*کفاره غیبت

 

توبه از غیبت دو جنبه دارد: یکی جنبه حق خدایی و دیگر حق النّاس. توبه از جنبه اول پشیمان شدن و طلب عفو و مغفرت است.

اما جنبه دوم؛ اگر به شخصی که غیبت او را نموده، خبر نرسیده باشد و چنانچه به او بگويد غيبت تو را كردم، گمان ضرر و فساد باشد و ایجاد دشمني گردد یا آن شخص مرده باشد و یا دسترسی به او ممکن نباشد، راهکار این است که برای او استغفار کند و در ثواب بعض عباداتش او را شریک گرداند و محبت و احسان به او نماید تا جبران حقّش شود اما در صورتی که به او خبر رسیده باشد می‌بایست از او طلب حلّیت کند و به هر زبانی که ممکن است به نحو اجمال یا تفصیل، رضایت خاطر او را فراهم سازد.

حضرت امام صادق عليه‌السلام فرمودند:«از پیغمبرصلي‌الله‌عليه‌وآله پرسیدند: کفاره غیبت چیست؟ فرمودند: هر زمان به یادش افتادی از خداوند طلب آمرزش کنی برای آن‌که غیبتش کرده‌ای ».(11(

*موارد جواز غیبت:

1-غیبت متجاهر به فسق (يعني كسي كه بدون ترس در ميان مردم گناه مي‌كند) در همان گناهي که در بين مردم انجام مي‌دهد.

2-در مقام تظلّم نزد کسی که قادر بر رفع ظلم باشد.

3-كمك بر رفع منکر.

4-نصح مستشیر، «یعنی خیرخواهی کسی که در امر تزویج یا امانت و امثال این‌ها با انسان مشورت کند».

5-بیان عیوبی از شاهد یا قاضی که مؤثر در رأی دادگاه است.

6- شهادت بر عمل حرام با قصد قربت.

7- ضرورت شناساندن کسی که به لقبی از قبیل لنگ، کور، لوچ و… مشهور است.

8-حفظ نمودن خود به واسطه غیبت از شر دیگری.

9-ردّ کسی که ادّعای نسبی بکند که ندارد؛ مخصوصا دعوی سیادت.

10-ردّ دعوی باطل.

11-به منظور نهی از منکر باشد؛ یعنی قصدش این است که به او برسد و عمل زشتی را که مرتکب می‌شود ترک کند.

12-اسم طرف را نبرد، حتی در عدد محصوری؛ مثل این‌که بگوید در فلان شهر یا قبیله و امثال این‌ها.

حضرت امام رحمةالله‌عليه در این‌باره می‌فرمایند:«در مواردی که غیبت واجب است؛ باید اقدام نمود، ولی نیت را از هوای نفس و متابعت شیطان باید تلخیص نمود، ولی در مواردی جواز ترک آن اولی است. هر امر جایزی را انسان نباید مرتکب شود؛ خصوصاً این طور از امور که مکاید نفس و شیطان در آن خیلی کارگر است».(12(

غیبت پیامدهای زشت و آزار دهنده‌ای برای غیبت شونده و غیبت کننده به بار خواهد آورد که شامل موارد ذیل می‌‌باشد:

* پیامدهای زشت غیبت در دنیا:

۱. ریختن آبرو وشکستن حریم. ۲. ایجاد دشمنی و اختلاف. ۳. سلب اعتماد. ۴.تبلیغ زشتی‌ها. ۵. تضعیف وحدت.

* پیامدهای آخرتی غیبت:

۱. مانع پذیرش اعمال نیک. ۲.انتقال نیکی‌ها. ۳. تأخیر پاداش و تقدیم مجازات. ۴. عذاب قبر. ۵. تجسم زشت در روز قیامت. ۶. از بین برنده اعمال نیک. ۷. محروم شدن از بهشت.

* پیامدهای معنوی غیبت:

۱. نابود کننده دین. ۲. خروج از ولایت الهی. ۳. خارج شدن از زمره مؤمنان.

خلاصه این‌که اگر در اسلام غیبت به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گناهان کبیره شمرده شده به خاطر آثار سوء فردی و اجتماعی آن است.

انگیزه غیبت:

درمان غیبت نیاز به شناسایی انگیزه‌های آن دارد که در بيان این اسباب می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت:‏

۱- فرو نشاندن خشم بر کسی که به او غضب کرده.

۲- همراهی با دیگران.

۳-خنثی کردن اثر حرفی که درباره او زده شده است.

۴- برای تبرئه کردن خود از اتهام.

۵- مباهات و تکبر؛ گاهی شخص برای این‌که فضیلت خود را اثبات کند، عیب برادر دینی‌اش را ذکر می‌نماید.

۶- حسد به کسی که مردم به او احترام کنند و دوستش دارند.

