ازدواج در تمام جوامع و فرهنگ‌ها امری مقدس به‌شمار میرود. در امر ازدواج و تشکیل خانواده، اهداف و انگیزه‌های متعددی وجود داشته که داراى آثار و نتایج فراوانى است. این انگیزه‌ها و اهداف می‌تواند زن، مرد و حتی اجتماع را تحت تأثیر قرار دهد و به همین دلیل آگاهی از اهدافی واقعی که به آنها اشاره خواهیم کرد، می‌تواند در تعیین مسیر مناسب یاری رسان باشد.
1) ایجاد آرامش
یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های ازدواج، ایجاد کانونی است که در آن زن و مرد احساس آرامش کنند. زیرا زنان آرامش دهنده روانی مردان‌اند و زن و مرد به دوستی با هم نیازمندند. زن و مرد هسته اصلى خانواده را تشکیل میدهند و خداوند چنان میلى را بین آن دو قرار داده که به سوى زندگى مشترک گام بردارند. گرچه یکى از عوامل این گرایش، غریزه جنسى است ولى با انجام پیوند زناشویى، به‌تدریج نوعى همبستگى روحى و عاطفى(عشق و محبت) میان آنها پدیدار مى‌شود و آنها را به سوى تأمین سعادت و خوشبختى یکدیگر سوق مى‌دهد.
ضامن بقاى این آرامش، دو عنصر بسیار قوى، یکى عشق و محبت و دیگرى رأفت و رحمت است. پس اگر یکى از این دو امر بین زن و مرد وجود نداشته باشد و دوستى و عشق جاى خود را به نفرت دهد و عطوفت و گذشت تبدیل به کینه گردد، باعث تحلیل روابط و شکست در زندگى زناشویى میشود.
آسایش و آرامش زن و شوهر در کنار یکدیگر فواید و نتایج روحى، جسمى، فردى و اجتماعى فراوانى را به دنبال داشته و در پرورش استعدادها و حفظ امنیت جامعه، نقش به‌سزایى دارد. بنابراین کسانى که از ازدواج، این سنت الهى، روى گردانیده و به آن تن نمى‌دهند، داراى وجودى ناقص هستند.
...
زن و مرد همانند جامه‌اى که عیوب و بدی‌هاى یکدیگر را مى‌پوشانند، وسیله‌اى براى زینت هم مى‌باشند، پوشش یکدیگر بوده و در پیمودن مسیر عفاف و پاک‌دامنى، یار و یاور یکدیگر شمرده مى‌شوند.
خداوند در قرآن‌کریم می‌فرماید: «هُنَّ لِبَاسٌ لَکمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ»؛ آنان برای شما پوششی هستند و شما (هم) برای آنان پوششی هستید.(1)
و همچنین می‌فرماید:
«وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيات لِقَوْم يَتَفَكَّرُونَ»؛ و از نشانه‌های اوست که از جنس خودتان همسرانی برایتان آفرید، تا بدان‌ها آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمتی نهاد. به‌راستی در این (رحمت‌ها) برای مردمی که می‌اندیشند بی‌گمان نشانه‌هایی است.(2)
در واقع، هريك از مرد و زن به تنهايى ناقص است و نياز به ديگرى دارد و اين نقص، با تشكيل خانواده، برطرف و آرامش براى هر دو طرف حاصل مى‌شود.
2) حفظ عفت و پاکدامنی
ميل مرد به زن، و ميل زن به مرد، به‌خصوص به هنگام شكوفایى غرائز و شهوت، شدّت و قوّت آن به‌وقت نياز به ازدواج، امرى طبيعى، انسانى و حياتى است. در این زمان برترين و محكم‌ترين روش و برنامه جهت پيشگيرى از گناه و حفظ جامعه از افتادن در دام فحشا، ازدواج پسران و دختران به وقت نياز و در زمان مناسبِ آن است.
در اثر ازدواج، غریزه جنسی كه یكی از قوی‌ترین غرایز انسانی است، در مسیر طبیعی خود قرار می‌گیرد و این پدیده به نوبه خود، موجب می‌گردد تا انسان از گناهان و اشتباهاتی كه به خاطر میل جنسی انجام میدهد تا حد زیادی مصون بماند و هیچ‌گاه دامن خود را به روابط جنسی نامشروع آلوده نسازد تا در مسیر كمال و خودسازی معنوی بیشتر قدم گذارد.
