: مثل این‌که بگوید فلان کاسب آدم خوش انصاف! و ارزان فروشی است! و طوری بگوید که کنایه از بی‏انصافی و گران فروشی فرد مورد نظر باشد.

* تعریض: مثل این‌که بگوید الحمدلله من مبتلا به فلان خصلت و یا فلان عمل نیستم و نظرش گوشه زدن به کسی است که دارای فلان خصلت یا فلان عمل است.(3(

* اشاره‌‌ای: روایت است «زنی بر عایشه وارد شد چون بیرون رفت، عایشه با دست خود اشاره کرد که این کوتاه است. رسول خدا صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود:«غیبت او را کردی».(4(

*استماع غیبت:

گوش دادن به غیبت مانند خود آن به اتفاق جمیع فقها حرام است بلکه بدتر از غیبت است. زیرا شنونده غیبت یا با شنیدن غیبت شاد نمی‌شود ولی با زبان نیز آن‌را بد نمی‌شمارد و در دل نیز بدش نمی‌آید، یا از شنیدن آن خوشحال می‌شود، اما از راه تظاهر به زهد تصدیق نمی‌کند و گاهی از روی ریاء منع هم می‌کند در حالی‌که قلباً طالب آن است و چه بسا حیله‌ها به كار مي‌برد که غیبت‌کننده، بیشتر غیبت کند مثل اظهار تعجب.(5(

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند:«شنونده غیبت یکی از دو طرف غیبت کننده است.».(6) پس شنونده غیبت از گناه غیبت بر کنار نیست، مگر این‌که با زبان آن‌را رد کند.

*‌ رد غیبت:

ردّ نمودن غیبت بر کسی که امكان آن را داشته باشد واجب است و ظاهراً رد غیبت غیر از نهی از غیبت است و مراد یاری کردن از شخص غیبت شده است.(7(

رد غیبت باید با نوع غیبت متناسب باشد؛ اگر عیب نفسانی کسی بازگو می‌شود، بگوید: تو چگونه از درون کسی خبر داری؟

اگر عیب درباره بدن شخص باشد، بگوید: عیب آن است که نزد خدا نقص شمرده شود. گاه عیب در زمینه دینی است. در این صورت تا می‌تواند حمل بر صحت کند و اگر راهی برای توجیه نبود، بگوید: هر مؤمنی غیر از معصومین ممکن است به خطا بیافتد، شاید توبه کند.(8(

* آثار رد غیبت

در روایات برای رد غیبت آثاری ذکر شده است:(9(

نصرت دنیا و آخرت و نوید رفتن به بهشت از آثار و برکات رد غیبت است

* دفع بلایا

پیغمبر صلي‌الله‌عليه‌وآله فرمود:«هر کس غیبت برادرش را در مجلسی بشنود و از او دفاع کند و جلوی غیبت او را بگیرد خداوند هزار نوع شر را در دنیا و آخرت از او دور می‏کند و اگر جلوی غیبت را نگیرد، بلکه خوشش هم بیاید، گناه و کیفرش به اندازه معصیت غیبت‏کننده خواهد بود».(10(

صفحات: 1· 2