۷- مزاح و شوخی.

۸- مسخره کردن دیگری و خوار شمردن او.

۹- دلسوزی؛ که با دیدن عیب مؤمنی، از روی دلسوزی به باز گفتن آن می‌پردازد.

۱۰- خشم برای خدا، به این‌که در رفتار زشتی که از دیگران می‌بیند، چنان خشمگین می‌شود که ضمن اظهار نفرت، نام آن فرد را هم ذکر می‌کند.

*راه‌های درمان غیبت:

غیبت مانند بسیاری از صفات ناپسند تدریجا به صورت یک بیماری روانی در می‏آید، به گونه‏ای که غیبت‌کننده از کار خود لذت می‏برد و از این‌که پیوسته آبروی این و آن‌را بریزد احساس رضا و خشنودی می‏کند و این یکی از مراحل بسیار خطرناک اخلاقی است. این‌جا است که غیبت کننده باید قبل از هر چیز به درمان انگیزه‏های درونی غیبت که در اعماق روح او است و به این گناه دامن می‏زند بپردازد.

اما معالجه اجمالی غیبت به متذکّر شدن آیات و اخباری است که در عقوبت غیبت ذکر شده است. اگر به آن‌ها معتقد باشد و بداند که آن مایه خشم خدای تعالی است.(13(

درمان تفصیلی، آن است که انگیزه‌های غیبت را شناسایی کند و به درمان هر یک بپردازد. از جمله این اسباب می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

این‌که بدانی خدا به غیبت کننده خشم می‌کند و چگونه خشم او را در رضای مخلوق ‏جويی و بپسندی که دیگران را خشنود کنی و مولای خود را حقیر سازی، مگر این‌که خشمت برای خدا باشد و آن هم لازم ندارد که نام خشم‌گیر شده را ببری بلکه باید باز هم برای خدا خشم کنی و به رفیقانت که غیبت کردند خشم کنی. زیرا با بدترین گناه خدایت را نافرمانی کردند.

راه دیگر این است که بفهمی دشمنی خدا سخت‏تر از دشمنی مخلوق است و با غیبت به خشم خدا دچار می‌شوی و طرفی  نمی‌دانی مردم از تو خشنود می‌شوند یا نه؟

انسانی که دیروز نطفه گندیده بود و امروز حامل قاذورات و فردا مردار متعفّنی است، جای افتخار و مباهات برای او نیست و اگر به این‌که مسلمان و مؤمن است افتخار می‌‌کند باید در نظر داشته باشد که عواقب امور را، کسی نمی‌داند. باید بداند که مزاح اگر موجب کذب و ایذاء و غیبت و سایر معاصی نشود حرام نیست و از فضول کلام است بلکه مقدار کمی که موجب انبساط و طیب خاطر باشد ممدوح است، ولی در مسأله غیبت منجر به گناه می‌شود و حرام است.

باید ملاحظه کنی که اگر خواستی دیگری را نزد مردم رسوا کنی به رسوا کردن خود نزد خدا و فرشته‌ها و انبیاء دست زدی و اگر بیندیشی در افسوس و شرم و رسوائیت در روزی که گناهان او را به دوشت بگزارند و به دوزخت برانند از رسوا کردن او به هراس می‌افتی.

بدان که شیطان به تو حسد برده و به واسطه غیبت حسناتت را به سوی آن فرد رهنمون می‌سازد.(14(

 

*پي‌نوشت‌ها:

1- اصول کافی،ج‌۲، ص۳۵۸.

2- تهرانی، مجتبی؛ اخلاق الهی، ج۴، ص۳۹-۴۱.

3-طیب، سید عبد الحسین‏؛ اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص۳۳۱.

4- بحار الانوار، ج‌۲، ص۲۲۴.

5-نراقی، مولامهدی؛ علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع السعادات)، ج۲، ص۳۹۵.

6-خوانساری، جمال الدین؛ شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم، ج‏۷، ص۱۶.

7- دستغیب، عبدالحسین؛ گناهان کبیره، ج۲، ص۲۶۹.

8-اخلاق الهی، ج۴، ص۴۷-۴۶.

9- مهدوی کنی، محمد رضا؛ اخلاق عملی، ص۷۶-۷۷.

10-شیخ حر عاملی؛ آداب معاشرت از دیدگاه معصومان علیهم السلام‏، ترجمه محمد علی فارابی، ص۲۰۸.

11-دیلمی، حسن بن ابی الحسن؛ ارشاد القلوب الی الصواب، ج‏۱، ص۱۷۶.

12-موسوی خمینی، روح‌الله؛ شرح چهل حدیث، ص۳۱۴.

13-أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏۱، ص۳۴۰.

14-بحار الانوار، ج۷۲، ص۲۳۱.

منبع- نسیم وحی

صفحات: 1· 2