تأخیر در ازدواج از سنین جوانی كه سن نیاز به همسر است، موجب مشكلات دینی و عاطفی در فرد می‌گردد؛ زیرا در این مقطع زندگی كه نیازهای عاطفی و جنسی در هر كسی فعال است و انرژی كافی جنسی در او وجود دارد، اگر این نیاز به طور صحیح ارضا نشود، یا باید سركوب گردد که موجب بروز مشکلات روانی می‌گردد و یا به شیوه‌های نامناسب و ناهنجار تأمین شود كه در این صورت نیز، دیر یا زود موجب احساس گناه شده و به عزت نفس فرد آسیب می‌رساند.
3) بهره‌مندى از لذت‌هاى جنسى
نخستين عامل کشش برای تشکیل خانواده، تأمين نياز جنسى است. زن و مرد از نظر جسمى دو جنس مخالف هم بوده و به‌تدريج كه بالغ مى‌شوند، نياز جنسى خاصى در آنها پديد مى‌‌آيد كه هريك را به ديگرى متمايل مى‌‌سازد. تأمين اين نياز نه تنها نكوهيده نيست، بلكه با رعايت ضوابط و شرايط، كارى پسنديده و مقدّس به شمار مىرود.
رعايت اين حقيقت درباره نياز جنسى و تأمين آن، اقتضا دارد كه بلوغ جنسى به‌طور طبيعى و در وقت مناسب خود پديد آيد تا منشأ بحران و ناهماهنگى نشود، انسان را به سقوط نكشیده و مانع رشد و کمال او نشود. بنابراين لازم است محيط زندگى و جامعه انسانى از وجود عواملى كه باعث بلوغ زودرس مى‌شود و كودكان و نوجوانان را از مسير اصلى رشد و كمال خود به مسيرهاى انحرافى مى‌كشاند، پاك و پالايش شود. البته پس از بلوغ جنسى نيز بايد تأمين اين نياز، با تأمين نيازهاى ديگر انسان هماهنگ و همراه باشد و فقط نياز جنسى، همه ذهن و فكر انسان را به خود مشغول نسازد؛ چرا كه در اين صورت، انسان موجودى تك بعدى خواهد شد و بخش عمده‌اى از نيازها و كمال‌هاى وجودی خود را فراموش خواهد كرد كه این نیز باعث سقوط انسان مى‌شود.
همه نيازها و تمايل‌هاى انسان، بر اساس حكمت خداوند در او به وديعه نهاده شده و هدفى خاص را دنبال مى‌كند. در اين ميان، نكته قابل ملاحظه اين است كه نيازهاى انسان متعدّد است و انسان بايد همه آنها را به‌طور متعادل و متوازن تأمين كند تا به كمال لايق انسانى دست يابد؛ از اين‌رو، هريك از نيازهاى خود را بايد به صورتى تأمين كند كه مانع تأمين ديگر نيازهاى او نشود و در رشد طبيعى و همه جانبه‌اش اختلال ايجاد نكند.
بديهى است كه اين هدف به تنهايى كافى نيست و نمى‌‌تواند يگانه علّت تشكيل زندگى خانوادگى باشد؛ زيرا بدون تشكيل خانواده هم، دستيابى به چنين هدفى امكان پذير است.
4) بقاى نسل انسان و فرزندآوری (تداوم)
یكی از بزرگترین ثمرات ازدواج، بقای نسل بشریت است كه مطابق هدف آفرینش می‌باشد. همسران جوان از طریق فرزنددار شدن موجب پیوند بین نسل‌ها می‌گردند و با پرورش فرزندان صالح و مؤمن، در اصلاح جامعه انسانی شریك شده و روح بندگی خالق متعال را كه هدف اساسی خلقت انسان است، در عرصه گیتی گسترش میدهند.
ازدواج راهى است براى استمرار نسل بشر؛ خداوند متعال در قرآن کریم، یکى از اهداف آفریدن همسرانى از جنس خود انسان را زیاد شدن شمار افراد ذکر نموده است. یکى از دلایل اصلى ممنوعیت آمیزش دو جنس موافق در اسلام، نابودى نسل بشر است؛ زیرا قانون آفرینش، جاذبه جنسى میان دو جنس مخالف را به عنوان عامل بقاى انسان قرار داده و تغییر مسیر آن به سوى همجنس‌بازى یا استمناء و آمیزش با حیوانات را پشت کردن به فطرت اصیل انسانى و قوانین طبیعى حاکم بر آفرینش می‌داند.
در قرآن کریم به داستان قوم لوط اشاره شده است. در این داستان آنها به انحراف جنسى، هم‌جنس‌گرایى و رفتار زشت و ننگین آلوده شده بودند و البته نیز پایان دردناکی داشتند، و این مى‌تواند تابلو‌ی گویایی باشد براى کسانى که به فساد گرفتار گشته و از راه‌هاى غیر مشروع، شهوت خود را ارضاء مى‌نمایند.
