جهان خلقت تجلّی آیات عظیم و جلیل حق تعالی است ، انسان از دیرباز در مقابل عظمت خالق خود به طور فطری خاضع و خاشع بوده است و سر تعظیم را در مقابل مقام کبریائیش به خاک سائیده است ، هر چند که این گرایش فطری در برهه هایی از زمان در اثر القائات شیطانی و متابعت هواهای نفسانی منحرف گشته و شیطان ، قبله ی فرزندان آدم را با تطمیع امیال آنها ، تغییر داد ولی هنوز هم ، میل به پرستش ربّ و سجده برای اودر نهان بنی آدم است .

سجده های تلاوت بیان آیات عظیمه ای است در سور عزائم. آیاتی با معانی بسیار عمیق و بالا که بار عرفانی زیادی را در خود نهفته دارد ، مگر نه این است که اوج لذت معنوی بنده ، سجده و خضوع و گریه برای پروردگار است ، پس می توان گفت که اوج لذت معنوی هم در سور عزائم و نیز آیات سجده دار آن است.

اما متأسفانه با وجود تأثیرات زیادی که این سوره ها در خودسازی و رشد معنوی دارند مانند خود قرآن کریم که در میان امت اسلامی مهجور است ، در میان سایر سوره ها مجهور مانده اند .

چرا ؟ بسیار دیده شده که حتی حافظان قرآن کریم که قرآن را برای مسابقه و کسب جایزه می خوانند از خواندن این سوره ها خود داری می کنند، حال آنکه سور عزائم را اگر کسی بشناسد و تأثیری را که در زودن بیماری های روح دارد بداند از خواندن آن به خاطر مباحث فقهی و شرعی آن غافل نمی ماند ، البته کل قرآن نور واحد ست و به هیچ وجه نباید از هیچ کجا و هیچ کدام از سوره و آیات آن غافل شد ولی به خاطر مظلومیتی که سور عزائم در میان سایر سوره ها دارند بر آن شدیم تا به مطالعۀ آثار فواید خواندن آنها و نیز فلسفه واجب شدن سجده در آیات سجده دار آن بپردازیم.

آیات سجده دار قرآن کریم 2 دسته اند :

یک دسته آیاتی هستند که سجدۀ مندوبه یا مستحب دارند که سجده در هنگام خواندن آنها مستحب است و دستۀ دیگر آیاتی که سجدۀ واجب دارند که شامل این آیات می شوند:

سورۀ حم آیۀ 15 ، سورۀ فُصلت آیه 38 ، سورۀ نجم آیه 62 ، سورۀ علق آیه 19 .

واژه هایی چون سجده ، تلاوت و عزائم در معناهای متفاوتی به کار رفته اند.

سجده در لغت به معنای نهادن پیشانی بر زمین و در اصطلاح قرآنی به معنای تذلّل و تواضع در برابر خدا برای عبادت است. تلاوت در لغت به معنای از بر خوانی یا قرائت سرسری و در اصطلاح قرآنی به معنای قرائت قرآن همراه تدبر و تأمل ، و واژۀ عزائم ، عزیمت در لغت به معنای عزم و اراده و در اصطلاح قرآنی به معنای دستور و حکم به سجد برای آیات سجده دار و سوره هایی که آیات سجده دار دارند می باشد .

یعنی اگر ما تلاوتمان با تأمل و تدبر باشد سجده ای عاشقانه و عارفانه خواهیم داشت ولی اگر تلاوتمان سرسری و بدون تأمل باشد سجده ای همراه با کرامت و به اصطلاح خودمان « زورکی » خواهیم داشت که تأثیری در رشد ما ندارد .

عزائم جمع عزیمت در لغت به معنای عزم و اراده می باشد و چون در سوره هایی که سجده واجب دارند هنگام خواندن و شنیدن آیات سجده دار باید قصد و اراده سجده کرد و نیز به دلیل این که خداوند متعال سجده بر این آیات را عزم یعنی حکم الزامی نموده است به آنها « عزائم » می گویند .

فلسفه سجده برای این آیات :
1. تعبّد و بندگی
2. اطاعت فرمان حق تعالی ( جل جلاله )
3. دستور سجده در آیات
4. مبارزه با تفکر شرک آلود
5. ذکر عظمت پروردگار در آیات سجده دارد می باشد .

