امروزه با نگاهی به چگونگی شکل گیری ناهنجاریهای اجتماعی و اخلاقی در جوامع اسلامی از یک سو وافزایش سن ازدواج دختران و پسران، طرح مشکلات اقتصادی بواسطه خواسته های نابجا و سختی گیری خانواده ها در امر ازدواج از سویی دیگر، به این رهیافت میرسیم که این امرناشی از عدم توجه نهادهای تاثیر گذار از جمله نهاد خانواده ها به آموزه های دینی و سیره نبوی و خاندان اهل بیت علیه السلام می باشد. امروزه که جوامع اسلامی با ناهنجاریهای اخلاقی مواجه می باشند لازم است بار دیگر این آموزه ها را مورد توجه قرار دهد و از آن الگو برداری کنند.

درباره ازدواج حضرت زینب سلام الله علیها به عنوان یکی از الگوهای اساسی در دین اسلام برای بانوان، اطلاعات بسیار اندکی وجود دارد. با این حال با تامل در نوع نگاه پیامبرصلی الله علیه و آله و سیره ایشان به مسئله کاملا واضح و مشخص می شود که در حقیقت سبک و مرام زندگی و همسرداری حضرت زینب سلام الله علیها نیز بر اساس آموزه های پیامبرصلی الله علیه و آله بوده است که در ادامه بر اساس شاخص های مطرح شده در سیره پیامبرصلی الله علیه و آله برای ازدواج، این بخش از زندگی حضرت زینب سلام الله علیها را مورد بررسی قرار می دهیم

فرهنگ سازی و توجه به امر مقدس تشکیل خانواده

از پیامبرصلی الله علیه و آله روایت شده است که «در اسلام هیج بنیانی در نزد خداوند دوست داشتنی‌تر از تزویج نیست.»[۱] و یا در جای دیگر می فرمایند«هرکس که دوست دارد خداوند را در حالی که پاک و مطهر است ملاقات کند باید در حالی که زوجی اختیار کرده است به ملاقات خداوند بشتابد.»[۲] بر این اساس حضرت زینب سلام الله علیها نیز باید برای آینده خود مردی را به عنوان شریک زندگی انتخاب می کردند که در نوع انتخاب و گزینش همسر توسط حضرت، نکات درس آموز بسیاری برای زنان و دختران امروز ما وجود دارد.دختران در انتخاب شریک زندگی خود به دنبال چه معیارهای باید باشند؟ زیبایی، ثروت، شغل های بسیار مهم…معیارهای نیستند که در اسلام و سیره نبوی بدانها به عنوان معیار توجه شده باشد. گرچه ثروت و شغل …برای گذران زندگی و تامین مایحتاج ضروی می باشد ولی جز اساس انتخاب همسر نیست. در نگاه و سیره پیامبرصلی الله علیه و آله و اهل بیت اساس ایمان و اخلاق است.

حضرت رسول در این باره می فرمایند:  «هرگاه کسی که از اخلاق و دینش رضایت دارید برای ازدواج به درگاهتان آمد به وی همسر دهید و گرنه (سخت‌گیری در ازدواج) سبب فتنه و فسادی بزرگ در زمین خواهد شد.» [۳]یا در جایی دیگر می فرمایند: «برای نطفه‌های خویش فردی مناسب اختیار کنید؛ به هم شأن خود دختر دهید و از آنان دختر بگیرید.»[۴]

حال براساس آموزه های که از سیره حضرت رسولصلی الله علیه و آله گفته شد، آیا معیاراانتخاب حضرت زینب سلام الله علیها موقعیت اجتماعی فرد بوده است؟

آیا حضرت زینب سلام الله علیها ملاک را ثروت و دارایی فرد مقابل قرار داده بود؟

آیا برای حضرت اصالت خاندان و تقوا و رستگاری ملاک بوده؟

و …

بر اساس گزارش های تاریخی، حضرت زینب خواستگاران بی شماری از قبیله های مختلف داشته است و جالب تر اینکه بسیاری از این خواستگاران از موقعیت اجتماعی و قبیلگی و ثروت زیادی برخوردار بودند و همه تلاش آنها این بود که بتواند افتخار دامادی از نسل پیامبرصلی الله علیه و آله را نصیب خود بکنند. برخی از این خواستگاران از اشراف و روسای قبایل عرب از جمله اشعث بن قیس بود. در بین خواستگاران زینب سلام الله علیها نام عبدالله بن جعفر نیز به چشم می خورد. او در خانه ی علی (ع آمد و شد داشت و مورد علاقه ی رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیرمومنان علیه السلام بود.

