قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يصْنَعُونَ * وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيوبِهِنَّ وَلَا يبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيعْلَمَ مَا يخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ(النور30/31)

به مردان با ايمان بگو ديده فرو نهند و پاکدامني ورزند که اين براي آنان پاکيزه‏تر است زيرا خدا به آنچه مي‏کنند آگاه است * و به زنان با ايمان بگو ديدگان خود را [از هر نامحرمي] فرو بندند و پاکدامني ورزند و زيورهاي خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعا از آن پيداست و بايد روسري خود را بر سينه خويش [فرو] اندازند و زيورهايشان را جز براي شوهرانشان يا پدرانشان يا پدران شوهرانشان يا پسرانشان يا پسران شوهرانشان يا برادرانشان يا پسران برادرانشان يا پسران خواهرانشان يا زنان [همکيش] خود يا کنيزانشان يا خدمتکاران مرد که [از زن] بي‏نيازند يا بچه های که بر عورتهاي زنان وقوف حاصل نکرده ‏اند آشکار نکنند و پاهاي خود را [به گونه‏اي به زمين] نکوبند تا آنچه از زينتشان نهفته مي‏دارند معلوم گردد اي مؤمنان همگي [از مرد و زن] به درگاه خدا توبه کنيد اميد که رستگار شويد

نکته ها

كلمه «یغضّوا» از ریشه «غضّ» به معناى كاستن و پایین آوردن است. چنانكه لقمان به فرزندش مى‏فرماید:

«و اغضض من صوتك» یعنى صدایت را پایین بیاور و با صداى بلند صحبت نكن.

در اینجا نیز مراد از «غضّ بصر» بستن چشم نیست، بلكه پایین آوردن نگاه است، به گونه‏اى كه انسان نامحرم را ببینند.

مراد از «فروج» عورتین است كه باید آن را از نگاه دیگران پوشاند. البتّه مراد از حفظ فروج در دیگر آیات قرآن، حفظ از زناست، ولى در این آیه، بر اساس روایات، حفظ از نگاه است.

روایاتى درباره‏ى نگاه:

* حضرت على علیه السلام فرمود:

«لكم اوّل نَظَرة الى المرئة فلا تتّبعوها بنَظرة اُخرى واحذروا الفتنة»(50)

نگاه اوّل مانعى ندارد ولى ادامه‏ ى نگاه اشكال دارد، زیرا سبب فتنه مى‏شود.

* در حدیثى مى‏خوانیم: تمام چشم‏ها در قیامت گریان است مگر سه چشم: چشمى كه از ترس خدا بگرید، چشمى كه از گناه بسته شود و چشمى كه در راه خدا بیدار بماند.(51)

* در «صحیح بخارى» مى‏ خوانیم كه پیامبر ^{صلى الله علیه وآله} فرمود:

جلو راه مردم ننشینید. برخى گفتند: ما ناچاریم از نشستن.

فرمود: پس حقّ آن را ادا كنید.

پرسیدند حقّ آن چیست؟

فرمود: «غَضّ البَصر و كَفّ الاَذى و رَدّ السلام والامر بالمعروف و النهى عن المنكر» ترك چشم چرانى و مردم آزارى، جواب دادن به سلام دیگران، امر به معروف و نهى از منكر.

* حضرت عیسى‏ علیه السلام فرمود:

از نگاه به نامحرم بپرهیزید كه بذر شهوت را در دل مى‏نشاند و همین براى دچار شدن انسان به فتنه كافى است.(52)

* امام على ‏علیه السلام فرمود:

«العَین رائِدُ القلب» چشم، دل را بدنبال خود مى‏كشد. «العَین مَصائد الشیطان» چشم، كمینگاه شیطان است. و چشم‏پوشى بهترین راه دورى از شهوات است.(53)

* پیامبر اكرم‏ ^{صلى الله علیه وآله} فرمود:

«النَظَر سَهْم مسموم مِن سهام ابلیس فمَن تَركَها خَوفاً من اللّه اعطاه اللّه ایماناً یَجِد حلاوة فى قلبه»(54)

نگاه بد، تیرى از تیرهاى مسموم شیطان است. هر كس از ترس خدا چشم خود را فرو بندد، خداوند به او ایمانى مى‏دهد كه از درون، شیرینى آن را احساس مى‏كند.

* پیامبر اكرم‏ ^{صلى الله علیه وآله} فرمود:

هركس چشم خود را از حرام پر كند، در قیامت چشم او از آتش پر خواهد شد مگر اینكه توبه كند.(55)50) تفسیر كنزالدقائق.

با اینكه خداوند در قرآن به جزئیات احكام نماز و زكات اشاره نكرده و بیان آنها و بسیارى از مسائل دیگر را به عهده‏ ى پیامبر اكرم‏ ^{صلى الله علیه وآله} گزارده، ولى در بیان مسائل خانوادگى و تربیتى به ریزترین مسائل پرداخته است.

همچون مردان كه باید از نگاه آلوده به زنان بپرهیزند، زنان نیز نباید از روى شهوت به مردان نامحرم بنگرند، بلكه باید نگاه خود را كنترل كنند و زینت و زیبایى خود را از نامحرم بپوشانند، جز صورت و دست‏ها كه به طور طبیعى ظاهر است و پوشش آنها، موجب مشكلاتى در انجام امور زندگى مى‏شود.

«خُمُر» جمع «خِمار» یعنى روسرى و «جُیوب» جمع «جِیب» به معناى گردن وسینه است.

