کلام نور :

إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ*فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ* لَا يمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ^{(الواقعة/77//79/78)}
که اين [پيام] قطعا قرآني است ارجمند در کتابي نهفته که جز پاک‏شدگان بر آن دست ندارند.

قرآن کلامی است پاک که در «صحیفه هایی پاک[1] » توسط «روحي پاک و مقدس[2]» از جانب «خداوند قدّوس» ، بر قلب پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} نازل شده است. بدون شک برای درک معانی والای این کتاب باید آداب و دستوراتی را رعایت نمود. از آن جمله ، اينكه هنگام مسّ آیات این کتاب نورانی باید باطهارت و پاک بود چرا که بفرموده قرآن «جز پاکان آنرا مس نمی نمایند[3]» از این رو در این درس با پاره ای از احکامِ مسِّ قرآن آشنا می شویم.

احکام :

1) رساندن جایی از بدن به خطّ قرآن برای کسی که وضو ندارد، حرام است. ولی اگر قرآن را به زبانِ فارسی یا زبان دیگری ترجمه کنند، مسّ آن اشکال ندارد.[4]

توضیح: البته درصوتیکه در ترجمۀ آیات اسم خداوند متعال یا اسمهای متبرک دیگری که برای مس نمودن آنها احتیاج به طهارت است نباشد. (رجوع شود به درسِ دوّم)

2) در حرمتِ مسِّ آیاتِ قرآنی برای کسیکه وضو ندارد، فرقی بین اعضای ظاهری مانند انگشتان دست و اعضایی مانند زبان و دندان نیست، امّا در موردِ” مو"، بین مراجع اختلافِ نظر وجود دارد.[5]

4) جلوگیری بچه و یا دیوانه از مس قرآن واجب نیست ولی اگر مسّ نمودن آیات توسّط بچه و دیوانه باعث بی‌احترامی به قرآن می‌شود، باید از آن جلوگیری نمود.[6]

توضیح:باتوجه به اینکه کودکان نابالغ مکلّف به رعایت احکام نیستند ، هنگام تماس آنها با آیات قرآن به ویژه هنگام آموزش قرآن وضوگرفتن بر آنها واجب نیست[7] ولی در عین حال شایسته است آنها را به گرفتن وضو و رعایت ادب قرآن سفارش نمود.

5) چنانچه برای آب کشیدن قرآنی که نجس شده و یا در محلی که باقی ماندن قرآن در آن اهانت به قرآن است نیاز به مس قرآن آیات باشد باید وضو گرفت، امّا چنانچه معطّل شدن برایِ وضو بی‌احترامی به قرآن باشد باید بدون وضو آب کشید.[8]

6) اگر کلمه‌هایِ قرآنی به‌گونه‌ای نوشته شود که در زیر صفحۀ کاغذی یا فلزی ایجاد برجستگی مستقیم یا معکوس نماید چنانچه برجستگی‌ها خوانا باشند، مسّ آنها بدون طهارت حرام است.[9]

7) یکی از پنج چیزی که بر جُنب حرام است، رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند است وهمچنین اسامی معصومین (علیهم السَّلام) هم بنابر احتیاط واجب (به نظر برخی از مراجع دیگربنابر احتیاط مستحب) حکم اسم خداوند را دارند.[10] (که در درس بعد به آن خواهیم پرداخت)

8)درصورتیکه بین خطوط قرآن لایۀنازکی ازشیشه، نایل و یا امثال آن فاصله شود تماس با آن جایزاست.[11]

10) کسی که اسماء جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خالکوبی نموده، بااین شرط که خالکوبی زیر پوست باشد، مسّ آن بدونِ وضو مانعی ندارد.[12]

11) برای افرادی که وضو ندارند تماس با جلد و حاشیه وفاصلۀ بین خطوطِ قرآن ،همچنین همراه داشتن آن مکروه است.[13]

12) گرفتن وضو براي تلاوت و همچنين ، كتابت و نگارش آيات قرآن و نيز مس حواشي و فاصله بين خطوط و همراه داشتن قرآن مستحب است.[14]

اشاره :