وی فرزند جعفر بن ابیطالب، یعنی برادر زاده علی بن ابیطالب بود. جعفری که جز اولین ایمان آورندگان به پیامبرصلی الله علیه و آله بود و اولین کسی بود که گروهی از مسلمانان را در هجرت به حبشه رهبری کرد و نهایت بعد از بازگشت در یکی از نبردها با رومیان هر دوست خود را از دست داد و از طرف پیامبرصلی الله علیه و آله ملقب به جعفر طیار گردید. عبدالله فرزند چنین پدری بود.همه ی مورخانی که از عبدالله سخن گفته اند، او را به کرامت و عزت نفس ستوده اند و مخصوصا در جنبه ی بخشش او بسیار بحث کرده اند.

عبدالله بن جعفر مورد وثوق امیرالمؤمنین علیه السلام بود و بعدها نیز در جنگها و برنامه های آن حضرت شرکت و حضوری چشمگیر داشت تا جائی که در جنگ صفین او یکی از فرماندهان سپاه امام علیه السلام به حساب می آمد.

بنابراین داشتن اصالت خاندان، ایمان، تقوا و عشق به پیامبرصلی الله علیه و آله و اهل بیتش مهمترین شاخص های عبدالله و دلایل انتخاب وی از طرف حضرت زینب بود.

ازدواج و افزایش روزی

در عصر پیامبرصلی الله علیه و آله عده ای به علت فقر اقتصادی از ازدواج کردن کناره گیری می کردند مسئله ای که امروزه ای یکی از دلایل اصلی جوانان برای دوری از ازدواج می باشد. در این باره روایاتی از حضرت وجود دارد که گویا پیامی برای جامعه امروز ما می باشد:

«کسی که ازدواج را به خاطر ترس از تنگدستی ترک کند به خداوند سوءظن نموده است چرا که خداوند می‌گوید: اگر فقیر باشند از فضل خود بی‌نیازشان خواهم نمود.»[۵] «خانواده تشکیل دهید که موجب افزایش روزی است.»[۶]

زمانی که حضرت زینب با عبدالله ازدواج کرد، عبدالله از لحاظ اقتصادی وضع بهتری داشت اما در عین حال دست کرم و بخشش بسیار داشت که در این باره روایت ها و گزارش های بسیاری وجود دارد. نکته جالبتر در این مسئله این است که با ازدواج ایشان با حضرت زینب سلام الله علیها نه تنها اوضاع اقتصادی و مالی ایشان بدتر نشد بلکه با حضور مبارک حضرت زینب سلام الله علیها روز به روز نیز بهتر و پر رونق تر گردید.

تشویق به کمک در امر ازدواج

اقدام های خیر و نیکوکارانه همواره در تمام جوامع حتی جوامع غیر دینی مورد تحسین قرار می گیرد و کمک به شکل گیری بنیان خانواده که خود عامل بسیاری مهمی در جلوگیری از بزهکاری ها می باشد در موارد مختلفی در سیره پیامبرصلی الله علیه و آله بازگو شده است از جمله:

«هرکس که اقدامی در پیوند ازدواج دو نفر انجام دهد خداوند هزار تن از حوریان بهشت را، که هر کدام در قصری از درّ و یاقوت ساکنند، به ازدواج وی درخواهد آورد.»[۷] عبدالله به علت ارتباط نزدیکی که با عموی خود حضرت امیر علیه السلام داشت و به علت شرم  و حیا؛ خود نتوانست جریان خواستگاری را پیش علی علیه السلام مطرح کند از اینرو فردی را به عنوان واسطه نزد حضرت فرستاد و موضوع را مطرح کرد. چقد پسندیده است که حرمت ها حفظ شود و پرده های شرم و حیا دریده نشود.

سیره علوی که همان سیره نبوی بود حضرت علی علیه السلام از دخترش نظرخواهی کرد و خود نیز سجایای اخلاقی و رفتاری عبدالله را ستود و زینب سلام الله علیها به این ازدواج جواب مثبت داد و خود حضرت علی علیه السلام مقدمات عقد و مراسم ازدواج را مهیا کرد و بر اساس سیره پیامبرصلی الله علیه و آله در امر خیر پیش قدم شد.