« قرآن مانند سفره ای است که سوره های آن ، غذاهای معنوی متعددی هستند که درون این سفره نهاده شده اند. برای رسیدن به رشد کامل باید از مجموع این غذاهای معنوی به طور یکسان استفاده شود. تأکید بسیاری که روی خواندن بعضی سوره ها شده است نباید ما را محصور در آن سوره ها کند و باعث شود که خود را محروم از سایر سوره ها کنیم. اگر ما به حقیقت « رشد » و « تقرب » را می خواهیم باید تلاوت کلّ قرآن را با همۀ آداب آن و در همۀ ماه های سال داشته باشیم و بدانیم که این (روش) نه تنها برای تکرار نخواهد بود بلکه قدم به قدم ما به پیش خواهد برد و علم و عقل ما را زیاد خواهد کرد. اگر این عادت را برای خود قرار دهیم که با قرآن مأنوس باشیم ، غنای معنوی فراوانی را نصیب خود کرده ایم بسیار آسان و بدون هزینه »

یکی از بیماری های بزرگی که ما با آن روبه رو هستیم بیماری بزرگ « کبر» است که ریشۀ بسیاری از گناهان است و اگر شیطان با آن همه عبادت چند هزار ساله اش و با یک گفتن « انا خیر منه » از مقامش سقوط کرد تکلیف ما معلوم است .

سورۀ مبارک حم ( سجده ) را ه درمان این بیماری را در چند چیز می داند :

اول این که انسلاخ از ما سوی الله و زودن تمام آثار هوای نفساني از قلب که دلیل مؤمن شدن است. درآيه اي که انحصار ایمان را در کسانی می داند که هنگام شنیدن آیات الهی به سجده می افتند و با خوف و طمع پروردگارشان را می خوانند و تکبر نمی ورزند، همانهایی که به هنگام شب پهلوهایشان را از بستر خالی می کنند و به نماز و عبادت عاشقانه می ایستند و از آنچه روزیشان شده نیز انفاق می کنند. اگر دقت ویژه ای به این آیات کنیم متوجه می شویم که رمز تقرب به بارگاه حق جدا شدن از تمام وابستگی ها ( حتی وابستگی به خود ) است و علّت تکبر نیز همان وابستگی به تن و امیال نفسانی است آری ! اگر ما هیچ گونه وابستگی نداشته باشیم و یک سر توجّه و اشتیاقمان به ذات باری تعالی باشد دیگر چه جای تکبر و خود پسندی است؟

اما معنای خوابیدن و بیدار شدن یعنی داشته باش ولی وابسته نباش.

بارها شده از خود پرسیده ایم که چرا ما در زندگی ایناندازه مشکل داریم؟چرا کسانی با وجود این که به ظاهر مؤمن و مسلمان هم هستند مشکلاتشان خیلي از ما کمتر است؟ و زندگی توأم با رفاه دارند ؟ و هر چه بخواهند برایشان فراهم است ؟ و این که چرا سهم ما از زندگی به قول معروف « نان جو آلوده در خون » است ؟

سورۀ علق به این سؤال پاسخ می دهد با این آیات کریمه :

«كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيطْغَى* أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى (العلق6/7) »

انسان طغیان می کند اگرخود را بی نیاز ببیند. اگر این آیات را با آیات دیگری که در قرآن است تفسیر کنیم متوجه می شویم که رمز آن تضرع است. این کلمه اگر در زندگی ما نباشد و حتّی اگر کمرنگ باشد از « احسن تقویم » به سوی « اسفل السافلین » سقوط می کنیم. حتی اگر به ظاهر وضعمان خیلی خوب باشد و جزء مؤمنین محسوب شویم. ولی خداوند از آنجا که ما را بسیار درست می دارد نمی خواهد که ما مؤمن توخالی باشیم و به اصطلاح قرآنی « اخلد الی الارض اعراف » کردیم بلکه او می خواهد ما را رشد دهد تا در سرای ابدی زندگی شیرین تر و دلپذیرتری داشته باشیم. ممکن است که ما در این دنیا علّت این سختی ها را متوجه نباشیم ولی قطعاً روزی خواهیم دانست و پروردگار خود را به خاطر این سختی ها سپاس بسیار خواهیم گفت.

این جا است که خداوند در سوره مبارک فصلت رمز پیروزی را در صبر و استقامت در راه حق معرفی می کند

إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ(فصلت /30)

به يقين کساني که گفتند:

«پروردگار ما خداوند يگانه است!» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مي‌شوند که: «نترسيد و غمگين مباشيد، و بشارت باد بر شما به آن بهشتي که به شما وعده داده شده است!
به امید این که رضایت خداوند شامل حال همۀ ما گردد و جزء بندگان واقعی او محسوب شویم .

« والعاقبة للمتیقین »

طلبه آزاده رحيمي