با توجه به اينكه در برخي از متون فقهي كه از عالمان بزرگ شيعه در دهه ها و قرون گذشته به يادگار مانده مواردي از احكام ذكر شده كه در رساله هاي توضيح المسائل فعلي به چشم نمي خورد به برخي از آنها اشاره مي شود[15]:

 

1. در حرمتِ مسِّ آیات قرآنی برای کسیکه وضو ندارد فرقی بین مسِّ آیه و کلمه، بلکه یک حرف از آن نمی‌باشد، اگرچه خوانده هم نشود مانند (الف) در (قالوا).[16]

 

2. در حرمت تماس با آيات براي فردي كه وضو ندارد فرقي ميان انواع خط ، حتي خطوطي كه ديگر مورد استفاده نيست مانند خط كوفي نيست.

 

3. درباره مس كلماتي كه مشترك بين قرآن و غير آن هست مثلاً كلمه بني اسرائيل و… چنانچه قصد نويسنده از نوشتن اين كلمات نگارش قرآن باشد، بدون وضو نمي توان به اين كلمات دست زد ولي اگر آنرا به نيت كلمات قرآني ننويسد مي توان بدون وضو آنرا مس نمود.

 

4. خوردن غذايي كه در آن آيات قرآن و يا اسماء متبركه نوشته شده براي فرد بي وضو جايز نيست.

استفتائات ویژه :

سؤال: نابينايان براى خواندن از خط برجسته اى به نام «بريل» كه با لمس انگشتان خوانده مى شود، استمداد مى گيرند. مى دانيم كه اين خط از نقاط ششگانه تشكيل شده است. با توجّه به مطلب فوق، آيا بر نابينايان لازم است در موقع فراگيرى قرائت قرآن، و در وقت لمس اسامى مقدّسه كه با خط برجسته نوشته شده، وضو داشته باشند؟

آيت الله العظمي مكارم شيرازي (دام ظله العالي)

آرى بايد وضو داشته باشند، يا از دستكش هاى پلاستيكى نازك استفاده كنند.

 

نمودار چکیدۀ درس :

 

 

پرسشهای درس :

1ـ مسّ کلماتی مانند«شیطان» و «فرعون» در آیات قرآن کریم، چه حکمی دارد؟

2ـ در چه صورتی واجب است از مسّ نمودن آیات توسط بچه و دیوانه جلوگیری شود؟

3ـ رسیدن جایی از بدن فرد بی وضو، به جلد و حاشیه و بینِ خطهایِ قرآن چه حکمی دارد؟

4- براي كسيكه دوست دارد قرآن كريم را هميشه همراه خود داشته باشد در چه صورت داشتن وضو واجب و در چه حالتي مستحب است؟

 

بيشتر بدانيم :

توصيف” قرآن” به” كريم” (با توجه به اينكه” كرم” در مورد خداوند به معنى احسان و انعام، و در مورد انسانها به معنى دارا بودن اخلاق و افعال ستوده، و به طور كلى اشاره به محاسن بزرگ است «1») نيز اشاره به زيبائيهاى ظاهرى قرآن از نظر فصاحت و بلاغت الفاظ و جمله‌‏ها و هم اشاره به محتواى جالب آن است، چرا كه از سوى خدايى نازل شده كه مبدأ و منشا هر كمال و جمال و خوبى و زيبايى است.

آرى هم گوينده قرآن كريم است، و هم خود قرآن، و هم آورنده آن، و هم اهداف قرآن كريم است.

سپس به توصيف دوم اين كتاب آسمانى پرداخته، مى‏افزايد:” اين آيات در كتاب مستورى جاى دارد” (فِي كِتابٍ مَكْنُونٍ).

در همان” لوح محفوظ"” در علم خدا” كه از هر گونه خطا و تغيير و تبديل محفوظ است. بديهى است كتابى كه از چنان مبدءى سرچشمه مى‏گيرد و نسخه اصلى آن در آنجا است از هر گونه دگرگونى و خطا و اشتباه مصون است.

و در سومين توصيف مى‏فرمايد:” اين كتاب را جز پاكان نمى‏توانند مس كنند"! (لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ) «1».

