هيچ شريعت و دينى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتيان، پنج نماز دارند كه در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى‌دارند. يهوديان در ساعت سوم …

آیا نماز از اول خلقت بر انسان واجب بوده یا فقط مختص مسلمانان است؟

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در روایتی که در امالى صدوق، ص 641 آمده، فرمودند:

«الصلاة عمود الدِّين … فَان قُبِلَت قُبِلَ ما سواها و ان رُدَّت رُدَّ ما سواها

نماز پايه دين است كه اگر مقبول درگاه الهى قرار گيرد، ساير حسنات و اعمال انسان نيز پذيرفته است و اگر مقبول واقع نشود همه حسنات و اعمال ديگر مردود است» که بر این اساس، نوشتار ذیل در بخش ها و شماره های گوناگون با عنوان «حقیقت نماز» تقدیم حضور علاقمندان خواهد شد.

* تاريخچه پيدايش نماز

نماز از چه زمانى به وجود آمد؟ آيا از اول خلقت بر انسان واجب بوده يا تنها مسلمانان مأمور به آن بوده‌اند، اگر وجود داشته كيفيت وكميت آن چگونه بوده است؟

يكى از چيزهايى كه همه پيامبران الهى به آن دعوت مى‌كردند «پرستش خداوند» است. قرآن كريم از زبان پيامبران نقل مى‌كند كه به امّت‌هايشان مى‌گفتند: اعبدوا الله/ خدا را پرستش كنيد (مائده، آيه72 و 117؛ اعراف، آيه59 و 65 و 73 و 85؛ هود، آيه50 و 61 و 84 و…). اصل عبادت و پرستش خداوند در همه شريعت‌هاى الهى وجود داشته؛ ولى شكل و كيفيت آن متفاوت بود.

از قرآن‌كريم استفاده مى‌شود كه ‌نماز در امّت‌هاى پيشين هم بوده است؛ همه پيامبران از حضرت آدم تا حضرت خاتم نماز مى خواندند؛ اما از چگونگى آن اطلاع دقيقى در دست نيست.

خداوند متعال خطاب به حضرت موسى(عليه السلام)مى‌فرمايد:

«إنّنى أنا اللَّه لآ إلـهَ إلاّ أنا فاعبدنى و أقم الصّلوة لذكرى

من «الله» هستم، معبودى جز من نيست؛ مرا بپرست و نماز را براى ياد من بر پادار».

هم‌چنين قرآن كريم به نقل از حضرت عيسى(عليه السلام) مى‌فرمايد:

و جعلنِى مبارَكًا أينَ ما كُنتُ و أوصَنى بالصّلوة و الزَّكوة مادُمتُ حيًّا

و مرا وجودى پر بركت قرار داده، در هر كجا باشم و [خداوند] مرا به نماز و زكات توصيه كرده مادامى كه زنده‌ام.

از اين آيات شريف روشن مى‌شود كه نماز در مكتب دو پيامبر بزرگ الهى ـ موسى و عيسى(عليهما السلام) ـ وجود داشته همان‌گونه كه در مكتب ديگر پيامبران بوده است، چنان‌كه درباره حضرت شعيب(عليه السلام) آمده است:

قالوا يـشعيب أصلوتكَ تأمرك أن نَّترك ما يعبد ءابآؤنآ

 گفتند: اى شعيب! آيا نمازت به تو دستور مى‌دهد كه آنچه را پدرانمان مى‌پرستيدند، ترك كنيم… . و نيز از زبان حضرت اسماعيل، مى‌فرمايد:

وَ‌كَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَوةِ وَ‌الزَّكَوةِ وَ‌كَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا/ او همواره خانواده خود را به نماز و زكات دعوت مى‌كرد و همواره مورد رضايت پروردگارش بود.

بنابراين هيچ شريعت و دينى، از نماز جدا نبوده، گرچه صورت ظاهرى آن، تفاوت داشته است. زرتشتيان، پنج نماز دارند كه در هنگام طلوع آفتاب و ظهر و عصر و اوّل شب و هنگام خواب، بپا مى‌دارند. يهوديان در ساعت سوم و ششم و نهم روز و اوّل و آخر شب و هنگام تناول غذا، دعاهايى دارند. مسيحيان، روز يك‌شنبه و برخى روز شنبه در كليسا جلسه دعاى دسته‌جمعى تشكيل مى‌دهند.

اما بايد توجه داشت كه آنچه امروزه، پيروان حضرت موسى(عليه السلام)(يهوديان) و پيروان حضرت عيسى(عليه السلام)(مسيحيان) به عنوان نيايش در كليسا و كنيسه به جاى مى‌آورند، با مناسكى كه به وسيله اين پيامبران الهى آورده شده بود، بسيار متفاوت است؛ زيرا آيين و كتاب‌هاى آسمانى اين دو پيامبر الهى دچار تحريف و دست‌خوش انحرافات پيروان آنها شده است. در واقع نماز فعلى يهوديان و مسيحيان به دعا، نزديك‌تر است تا به مجموعه‌اى از اعمال.

از اين‌رو كيفيت و كميت نماز در شريعت اسلام با شرايع پيشين متفاوت است، لكن در بيشتر آن آيين‌ها، سجده‌جزئى از اين عبادت محسوب مى‌شود.

علاوه بر تشريع نماز در اديان الهى، بت‌پرستان نيز در برابر بت‌هايشان، وِردهايى مى‌خوانده‌اند. اعراب جاهلى هم در مقابل كعبه مى‌ايستادند و باكف‌زدن و صوت‌كشيدن اظهار عبادت مى‌كردند:

وَمَا كَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَآءً وَتَصْدِيَةً

و نماز و دعاى آنان نزد آن خانه جز سوت كشيدن و كف زدن نيست.

پرسمان قرآني نماز/ مركز فرهنگ و معارف قرآن