از نگاه امام رضا عليه السلام حج فرصتي را براي بهره مندي همه از منافع آن ايجاد مي كند چرا كه حج عبادتي جمعي است و خداوند هم به منافع گروهي آن شهادت داده است. در اين زمينه «محمد بن سنان» مي گويد: «از امام على بن موسى‏ الرضا (عليه السلام) طى نامه‏ اى مسائلى را پرسيدم كه امام آن را پاسخ دادند. از جمله درباره حج چنين نوشتند: انما امروا بالحج لعل الوفاد الي الله عزوجل و طلب الزياد و الخروج من كل ما اقترف العبد تائبا مما مضي مستانفا لما يستقبل مع ما فيه من اخراج الاموال و….؛ فلسفه حج ورود در ميهمانى خداى بزرگ و طلب رحمت افزون‏تر و خروج از معاصى و گناهان و توبه از گذشته اعمال و انتخاب راه و روش صحيح براى آينده است. در سفر حج، اموال خرج مى‏ شود، بدن‌ها به رنج مى‏ افتد و لذات و شهوات نفسانى مهار مى‏ گردند و بدينسان حج‏ گزاران با اين عبادت به خداى بزرگ تقرب مى ‏جويند و سر تسليم و خضوع و ذلت و انكسار در برابر او فرود مى ‏آورند. در سرما و گرما و در حال آرامش و امنيت و يا بيم و هراس، راه مى‏ پويند و قرب حق را مى‏ جويند.

 

افزون بر اين در اين عبادت جمعى، همه مردم سود مى‏برند و با رغبت و رهبت به سوى خداى سبحان روى مى ‏آورند. از آثار ديگر آن، رهايى از قساوت قلب و خساست نفس و نسيان ذكر خدا و نوميدى از خير و دل بستن به رحمت او و تجديد حقوق و دور نگهداشتن نفس از فساد است. همه كساني كه در شرق يا غرب يا در دريا و خشكى‏ اند چه حج‏ گزاران و چه غير آنها از تاجر و پيله‏ ور، فروشنده و خريدار و كاسب و مستمند بهره ‏مند مى‏ گردند و در تأمين حوائج ساكنان اطراف و نواحى ديگر سرزمين ‏ها كه مى ‏توانند در موسم گرد آيند مى‏ كوشند. اين است كه خداوند مى‏ فرمايد: 

«ليشهدوا منافع لهم.»(2)

 

 

 

يكي از ياران امام رضا عليه السلام به نام اميه بن على نقل مى‏كند: در سالى كه امام رضا)ع) حج‏به جاى آورد و سپس ‏به خراسان رفت، من در مكه همراه امام عليه السلام بودم و امام جواد عليه السلام نيز همراهش ‏بود. امام عليه السلام با خانه كعبه وداع كرد. وقتى طوافش تمام شد، به طرف مقام[ابراهيم] رفت و در آنجا نماز گزارد. جواد عليه السلام كه خردسال بود، بر دوش موفق(غلام حضرت) طواف داده مى‏شد. جواد عليه السلام به طرف حجر [اسماعيل] رفت، در آنجا نشست و اين امر مدتى طول كشيد. موفق به او گفت: جانم به فدايت‏ باد، برخيز. او فرمود: برنمى‏ خيزم تا وقتى كه خدا بخواهد و در چهره ‏اش غم نمايان شد. موفق خدمت امام رضا عليه السلام آمد و گفت: جانم به فدايت‏باد، جواد عليه السلام در حجر نشسته، برنمى‏خيزد. امام رضا عليه السلام به طرف‏جواد عليه السلام آمد و فرمود: برخيز، اى حبيب من. جواد عليه السلام فرمود: چگونه برخيزم، درحالى كه شما با كعبه چنان وداع مى‏كنيد كه گويا هرگز به سويش بازنمى‏گرديد! [براى بار سوم] امام رضا عليه السلام فرمود: برخيز، اى حبيب من. جواد عليه السلام برخاست. (3)

 

ابى محمد وشاء از امام رضا عليه السلام نقل كرد كه حضرت فرمود: هنگامى كه خواستم از مدينه به سوى خراسان حركت‏ كنم، اهل و عيال خود را جمع كردم و از آنها خواستم كه با صداى بلند بر من بگريند. سپس دوازده هزار دينار بين آنها تقسيم كردم و گفتم: من هرگز به سوى‏ شما بر نمى‏ گردم. سپس دست جواد عليه السلام را گرفتم، وارد مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله شدم، دست اورا بر قبر گذاشتم و از رسول خدا صلي الله عليه و آله نگهدارى‏اش را طلب كردم. جواد عليه السلام [راز كارم را] دريافت و گفت: پدر و مادرم به فدايت، به سوى دشمن مى‏روى؟

حضرت همه‏ وكلاء و خدام خود را سفارش ‏كرد كه به سخنان جواد عليه السلام گوش فرادهند، از اواطاعت‏ كنند، با او مخالفت نورزند و بعد از وفات من به وى بگروند. و آنها را آگاه كردم كه او امام بعد از من و جانشين من است …

 

پانوشت ها:

 

ابن بابويه، صدوق، عيون اخبارالرضا، علي اكبر غفاري، ج2، ص 421

وسائل الشيعه ج 11 ص 12 و عيون اخبار الرضا ، ج 2 ، ص 119

اثبات الوصيه،ص 203