مهریه های سبک

مهریه حق زن می باشد و در اصل آن هیچ مشکلی وجود ندارد و اسلام بر این حق صحه می گذارد. ولی نکته ای که باید بدان توجه کرد این است که آیا در تعیین مهریه باید به توان مالی شوهر توجه کرد یا نه؟ آیا مهریه های سنگین که امروزه در جامعه مرسوم شده تضمینی برای بنیان خانواده و تداوم آن می باشد. پیامبرصلی الله علیه و آله با بهترین و کوتاه ترین جمله به این مسئله واکنش نشان می دهند و می فرمایند: «بهترین زنان آنست که مهریه‌اش سبک‌تر باشد.»[۸]

حضرت زینب سلام الله علیها در تمام افعال و اعمال و رفتارش آیینه ی تمام نمای مادر بزرگوارش حضرت زهرا سلام الله علیها بود. در حلم در وقار در ادب در علم و دانش و صبر…در این موضوع نیز تبعیت تام از مادر بزرگوارش کردند و مقرر گردید مهریه حضرت زینب سلام الله علیها همان مهریه حضرت زهراسلام الله علیها باشد. مهریه حضرت زهراسلام الله علیها ، در واقع آنچه از فروش زره حضرت امیر بود حساب شد که مابین ۴۰۰ تا ۵۰۰ درهم نقره بود.

در هر ازدواج، طرفین می توانند شرایط ضمن عقد داشته باشند و این منوط به این است که فرد مقابل قبول کند و یا قبول نکند. در صورت قبول کردن طرف مقابل ملزم به اجرای آن عهد خواهد شد. در ازدواج حضرت زینب سلام الله علیها با عبدالله یک اصل و یا شرط ضمن عقدی گنجانده شد و ان عبارت بود از اینکه اگر حسین علیه السلام به هر سفری و یا مسافرتی و یا هر مکانی نقل مکان کند، زینب نیز با او خواهد بود و خانواده نیز باید زینب را همراهی کند. این شرطی بود که عبدالله با جان و دل آن را از عقیله بنی هاشم قبول کرد و در جریان سفر امام به مکه و بعد به عراق پایبند آن شد.

علت این شرط هم مربوط به علقه ها و عواطفی بود که بین این خواهر و برادر از دوران کودکی برقرار بود به گونه ای که روایت شده است که اگر حضرت زینب علیه السلام برای چند ساعت امام را نمی دیدند صبر و قرار خود را از دست می دادند و بی تابی می کردند.

از دوران زندگی حضرت با عبدالله اطلاعات چندانی وجود ندارد مگر اینکه مربوط و در ارتباط مستقیم با حسین باشد. آنچه مسلم است اینکه ایشان دو فرزند به نام های عون و جعفر از عبدالله داشتند. عبدالله در جریان سفر امام به مکه و سپس به عراق نتوانست امام را همراهی کند ولی اجازه داد همسرش به همراه فرزندانش راهی شوند و جالب تر اینکه به فرزندانش سفارش کرد در صورت ضرورت جان خود را فدای امام زمان خود بکنند.

گرچه درباره حیات زناشویی حضرت زینب سلام الله علیها و عبدالله اطلاعات چندان وجود ندارد، ولی احادیث زیادی از پیامبرصلی الله علیه و آله درباره روابط زناشویی وجود که بی گمان حضرت زینب سلام الله علیها نیز در صورت ضرورت همان ها را به کار بسته بوده که بصورت اختصار بیان می شود.

اختلاف نظر و سلیقه همواره امری طبیعی در درون خانواده ها می باشد؛ با این حال باید دقت کرد که این اختلاف ها افزایش و منجر به تنش های عمیق در درون خانواده و در ارتباط بین زن و شوهر نگردد و این مسئله ای است که دین مبین اسلام بدان توجه کرده و الگوهای عملی و رفتاری بسیاری را می توان در این باره مشاهد کرد که زندگی حضرت زینب سلام الله علیها نمونه بارز آن می باشد.

آنچه در این باره بسیار مهم می باشد این است که زن در کنار مرد باید تلاش کند که تنش های موجود را که بینان خانواده را نشان گرفته به حداقل برساند، و مانع از این بشود که امر طلاق رخ دهد. با نگاهی به سیره زینب سلام الله علیها و الگوهای رفتاری حضرت مشاهد می کنیم که تقویت بنیان‌های اخلاقی مهمترین عامل در حفظ کیان خانواده را از سوی طرفین می باشد

در ادامه به نمونه های از سیره پیامبرصلی الله علیه و آله در این باره اشاره خواهیم کرد. نمونه های که اگر زنان و مردان جامعه در دنیای امروز هم بدان تمسک جویند خواهند دید که چگونه آموزه ای دینی که در سیره عملی و رفتاری پیامبرصلی الله علیه و آله متجلی شده بنیان خانواده آنها را مستحکم خواهد ساخت.

