امروزه مسأله پيشگيرى در محافل پزشکى و بهداشتى بطور جدّى پيگيرى مى شود و به مردم نيز سفارش ميگردد، در حالى که اگر نگاهى گذرا به احکام سعادت بخش اسلام داشته باشيم، بوضوح و روشنى در مى يابيم که اسلام عزيز در هزار و چهار صد سال پيش پا فشارى و تأکيد عجيبى بر پيشگيرى در مسائل معنوى و مادّى نموده است، تا جامعه اسلامى و مسلمانان هم از آلودگى به بيماريهاى روحى و اخلاقى و روانى مصون بمانند و هم بدن و جسم آنان مبتلا به امراض و ناراحتى هاى مختلف نگردد و در يک جمله کوتاه عمل به دستورات نجات بخش مکتب تکامل يافته اسلام، زمينه هاى آلودگى به بيماريهاى جسمى و روحى را از بين مى برد.
مقاله اى که در پيش رو داريد، که حاوى چهل روايت از حضرات معصومين(عليهم السلام) در مورد سرمه و آثار آن مى باشد، يک نمونه از دستورات مستحبى است که هم جنبه پيشگيرى دارد و هم به عنوان درمان برخى بيمارى ها معرّفى شده است.
ضمناً از آنچه در بالا آمد يک نکته بسيار مهم ديگر نيز روشن مى شود و آن اين که: اسلام دينى نيست که فقط براى معتقدان به جهان آخرت مفيد باشد، بلکه عمل به قوانين و احکام پر رمز و راز آن، براى منکران جهان آخرت نيز مفيد است! بلکه بدون عمل به دستورات اسلام، دنياى دنيا پرستان نيز قابل بهره بردارى مطلوب نيست!
با عنايت به مطالب فوق، توجّه شما عزيزان را به روايات مذکور، که در ضمن يک مقدّمه و سه بخش عرضه مى گردد، جلب مى نمايم.
 
مقدّمه
روايات و احاديث مربوط به سرمه را مى توان به سه بخش تقسيم کرد:

1ـ رواياتى که بر اهميّت اين سنت اسلامى تأکيد ورزيده و آثار و فوائد سرمه کشيدن را تبيين مى نمايد.
2ـ رواياتى که زمان سرمه کشيدن، مقدار آن، جنس و نوع ابزار سرمه را مشخّص مى کند.
3ـ رواياتى که قرائت دعاهاى خاصّى را به هنگام کشيدن سرمه سفارش مى کند.

به اميد آن که با توجّه و دقّت در اين روايات و سپس عمل به آن، باور کنيم که اسلام براى تمام زواياى زندگى فردى و اجتماعى انسانها برنامه دارد.

 

