داستان دیگری که در قرآن کریم درباره‏ی ترک امر به معروف و نهی از منکر آمده است، درباره‏ ی قوم شعیب است. به حضرت شعیب (ع) خطاب شد، ای شعیب! صد هزار نفر از قوم تو باید هلاک شوند: «چهل هزار نفر از گناهکاران و شصت هزار نفر از نیکوکاران.» حضرت شعیب (ع) عرض کرد: «پروردگارا! انسانهای بدکار به سبب گناهشان باید هلاک شوند و مستوجب عذاب هم هستند، اما نیکوکاران به چه سبب باید نابود شوند؟» خطاب شد: «ای شعیب! به این سبب که آنان شاهد ارتکاب گناه بودند و سکوت کردند؛ یعنی به وظیفه‏ ی امر به معروف و نهی از منکر عمل نکردند.»

     پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره‏ی امر به معروف و نهی از منکر می‏فرمایند:

     «لتأمرن بالمعروف و لتنهن عن المنکر او لیسلطن الله شرارکم علی خیارکم فیدعو خیارکم فلا یستجاب لهم.»[1].

در غیر این صورت خداوند بدترین شما را بر بهترین تان مسلط می‏ کند،

آن گاه نیکان شما خدا را می‏ خوانند، ولی دعایشان مستحاب نمی‏ شود.

      همانا باید که دیگران را به معروف امر کنید و از منکر بازدارید، هنگامی که در میان ملتی ادای فریضه ‏ی مهم امر به معروف و نهی از منکر فراموش شود، انسانهای ستمگر بر آنان مسلط می‏ شوند و نیکان امت در نمازها، دعاها و مجالس عمومی به درگاه خداوند دعا می‏ کنند که گرفتاریهای آنان رفع شود، اما دعای آنان مستجاب نمی‏ شود و خداوند رحمت خود را از آنها می ‏گیرد.

     پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بارها تأسف خود را از عمل نشدن به وظیفه ‏ی امر به معروف و نهی از منکر میان مسلمانان ابراز می‏داشتند و می‏ فرمودند: «روزی فرا می‏رسد که مردم امر به معروف و نهی از منکر را ترک می‏ کنند، زمانی نیز می‏رسد که مردم به جای این که امر به معروف و نهی از منکر کنند، نهی از معروف و امر به منکر می‏ کنند، در چنین روزگاری بلا و مصیبت همچون باران بر سر این ملت می‏ بارد.»

     مصداق نهی از معروف و امر به منکر این است که عده ‏ای نه تنها خود در نماز جماعت شرکت نمی‏ کنند، بلکه دیگران را هم از حضور در مسجد و شرکت در نماز جماعت منع می‏ کنند. برخی خودشان خمس نمی‏ دهند و مانع از آن می ‏شوند که دیگران هم خمس بدهند. گروهی غیبت می‏ کنند، در جامعه شایعه پراکنی می‏ کنند و آبروی دیگران را به خطر می ‏اندازند و دیگران را هم به انجام دادن این اعمال ترغیب می‏ کنند. گاهی اوقات عده‏ ای از مردم، از ادای وظیفه‏ی امر به معروف و نهی از منکر هم جلوگیری می‏ کنند.

     پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیث دیگری می‏فرمایند:

     «لیس منا من لم یوقر الکبیر ویرحم الصغیر و یأمر بالمعروف و ینه عن المنکر.»[2].

     از ما نیست کسی که به بزرگتر احترام نگذارد، به کوچکتر مهربانی نورزد و به وظیفه‏ ی امر به معروف و نهی از منکر عمل نکند.

     چنانچه بر اثر ترک امر به معروف و نهی از منکر یا انجام دادن آن به روش نادرست موجبات گمراهی و انحراف فردی از انسانها فراهم شود، گناه آن معادل گمراهی تمام افراد جامعه است. قرآن کریم می‏ فرماید:

     (من قلت نفسا بغیر نفس او فساد فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احی الناس جمیعا.)[3].

     هر کس انسان دیگری را، نه به قصاص قتل کسی یا ارتکاب فسادی بر روی زمین، بکشد، چنان است که همه‏ ی مردم را کشته باشد و هر کس که به او حیات بخشد، چون کسی است که همه‏ ی مردم را حیات بخشیده باشد.

     این آیه‏ ی شریفه یک معنای ظاهری و یک معنای تأویلی دارد. معنای ظاهری آن چنین است که اسلام نمی ‏خواهد که شخصیت انسانی پایمال شود و جان و مال و ناموس او مورد تعرض قرار گیرد. انسان نزد خداوند به اندازه‏ ی یک دنیا ارزش دارد.

     بنابراین، اگر کسی انسانی را بکشد، مانند آن است که همه‏ ی مردم دنیا را کشته باشد و اگر کسی بتواند انسانی را از مرگ نجات دهد، به مثابه آن است که به همه‏ ی مردم زندگی بخشیده است.

     امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه‏ ی شریفه به یک معنای تأویلی اشاره می‏کنند و آن معنا این است که اگر کسی موجب انحراف شخص دیگری شود، مانند این است که مردم جهان را به گمراهی کشانیده و از میان برده است. با این تفسیر، اگر معلمی با سخنان خود موجب گمراهی دانش ‏آموزی شود، به منزله ‏ی آن است که تمام مردم جامعه را گمراه کرده است. همینطور اگر مادر و پدری در منزل با رفتار ناشایست خود باعث شوند که فرزند آنان به انحراف کشیده شود، گناهی در حد گمراهی کل جامعه بر گردن آنهاست.

     عکس این موضوع نیز صادق است، اگر معلمی با سخنان خود موجب هدایت دانش ‏آموزی شود یا پدر و مادری با انجام دادن اعمال شایسته و اهمیت دادن به واجبات دین، سبب شوند که فرزند آنان فضیلتها را کسب کند و به انجام دادن احکام دینی پایبند شود، از اجر و پاداش بزرگی بهره ‏مند می ‏شوند و ثواب آن به حدی است که گویا تمام مردم جهان را زندگی بخشیده‏ اند. اگر ما برای امر به معروف و نهی از منکر جز این آیه‏ی شریف دستور نداشتیم، همین آیه کفایت می‏کرد.

1. بحار الانوار، ج 93، ص 378.
2. نهج الفصاحه، ص 510.
3.  قرآن، مائده/ 32.

صفحات: 1· 2