امام صادق‏ ^{علیه السلام} فرمود: مراد از آیه‏ ى «یَغضُضنَ من ابصارهنّ و یحفظوا فروجهنّ» آن است كه زنان به عورت زنان دیگر نگاه نكنند و عورت خود را از نگاه دیگران حفظ نمایند.(56)

پیامبر اكرم‏ ^{صلى الله علیه وآله} در تفسیر جمله‏ى «الاّ لِبُعولتهنّ» فرمود: خداوند آن دسته از زنان را كه روى و موى خود را براى شوهر آرایش نمى‏كنند و نیازهاى شوهر را برآورده نمى‏سازند، لعنت كرده است.(57)

كلمه «اِربة» به معناى حاجت و نیاز است. مراد از «اولى الاربة» خدمتگزاران و ملازمانى هستند كه به جهت بالا بودن سنّ یا شرایط جسمى و روانى، تمایل به همسر ندارند.(58)

توبه، گاهى در مورد یك گناه فردى و گاهى براى تغییر دادن یك فرهنگ فاسد عمومى است، كه آیه ظاهراً درباره‏ى نوع دوم است. زیرا در جاهلیّت گردن وسینه‏ى زنان باز بود.(59)

حفظ حجاب و ترك جلوه‏گرى، ثمرات بسیارى دارد كه برخى از آنها عبارت است از:

آرامش روحى، استحكام پیوند خانوادگى، حفظ نسل، جلوگیرى از سوء قصد و تجاوز، پیشگیرى از امراض مقاربتى و روانى، پائین آمدن آمار طلاق، خودكشى، فرزندان نامشروع و سقط جنین، از بین رفتن رقابت‏هاى منفى، حفظ شخصیّت و انسانیّت زن، و نجات از چشم‏ها و دلهاى هوسبازى كه امروز غرب و شرق را در خود فرو برده است.

پيام ها(آیه30)
1- لازمه‏ ى ایمان، حفظ نگاه از حرام است. «قل للمؤمنین یغضّوا…»
2- جاذبه ‏هاى غریزى را باید كنترل كرد. «یغضّوا من ابصارهم»
3- گناه را از سرچشمه جلوگیرى كنیم وتقوا را از چشم شروع كنیم.«من‏ابصارهم»
4- چشم پاك، مقدّمه‏ ى پاكدامنى است. «یَغضّوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم»
5 - پاكدامنى، براى مردان نیز لازم است. «یَحفظوا فُروجهم»
6- چشم ‏چرانى و بى ‏عفّتى، مانع رشد معنوى انسان است. «یغضّوا - یحفظوا - ازكى»
7- همواره در محضر خدا هستیم. در محضر خدا معصیت نكنیم. «یغضّوا… اِنّ اللّه خبیر بما یصنعون»

پيام ها(آیه31)
1- در لزوم عفّت و پاكدامنى و ترك نگاه حرام، بین زن و مرد فرقى نیست. «یَغضّوا - یَغضُضن - یَحفظوا - یَحفظن»
2- جلوه‏گرى زنان، در جامعه ممنوع است. «ولا یُبدین زینتهنّ»
3- ظاهر بودن قسمت‏هایى از بدن كه به طور طبیعى پیداست، (صورت، دست یا پا) مانعى ندارد. «الاّ ما ظَهَر منها»
4- در ایم آیه، در میان انواع پوشش‏ها، نام مقنعه و روسرى آمده و این دلیل بر اهمیّت پوشش سر و گردن و سینه است. «و لیضربن بخُمُرهنّ على جیوبهنّ»
5 - در وضع قانون باید به ضرورت‏ها، واقعیّت‏ها و نیازها توجّه شود. (اگر پوشاندن صورت و دست‏ها تا مچ، واجب مى‏شد، براى عموم زنان مشكل بود) «الاّ ما ظَهر منها»
6- اسلام به نیازهاى غریزى انسان پاسخ مثبت مى‏دهد. «الاّ لبُعولتهنّ»
7- پوشیدن هرگونه كفش و لباسى كه هنگام راه‏رفتن، سبب آشكار شدن زیور و زیبایى‏هاى زن شود، جایز نیست. «ولا یضربن بارجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ»
8 - زن، حقّ مالكیّت دارد. «مَلَكت ایمانهنّ»
9- زن، مى‏تواند زینت خود را به زنان مسلمان نشان دهد ولى نزد زنان كفّار خود را بپوشاند. «نسائهنّ» (زیرا ممكن است آنها نزد شوهرانشان یا مردان بیگانه، آنچه را از زن مسلمان دیده‏اند توصیف كنند.)
10- حجاب و پوشش زن به خاطر تمایلات جنسى مردان است. لذا در برابر مردانى كه میل به همسر ندارند پوشش لازم نیست. «غیر اولى الاِربَة من الرجال»
11- حجاب وپوشش، واجب است. «ولیَضربنَ بخُمُرهنّ»
12- هركارى كه زینت زن را آشكار كند یا دیگران را از آن آگاه سازد ممنوع است. «لیعلم مایُخفین من زینتهنّ»
13- با حفظ حجاب، حضور زن در جامعه مانعى ندارد. «ولا یُبدینَ زینتهنّ» همان گونه كه شركت زن در نمازجماعت بلامانع است. «و اركَعى مع الرّاكعین»(60)
14- مقتضاى ایمان، توبه به درگاه خداوند است. «توبوا الى اللّه جمیعاً ایّها المؤمنون»
15- راه رستگارى، توبه و بازگشت از مسیرهاى انحرافى است. «تُوبوا… تفلحون»
60) آل‏عمران، 43.

************************************

51) تفسیر كنزالدقائق.

52) تفسیر روح‏البیان.

53) غررالحكم.

54) بحار، ج‏104، ص38

55) بحار، 76، ص‏336.

56) تفسیر نورالثقلین.

57) تفسیر نورالثقلین.

58) كافى، ج‏5، ص‏23.

59) تفسیر كبیر فخررازى.

منبع:تفسیر نور