بسيارى از مفسران به پيروى از رواياتى كه از امامان معصوم ع وارد شده اين آيه را به عدم جواز مس كتابت قرآن بدون غسل و وضو تفسير كرده‏اند.

در حالى كه گروه ديگرى آن را اشاره به فرشتگان مطهرى مى‏دانند كه از قرآن آگاهى دارند، يا واسطه وحى بر قلب پيامبر (ص) بوده‏اند، نقطه مقابل مشركان كه مى‏گفتند: اين كلمات را شياطين بر او نازل كرده‏اند! بعضى نيز آن را اشاره به اين معنى مى‏دانند كه حقايق و مفاهيم عالى قرآن را جز پاكان درك نمى‏كنند، همانگونه كه در آيه 2 سوره بقره مى‏خوانيم:

ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فِيهِ هُدىً لِلْمُتَّقِينَ:” اين كتاب شكى در آن نيست، و مايه هدايت پرهيزكاران است” و به تعبير ديگر حد اقل پاكى كه روح” حقيقت جويى” است براى درك حد اقل مفاهيم آن لازم است، و هر قدر پاكى و قداست بيشتر شود درك انسان از مفاهيم قرآن و محتواى آن افزون خواهد شد.

ولى هيچ منافاتى در ميان اين سه تفسير وجود ندارد و ممكن است همه در مفهوم آيه جمع باشد.[1]

تفسير نمونه ج23 ص267 تفسير آيه 77 از سوره مباركه واقعه

پي‌نوشت

---

[1] .اشاره دارد به آیات 13 و 14 سوره عبس

[2] .اشاره دارد به آیه 102 سوره نحل

[3] .سوره مباركه واقعه آيه 79

[4] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ،توضیح المسائل مراجع،ج1ص178،مسأله 317 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی

[5] .مطابق نظر آیات عظام صافی گلپايگاني: احتیاط مستحب در نرساندن مو به خطّ قرآن است… و حضرت امام بنابر احتياط واجب در نرساندن مو به خط قرآن است.نظر آیت اللَّه بهجت: بنابر اظهر مانعی ندارد حتی اگر کوتاه باشد… در این باره فتوای سایر مراجع در دسترس نیست.بني هاشمي همان، حاشيه مسأله 317 و عروة الوثقي ج1ص138مسأله3(حاشيه حضرت امام)

[6] . بنی‌هاشمی همان مسأله318ص180 مطابق با فتوای حصرت امام(ره)، فاضل لنکرانی، تبریزی، مکارم شیرازی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی.

[7] . يزدي سيد محمد كاظم،عروة الوثقی جلد1 ص 140 مطابق با فتواي مرحوم حضرت امام و آيت الله العظمي گلپايگاني.

[8] . همان،،مسأله 316 مطابق با فتوای مراجع عظام تقلید آیات امام خمینی(ره)، فاضل لنکرانی، مکارم شیرازی، تبریزی، بهجت، صافی، سیستانی، شبیری زنجانی

حضرت آیت الله شبیری زنجانی:در صورت عدم فرصت کافی برای وضو باید تيمم کرد ولی اگر انجام تیمّم نیز معطلی دارد که موجب بی احترامی به قرآن است، بدون وضو آنرا بردارد.

[9] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی

[10] . بنی هاشم خمینی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، ج1 ، ص 212

*خواهران گرامی در این باره به بخش احکام ویژۀ بانوان(درس هشتم)مراجعه نمایند.

[11] یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص140 مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی

[12] . نیشابوری غلامرضا ، استفتائات قرآنی ،ص124(مطابق با نظرآیاتِ عظام مکارم، فاضل، تبریزی)

[13] . یزدی محمد کاظم، عروة الوثقی جلد1 ص141 مسأله 19مطابق با فتوای آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی، اراکی و خویی

[14] .يزدي محمد كاظم ص142 مطلب نهم

[15] .نقل از عروة الوثقي ج1 ص 138 تا 141

[16] . يزدي سيد محمد كاظم ، عروة الوثقي ، ج1 ص 139

^{سازمان دارالقرآن الکریم کشور}