ثمره ازدواج انسان مى‌تواند فرزند شایسته‌اى باشد که باعث سربلندى و افتخار او گردد. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «نِسَاؤُکمْ حَرْثٌ لَکمْ فَأْتُوا حَرْثَکمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَ قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکم؛ زنانتان کشتزار(ان) شمایند؛ پس هر گاه و هر گونه که خواهید به کشتزار خود درآیید، و (از این کشتزار) حاصلی برای خود پیش فرستید».(3) جمله «قَدِّمُوا لِأَنْفُسِکمْ» در آیه ذکر شده، این حقیقت را بیان مى‌نماید که زن فقط وسیله ارضاء شهوت نبوده و هدف نهایى آمیزش زن و مرد، تنها کامیابى و لذت جنسى نیست؛ بلکه از آن باید براى حفظ حیات بشر و ایجاد و پرورش فرزندان صالح که ذخایر معنوى فرداى انسان هستند، استفاده نمود.
5) داشتن فرزند و یا فرزندانی سالم و شایسته (تکامل)
میل به داشتن فرزند و تداوم نسل، از انگیزه‌ها و اهداف مهمی است که همواره در دوره‌های مختلف تاریخی، موجب ازدواج و تشکیل خانواده که: «فَاطِرُ ٱلسَّمَاوَاتِ وَٱلْأَرْضِ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ ٱلْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا يَذْرَؤُكُمْ فِيهِ لَيْسَ كَمِثْلِهِۦ شَىْءٌ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْبَصِيرُ»؛ پدیدآورنده آسمان‌ها و زمین (بر فطرت توحید) است. از سنخ خودتان برایتان جفت‌هایی قرار داد، و از دام‌ها (نیز) جفت‌هایی(نهاد). بدین وسیله شما را در آفرینش آشکار و نمودار می‌گرداند. هرگز چیزی (در ذات و صفات و افعالش) همانند او نیست و اوست بسیار شنوای بس بینا».(4)
پيدايش فرزند، خانواده را وارد مرحله جديدى مى‌كند و اعضاى ديگرى وارد خانواده خواهند شد كه نسل بعد را تشكيل مى‌دهند و پايه تشكيل جامعه آينده خواهد شد.
از سوى ديگر، هنگامى كه اعضاى جامعه گسترش مى‌يابند و روابط خانوادگى و خويشاوندى در آنها ضعيف و فاصله آنها از هم زياد مى‌شود، اين ارزش‌هاى اجتماعى هستند كه جايگزينِ رابطه خويشاوندى و فاميلى شده، وحدت و همبستگى جامعه را تضمين و تأمين مى‌كنند؛ ارزش‌هايى كه اسلام بر آنها تكيه كرده و آنها را بر عقايد و بينش خاصّ خود استوار ساخته است؛ ولى بايد توجّه داشت كه انتقال اين ارزش‌ها و عقايد به اعضاى آينده جامعه نيز به عهده خانواده است كه هرچه خانواده در اين راه موفّق‌تر باشد و بتواند فرزندان بیشتر و شايسته‌ترى پرورش و تحويل جامعه بدهد، آينده جامعه، بهتر و روشن‌تر خواهد بود و اگر در مسأله فرزندآوری، رشد و تربيت فرزند كوتاهى شود، آينده جامعه تهديد خواهد شد.
6) مسئولیت پذیرى
مسئولیت به معنای ضمانت و تعهد است. هر گاه انسان متعهد به انجام کاری میشود، در حقیقت مسئولیت انجام آن کار را پذیرفته است. هر فرد، از منظرهای مختلف تکالیفی بر دوش دارد؛ از آنجا که انسان در ارتباط با سطوح مختلف مسئولیت های گوناکون و متفاوتی دارد که در قبال همسر و خانواده نیز باید چنین باشد. بنابرین لازم است مسئولیت پذیری را به نحوی در خود ایجاد و پرورش دهد تا بتواند آن را با ازدواج و زندگی جدید تطبیق دهد.
تشکیل خانواده، زن و مرد را از پریشانی و بی هدفی نجات میدهد و اطمینان و آرامش را به آنان هدیه میکند. خانواده کانونی مقدس است. بدین جهت، بنای زندگی خانوادگی را بر حقوقی که نکته های ظریف و دقیق در آن هست، استوار میکند. بر همین اساس، همسران در قبال یکدیگر مسئولند و حقوقی بر گردن هم دارند.
