بازخوانی تدبیر دو مجتهد بزرگ شیعه
مصرف كالاي خارجي موجب مي ‌شود ثروت و مال ايرانيان و مسلمين به جيب اجانب برود، لذا براي احتراز از اين مسئله، بايد از مصرف اين كالاها پرهيز كرد. وجه دوم اين است كه مصرف كالاي خارجي موجب…

بازخوانی تاریخ گذشتة‌ ایران اسلامی، به خصوص تاریخ دویست سالة اخیر - که تاریخ مواجهة‌ ایران و غرب مدرن است - نشان می ‌دهد که دلسوزان این مملکت که همواره علما در رأس آن قرار داشته ‏اند، برای اعتلا و مجد اسلام و مسلمین و پیشرفت کشور، از هیچ تلاشی فروگذار نکرده ‌اند. تأکید بر تولید، کار و سرمایة داخلی، همواره اولویت فعالیت ایشان بوده است.

* توسعه شرکت اسلامیة اصفهان، سکته به منافع انگلیس است

آنان در راستای احکام اسلام و موازین شرع، اقدامات گوناگونی انجام داده ‏اند. یکی از اقدامات راهبردی عالِمان شیعه در مقابله با هجوم اقتصادی غرب، تقویت اقتصاد داخلی بوده است. مهم ‏ترین مصداق این حرکت، تأسیس «شرکت اسلامیة اصفهان» در سال 1316ق به همت دو مجتهد بزرگ اصفهان (آیت الله آقا نجفی اصفهانی و برادرشان، شهید حاج آقا نور‏الله اصفهانی) است. آنها علاوه بر سخنرانی و نگارش نامه و صدور اعلامیه ‏های متعدد در راستای تحریم کالاهای بیگانه و تشویق مردم به مصرف کالاهای داخلی، با تأسیس این شرکت اسلامی، راه ورود کالاها و منسوجات خارجی به داخل ایران را بستند؛ به گونه ‏ای که روزنامه ‏ها و نمایندگان انگلیس، توسعة آن را سکته به منافع انگلیس در تمام منطقة خلیج فارس اعلام کردند.[1]

اين اقدام كه در جهت حفظ منافع اقتصادي جامعة اسلامي و مقابله با سلطة بيگانگان بر امت مسلمان بود، حمايت جدّي علماي مسلمان در مناطق گوناگون را به دنبال داشت و عالمان بزرگي همچون آيات عظام: آخوند خراساني، سيد محمدكاظم يزدي، ميرزا حسين نجل ميرزا خليل، محمد غروي شربياني، ملا محمدحسن مامقاني، ميرزا فتح ‏الله شيرازي اصفهاني (معروف به شريعتمدار)، ميرزا محمدحسين نوري (معروف به محدث نوري) و صدر اصفهاني(ره)، به شكل هاي گوناگون همچون فتوا، اعلاميه، سخنراني و تأليف كتاب، به حمايت از آن برخاستند.

براي نمونه، مرحوم آخوند خراساني در نامه‏ اي از شاه ایران خواست تا با خَلع لباس ذلّت و پوشیدن لباس عزّت و استفاده از البسة مصنوعة اسلاميه، هم به تقويت دولت و اسباب آسايش عموم مردم و پیشرفت ايران بپردازد و هم باعث شود تا ملت به مقتضاي «النّاسُ عَلي دينِ مُلوكِهم» شيوة وي را ادامه دهند كه:

كُهَن جامة خويش را پيراستن       بِه از جامة عاريت خواستن است.»[2]

در مجموع، حركت جهادي حاج آقا نورالله اصفهاني در عرصة اقتصادي، كه با همياري و حمايت ساير علما و اقشار مردم همراه شد، موجب گرديد برخي از مشكلات جدي كشور در عرصة اقتصادي با اين حركت جهادگونه حل شود و در عصري كه عصر امتيازات استعماري روس و انگليس در ايران بود، تا حدي از سلطة اقتصادي بيگانگان بر كشور جلوگيري به عمل آید.

* استفاده از كالاهاي خارجي موجب كاهش ثروت ملي می گردد

مرحوم شيخ محمد اسماعيل محلاتي (از علماي نجف در دورة مشروطه) نيز در اعلاميه‏ ای كه در تحريم كالاهاي خارجي صادر كرد، به اين نكته اشاره نمود كه استفاده از كالاهاي خارجي از دو جهت موجب كاهش ثروت ملي خواهد شد:

اول اينكه مصرف كالاي خارجي موجب مي ‌شود ثروت و مال ايرانيان و مسلمين به جيب اجانب برود، و لذا براي احتراز از اين مسئله، بايد از مصرف اين كالاها پرهيز كرد.

وجه دوم اين است كه مصرف كالاي خارجي موجب تضعيف صنعت و توليد داخلي شده، از اين نظر، موجب كاهش ثروت ملي مي شود.[3]

آيت ‌الله سيدعبدالحسين لاري (از شاگردان ميرزاي شيرازي و عالم برجستة منطقة فارس و لارستان) نیز كه در اواخر دورة قاجاريه اقدام به تشكيل حكومت محلي در اين منطقه نمود، در پاسخ به سؤالي مبني بر حكم استفاده از كالاهاي خارجي، حُرمت استفاده از اين كالاها را به خروج ثروت ممالك اسلامي به ممالك بيگانه و كمك به كفار مستند ساخت و فرمود:

«امروز آنچه پول از بلاد اسلاميه به بلاد خارجي می ‏رود، اعانت [كمك] به اعداء دين و استعداد [آمادگي] كفار است براي ريختن خون اسلام و مسلمين، [پس] حرام است استعمال آنها سياستاً و ديانتاً حفظاً للاسلام و المسلمين؛ مگر در صورت اضطرار و عدم وجود اشيای وطني اسلامي…»[4]