مدارا به جای سخت گیری

پیامبرصلی الله علیه و آله ، زنان و مردان را سفارش می کند که در رفتار و برخورد با یگدیگر سعه صدر داشته و با مدارا با یکدیگر برخورد و رفتار کنند: «هرکس که با تساهل، نرمی و راحتی رفتار نماید خداوند بر آتشش حرام گرداند.» [۹]

تبعیت زن از مرد

یکی از مشکلات امروزی در جوامع اسلامی که در دوره حیات پیامبرصلی الله علیه و آله هم وجود داشت نسبت بدگمانی برخی از مردان به زنان و همسران خود بود. حضرت در احادیث مختلفی بر زنان توصیه می کند که زمینه این گمان بد را از بین ببرند: «حق مرد بر زن آن است که… بدون اذن شوهر از خانه خارج نشود و کسی را که شوهرش خوش ندارد به منزل داخل نکند.»

تاکید به حفظ غرور مرد

به دنبال هجرت پیامبرصلی الله علیه و آله از مکه به مدینه، برخی از مهاجرین با مشکلات مالی بسیاری مواجه شده بودند و در برخی موارد نمی توانستند نیازهای خانواده خود را تامین کنند. امروزه هم به علت مشکلات اقتصادی بسیاری از مردان در تامین و خواسته های همسرانشان با مشکلات زیادی رویرو می گردند که همه تلاش خود را به کار می برند ولی گاهی مواقع به علت ناتوانی در مقابل اهل خانه سرخورده و شرمنده می شوند. پیامبرصلی الله علیه و آله با درک این پدیده در دوره خود و برای آیندگان در این باره در حدیثی ارزشمندی به دختر خود سفارش می کند:

«دخترم، از همسرت چیزی مخواه مگر آنکه او خود برای تو آماده کند»[۱۰]

بخشندگی و گذشت

بخشندگی و گذشت یکی دیگر از عوامل بسیار مهم در سیره پیامبرصلی الله علیه و آله برای استحکام خانواده بیان شده است. در این باره تاکید پیامبرصلی الله علیه و آله بر این است که گذشت را در سرلوحه کارهای خود قرار دهید و با کمترین اختلافی بنیان خانواده را از هم نپاشید چیزی که امروزه خانواده ها باید بدان توجه زیادی داشته باشند. «بدترین زنان شما کسانی‌اند که… هیچ عذری را از همسر نمی‌پذیرند و خطایی از وی را نمی‌بخشند»[۱۱]

اجر همسرداری

بر اساس آنچه گفته شد، همسرداری در سیره رسول خداصلی الله علیه و آله عملی مهم و ارزشمند و به مثابه جهاد در راه خداست. یکی از زنان انصار به محضر رسول ­اکرمصلی الله علیه و آله شرفیاب شد و با لحنی شکوه ­آمیز گفت: «ای رسول­خدا! گناه ما زنان چیست که باید بیشتر عمر خود را در خانه بگذاریم و به پرورش کودکان شما مردان که پیوسته در میدان کار زارید بپردازیم؟» آن حضرت با دقت به سخنان اسماء گوش داد و بعد فرمود: «از جانب من به تمام زنان مسلمان بگو شوهرداری برای زن وظیفه‌ای بس گران و پر ارج است و در ثواب همپایه اجر مردان از جان گذشته‌ای است که در راه خدا شمشیر می‌زنند. [۱۲]

پی نوشت ها:

[۱] - حرعاملی، محمدبن‌الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، ۱۳۷۴، ح ۲۴۹۰۱

[۲] - همان، ح ۲۴۹۰۲ و ح ۲۴۹۱۴

[۳] - همان، ح ۲۵۰۷۳

[۴] - پایدار، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحه «مجموعه کلمات قصار حضرت رسول اکرم۶»، سازمان انتشارات جاویدان، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۶، ح ۱۱۳۱ ؛ ح ۱۱۳۲

[۵] - همان، ح ۲۴۹۸۴ و ۲۴۹۸۳و ۲۴۹۸۶

[۶] - همان، ح ۲۴۹۸۵

[۷] - همان، ح ۲۴۹۹۶

[۸] - نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، مؤسسة آل البیت:، لاحیاء التراث، بیروت، ۱۴۰۸  ، ج ۱۴، ص ۱۶۲

[۹] - پایدار، همان.ح ۲۹۱۱

[۱۰] - علامه مجلسی‏، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلامیة، ۱۳۶۳ ، ج ۴۳، ص ۳۱ ؛ حرعاملی، همان، ح ۲۵۴۶۳

[۱۱] - حرعاملی، همان، ح ۲۴۹۵۷

[۱۲] - حرانی، ابی محمد علی بن حسین بن شعبه، تحف العقول،احمد جنتی عطایی، [بی جا]، انتشارات علمیه اسلامیه بازار شیرازی، [بی تا] ، ص۶۵

خبرگزاری مهر-رضا صفری