انسان وقتى مجرد است، احساس مسئولیت چندانى نمى‌کند و از نیرو و استعداد و ابتکار خویش به اندازه کافى استفاده نمى‌نماید؛ مثلًا براى کسب روزی حلال، تلاش چندانى نمى‌کند و اگر درآمدى هم پیدا نمود، در حفظ و رونق بخشیدن به آن اقدامى نمى‌کند و به همین جهت، انسان‌هاى مجرد غالباً خانه به دوش و تهیدست مى‌باشند. اما بعد از ازدواج و خارج شدن از حالت تجرد، به مرحله زندگى مشترک وارد شده و شخصیتى تازه و اجتماعى پیدا نموده و خود را شدیداً مسئول حفظ آبروى خانواده و همسر و تأمین لوازم زندگى آنان مى‌داند؛ به همین جهت تمام هوش و ابتکار خویش را به کار مى‌بندد تا درآمدى به دست آورده و در راه صحیح مصرف نماید. او دیگر خود را بى‌قید و رها نمى‌بیند که هرکجا خواست برود و با هر که خواست نشست و برخاست کند و در برابر کسى مسئول نباشد.
7) تامین نیازهای عاطفی
روان شناسان یکی از نیازهای اساسی و مهم آدمی را نیاز به محبت ذکر کرده‌اند. آدمی در هر سن و مرحله‌ای از حیات خویش به محبت احتیاج دارد و علاقه‌مند است که دیگران او را دوست بدارند و به او مهر بورزند.
یکی از راه‌های مهم و مؤثر ابراز مهر و محبت و برقراری دوستی بین زن ومرد، ازدواج است. آثار محبت و تبدیل آن به عشق و علاقه وافر و همبستگی عمیق روانی و عاطفی، پیوند زن و مرد را تحکیم بخشیده و فضای خانواده را به فضایی صمیمی، گرم، پرطراوت، شاداب و بالنده مبدل میکند. محبت کردن و محبت دیدن، رضایت خاطر پدید می‌آورد و تعادل روانی زن و مرد را ممکن می‌سازد. محبت، صفا دهنده وجود است و شفابخش دردها.
مودّت، به معناى ظاهر ساختنِ محبّت و رحمت، نوعى تأثّرِ روحى و نفسانى است كه از مشاهده نياز طرفِ مقابل حاصل مى‌شود و شخص را به رفع نيازِ وى وا مى‌دارد. اين حالت، پيوسته به صورت يك كنش و واكنش متقابل ميان همسران ادامه مى‌يابد و عواطفى عميق‌تر و بادوام‌تر ميان آن دو ايجاد خواهد كرد كه وحدت و استحكام بنيان خانواده را در پى دارد و پرتو آن به فرزندانشان نيز سرايت خواهد كرد. مايه‌های اوليه اين حقيقت به صورت غريزه، ميل، دوستى، عشق، و مهربانى در مرد و زن به اراده حكيمانه حضرت حق قرار داده شده:
«وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيات لِقَوْم يَتَفَكَّرُونَ»؛ و از نشانه‌های اوست که از جنس خودتان همسرانی برایتان آفرید، تا بدان‌ها آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمتی نهاد. به‌راستی در این (رحمت‌ها) برای مردمی که می‌اندیشند بی‌گمان نشانه‌هایی است.(5)
«وَ هُوَ الَّذى خَلَقَ مِنَ الْمآءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَديراً»؛ و اوست کسی که از آب (منی) بشری آفرید. پس او را (دارای خویشاوندی) نسبی و دامادی نهاد. و پروردگارت بس توانا بوده است.(6)
خداوند در حقيقت به يكى از نيازهاى اصيل انسان اشاره مى‌كند كه ريشه فطرى دارد و جز در زندگى خانوادگى به‌صورت كامل ارض نمى‌شود. انسان، به‌ويژه در سنّ بلوغ، احساس نياز مى‌كند كه كسى را دوست داشته باشد و كسى نيز او را دوست داشته باشد؛ از اين‌رو هر روز به كسى دل مى‌بندد و پس از آن كه در عشق خود شكست خورد، دنبال ديگرى مىرود. كم نيستند جوانانى كه بهترين فصل زندگى و بخش عمده‌اى از سرمايه عمر خود را در اين موضوع هدر مى‌دهند و سرانجام با اعصابى فرسوده، از زندگى و جامعه بريده و به گوشه‌گيرى روى مى‌آورند.