* صدور اعلامیه علمای شیعه در پرهیز از مصرف کالای خارجی

يكي دیگر از اقدامات عالمان شیعه در جهت مبارزة اقتصادی با دشمنان اسلام و ایران، صدور اعلاميه ‌اي توسط تعدادي از علما بود كه تعهد خود به استفاده از اجناس داخلي و پرهيز از كالاهاي خارجي و قناعت و ساده‌زيستي را به اطلاع مردم رساندند. در اين اعلاميه آمده است:

«اولاً، قباله ‏جات و احكام شرعيه از شنبه به بعد، روي كاغذ ايراني بدون آهار نوشته شود. اگر بر كاغذهاي ديگر نويسند، مهر ننموده… قباله و حكمي هم كه روي كاغذ ديگر نوشته بياورند و تاريخ آن بعد از اين قرارداد باشد، امضا نمي ‌نماييم.

ثانياً، كفن اموات اگر غير از كرباس و پارچة اردستاني يا پارچة ديگر غير ايراني باشد، متعهد شده ‌ايم بر آن ميت، ماها نماز نخوانيم.

ثالثاً، ملبوس مردانة جديد كه از اين تاريخ به بعد دوخته و پوشيده مي ‌شود، قرار داديم ـ مهما امكن ـ هرچه بدلي در ايران يافت مي ‌شود، لباس خودمان را از آن منسوخ نماييم و منسوخ غيرايراني را نپوشيم… تابعين ماها نيز كذلك، و متخلّف توقع احترام از ماها نداشته باشد.

رابعاً، میهماني ها بعد ذلك ـ ولو اعياني باشد ـ چه عامه، چه خاصه، بايد مختصر باشد. يك پلو و يك چلو و خورش و يك افشره. زايد بر اين تكلف، احدي ما را به محضر خود وعده نگيرد. خودمان نيز به همين روش میهماني مي ‌نماييم.

خامساً، وافوريِ اهل وافور را احترام نمي ‌كنيم و به منزل او نمي ‌رويم؛ زيرا… ضرر مالي و جاني و عمري و نسلي و ديني و عِرضي و شغلي آن محسوس است و خانواده ‌ها و ممالك را به باد داده است.»[5]

* صاحب عروۀ و مبارزه با مصرف کالای خارجی

آيت ‌الله سيد محمدكاظم يزدي (از مراجع تقليد شيعه در عصر مشروطيت) نیز در نامه ‌اي كه ظاهراً به يكي از تجار نوشته است، نسبت به نفوذ خارجي ها در صنعت و اقتصاد و ضعف توليد در ميان مسلمانان و رو آوردن به دلالي و واسطه‌گري در معاملات به جاي توليد، ابراز نگراني كرده، مسلمانان را به كار و توليد براي رسيدن به استقلال اقتصادي تشويق نموده و فرموده است:

«در اين زمان كه خارجه به انواع حِيَل، رشتة كسب و صنايع و تجارت - كه ماية عزت و منشأ ثروت است - از دست مسلمين ربوده و منحصر به خود نموده و مثل خون در مجاري عروق ايشان راسخ و نافذ شده و شغل اهل اسلام به تدريج، منحصر به دلالي و بيع و شراء اجناس خارجه شده…، مناسب است مسلمين از خواب غفلت بيدار شوند و به تدريج، رفع احتياجات خود را از خارجه بنمايند و به تأييدات ربانيه، از ذلّ فقر و احتياج و سؤال و تحمل عملگي كفار و تشتّت در بلاد كفر برهند…»[6]

خلاصة کلام آنکه عالمان شيعه به سبب جايگاه رفيع اجتماعي و سياسي خود در جامعة ايران و بر اساس مباني نظري دين به حراست و حمايت از سرمايه ‌هاي ملي اين كشور پرداخته ‏اند و با تشويق بازاريان به تأسيس شركت هاي اقتصادي اسلامي و حمايت عملي از توليدات داخلي و صدور اعلاميه و بيانيه مبني بر تحريم كالاهاي خارجي و تعهد عملي خود به پرهيز از مصرف كالاي خارجي و استفاده از كالاهاي داخلي، نقش مؤثري در حمايت از توليد ملي و كار و سرماية مالي ايراني داشته ‌اند.

امروزه نیز مقام معظم رهبری (حفظه الله) با تأسی از عالمان مجاهد شیعه، یکی از راهکارهای مبارزه در میدان رویارویی با دشمنان ایران اسلامی را «حمایت از تولید ملّی و کار و سرمایة ایرانی» عنوان کرده ‌اند و در کنار توصیه به اجتناب از اسراف و تضییع منابع عمومی، «مصرف محصولات داخلی» را به مردم و مسئولین توصیه فرموده ‌اند.[7]

پی نوشت ها:

[1]. ر.ک: مقاله نقش علمای شیعه در حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه ایرانی در دوره قاجار، مهدی ابوطالبی.

[2]. همان.

[3] . همان.

[4]. ولايت فقيه؛ زيربناي فكري مشروطه مشروعه، سید محمدتقی آيت‌اللهي، صص 173 ـ 174.

[5]. ر.ک: مقاله نقش علمای شیعه در حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه ایرانی در دوره قاجار، مهدی ابوطالبی.

[6]. همان.

[7]. بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) در دیدار مردم آذربایجان، مورخ 29/11/1393.

منبع: ماهنامه مبلغان شماره 192.