بايد توجّه داشت كه راه درست تأمين اين نياز روحى و ايجاد رابطه عاطفى را مى‌توان در يك ازدواج حساب شده، جُست و محبوب خود را يافت. در اين صورت، انسان مى‌داند كه بايد به چه كسى عشق بورزد و متقابلا مورد عشق و محبّت همسر خويش نيز قرار خواهد گرفت و در زندگى پر از صفا و صميميّت، هر دو به زندگى خود ادامه خواهند داد. با اين فرض، در چارچوب اصول اخلاقى و ارزش‌هاى دينى، اين نيازِ عميقِ عاطفى و روانى اشباع خواهد شد. خانواده‌هايى كه به اين ترتيب و با رعايت اصول اخلاقى و در پوشش رعايت ارزش‌های والاى دينى تشكيل مى‌شوند، از نوعى صفا، صميميّت و لذّت در زندگى خود بهره مى‌برند كه ديگران از آن، بى‌بهره و بى‌خبرند.
در جوامعى كه روابط جنسى، آزاد است، همسران اغلب گرفتارِ اضطراب روحى مى‌شوند و آرامش لازم را نمى‌يابند. افزون بر اين، در اين جوامع به‌طور معمول، عشقِ جدّى و با‌دوامى در خانواده پيدا نمى‌شود و همسران عموماً احساس كمبود عاطفى خواهند داشت و آامار افزایش خیانت و روابط نامشروع در جوامع غربی خود می‌تواند شاهدی بر این موضوع باشد.(7)
8) تأمین و تضمین سلامت جسم و روان
یکی از انگیزه‌های مهم ازدواج، تأمین سلامت جسم و روان زن و مرد از طریق ارضای احتیاجات جسمانی و روانی است. نیاز به امنیت خاطر، نیاز به معاشرت، نیاز به درد‌دل، نیاز به تغذیه و غیره که اگر به درستی و به موقع ارضاء نشوند و از جاده اعتدال خارج گردند، نابسامانی‌ها و زیان‌های فراوانی را در زندگی فردی و اجتماعی پدید می‌آورند. لذا ازدواج از عوامل مهم و مؤثر در ایجاد آرامش و سکون آدمی و سبب اساسی تعادل وجود است. ازدواج به زندگی زن و مرد جهت می‌بخشد و مرد و زنِ نگران، مضطرب و سرکش را آرام ساخته و موجبات حفظ سلامت تن و روان آنان را فراهم میکند.
خودداری از ازدواج و در نتیجه عدم ارضای پاره‌ای از نیازهای آدمی ممکن است زمینه اختلالات عاطفی و بیماری‌های جسمانی و روانی را مساعد سازد و خروج از اعتدالِ وجود را ممکن نماید.
9) فراهم نمودن بستر تکامل یکدیگر
یکی دیگر از انگیزه‌های ازدواج، کمک به رشد و تکامل زن و مرد است. زیرا محیط گرم و صمیمی و فضای پر مودت و محبت خانواده، فرصتی برای تبادل اندیشه‌ها، رشد اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی زن و شوهر و دیگر اعضای خانواده است. در سازمان خانواده، افراد تحت تأثیر دانش‌ها، بینش‌ها و دیدگاه‌ها و مهارت‌های یکدیگر هستند. در این فضا، پاره‌ای از استعداد‌های زن و مرد و دیگر اعضای خانواده شکوفا می‌گردد، احساس و قبول مسئولیت و رشد اجتماعی ممکن میشود و تعامل حاکم بر این فضا به رشد شخصیت افراد کمک میکند.
در پایان شایان ذکر است که باید به نحوی اصول مشخصی را برای داشتن سلامت روانی در زندگی زناشویی دنبال کنیم تا به اهداف مذکور دست پیدا کنید. این اصول می‌تواند شامل دانستنی‌های قبل از ازدواج، دوران نامزدی و دانستنی‌های همسر‌داری و… باشد که فرد را برای رسیدن به اهداف تشکیل خانواده که مفصلاً به آنها پرداخته خواهد شد، یاری نماید.
1. سوره بقره، آیه 187، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
2. سوره روم، آیه 21، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
3. سوره بقره، آیه 223، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
4. سوره شوری، آیه 11، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
5. سوره روم، آیه 21، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
6. سوره فرقان، آیه 54، ترجمه دکتر صادقی تهرانی.
7. به گزارش مشرق، نظر سنجی پورتال آماری آنلاین استاتیستا (Statista) که با همکاری سایت “ریچست” برگزار شد، حاکیست: اکثر مردانی که به زنان خود خیانت میکنند، اتباع کشورهای اروپائی هستند.
پایگاه خانواده اسلامی
مسئله چیست؟