بخش اوّل: اهميّت سرمه کشيدن و فوائد آن

1ـ مرحوم طبرسى، در کتاب مکارم الاخلاق، در بيان آداب پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مى گويد:
«و کان لا يفارقه في اسفاره قارورة الدهن و المکحلة والمقراض و المرآة و السواک و المشط»؛( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) هميشه شش چيز در سفر همراه داشت 1ـ شيشه کوچکى از روغن و کِرِم 2ـ سرمه دان 3ـ قيچى 4ـ آينه 5ـ مسواک 6ـ شانه).(1)
2ـ روايت زير در کتاب «دعائم الاسلام» از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) نقل شده است:
«انه امر بالا کتحال بالا ثمد و قال(صلى الله عليه وآله): عليکم به فانه مذهبة لِلْقَذى(2) مصفاة للبصر»؛ (پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله)سفارش کردند که مسلمانان با «اثمد» سرمه بکشند. و ضمن تأکيد بر اين نوع از سرمه، فرمودند: سرمه به اثمد خار و خاشاک (و آشغالهاى داخل چشم) را خارج نموده و چشم را پاک مى کند).(3)
3ـ در روايت ديگرى از آن حضرت، که اهل سنّت نقل کرده اند، مى خوانيم: «عليکم بالا ثمد، فانه يجلو البصر و ينبت الشعر»؛ (سرمه (با اثمد) را ترک نکنيد، که باعث جلا و نورانيّت چشم و روئيدن موها مى شود).(4)
4ـ در کتاب مصباح الزائر آمده است که:
«ان النبى(صلى الله عليه وآله) کان اذا سافر حمل معه خمسة أشياء: المرآة و المکحلة والمذرى و السواک و المشط»؛ (پيامبر(صلى الله عليه وآله)همواره در سفرها پنج چيز همراه داشت؛ آينه، سرمه، چنگال، مسواک، و شانه)(5)
5ـ علاّمه مجلسى روايت زير را از يکى از معصومين(عليهم السلام) نقل مى کند:
«و طين قبر الحسين شفاء من کل داء و الاکتحال بالا ثمد سراج العين و ليکن اربعاً في اليمين و ثلاثاً في اليسار عند النوم»؛ ( تربت قبر (مطهّر) امام حسين(عليه السلام) شفاء هر درد، و سرمه اثمد باعث پرنور شدن چشم است. و مستحب است به هنگام خواب چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ کشيده شود)(6)
6ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند:
«من اخذ من اظفاره کل خميس لم ترمد عيناه و من اخذ کل جمعة خرج من تحت کل ظفر داء و الکحل يزيد في ضوء البصر و ينبت الاشفار»؛ ( هرکس ناخنهايش را هر هفته، روز پنج شنبه، بگيرد ناراحتى و دردى عارض چشمانش نمى شود! و اگر روز جمعه هر هفته اين کار را انجام دهد از زير هر ناخنى درد و بيمارى خارج مى شود، و سرمه باعث زياد شدن نور چشم و رشد مژه ها مى شود)(7)
7ـ امام رضا(عليه السلام) فرمودند:
«من کان يؤمن باللّه و اليوم الاخر فليکتحل»؛ ( کسى که ايمان به خداوند و روز قيامت دارد (و مبدأ و معاد را پذيرفته) مستحب است که سرمه بکشد).(8)
8ـ امام رضا(عليه السلام) به يکى از اصحابش فرمود:
«اکتحل، فعرض انه لا يحبّ الزينة في منزله فقال: اتق اللّه و اکتحل و لا تدع الکحل»؛ ( سرمه بکش. وى به حضرت عرض کرد: دوست ندارد خويش را در منزل زينت کند. امام فرمود: تقواى الهى را پيشه کن (از سخن امام معصوم سر پيچى نکن) و سرمه بکش و آن را ترک نکن).(9)
9ـ امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
«الکحل ينبت الشعر و يجفّف الدِّمعه و يُعذِبُ الريق و يجلو البصر»؛ ( سرمه (چهار فايده دارد)
1ـ به رشد موها کمک مى کند.
2ـ از ريزش اشک زياد (از حدّ معمول) جلوگيرى مى نمايد.
3ـ آب دهان را گوارا مى سازد.
4ـ و چشم را جلا مى دهد).(10)
10ـ امام صادق(عليه السلام) در حديث ديگرى فرمودند:
«اربع يضئن الوجه: النظر الي الوجه الحسن، و النظر الي الماء الجاري، و النظر الي الخضرة و الکحل عند النوم»؛ ( چهار چيز سبب نورانيّت سيماى انسان مى شود:
1ـ نگاه کردن (بدون قصد لذّت جنسى) به صورت زيبا(ى شخصى که به او محرم است)
2ـ نگاه کردن به آب جارى
3ـ نگاه به سبزه
4ـ سرمه کشيدن به هنگام خواب).(11)
11ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند:
«الاثمد يجلوا البصر و يقطع الدِّمعة و ينبت الشعر»؛ ( إثمد (نوع خاصّى از سرمه که در شيمى به آن «انتيمون» ميگويند) سبب جلاى چشم، قطع ريزش زياد اشک و رويش مو مى گردد).(12)
12ـ امام صادق(عليه السلام) در روايتى که از آن حضرت نقل شده، فرمودند:
«الکحل عند النوم امان الماء الذي ينزل في العين»؛ ( سرمه کشيدن به هنگام خواب، موجب امنيّت از آب (مرواريد و مانند آن) است، که عارض چشم مى گردد).(13)
13ـ امام ششم شيعيان جهان(عليه السلام) از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چنين روايت مى کند:
«اتي النبي(صلى الله عليه وآله) اعرابى يقال له «قليب» و کان رطب العينين، فقال له رسول اللّه(صلى الله عليه وآله): اري عينيک رطبتين يا قليب، قال: نعم يا رسول اللّه، همان کماترى ضعيفتان، قال: عليک بالا ثمد، فانه سرجين العين»؛ (يکى از عربهاى جاهليّت به نام «قليب» که ناراحتى چشمى داشت و چشمانش دائماً مرطوب بود، خدمت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) رسيد. حضرت به او فرمود: اى قليب! چشمانت را مرطوب مى بينم. قليب گفت: بله، اى پيامبر خدا! چشمانم همانطور که فرموديد بيمار و ضعيف است. حضرت فرمود: إثمد (نوع خاصّى از سرمه) را فراموش نکن. سرمه بمنزله کود چشم محسوب  مى شود).(14)
14ـ اما هشتم(عليه السلام) فرمودند:
«من اصابه ضعف في بصره فليکتحل سبعة مراود عند منامه من الاثمد; هر کس ناراحتى و ضعفى در چشم خويش احساس مى کند به هنگام خواب هفت بار سرمه بکشد، چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ».(15)
15ـ پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) فرمودند:
«لا تکتحل بالنهار و انت صائم، اکتحل ليلاً الاثمد يجلو البصر و ينبت الشعر»؛ ( در روز به هنگامى که روزه هستى سرمه نکش، (بلکه) شب سرمه کن که باعث جلا و صفاى چشم، و رشد موها مى شود).(16)
16ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند:
«الکحل يزيد في ضوء البصر و ينبت الأشفار»؛ ( سرمه نور چشم را زياد مى کند و باعث رشد مژه ها مى شود).(17)
17ـ امام رضا(عليه السلام) فرمودند:
«عليک بالا ثمد، فانه يجلوالبصر و ينبت الاشفار و يطيب النکهة و يزيد في الباه»؛ ( سرمه را فراموش نکن؛ زيرا باعث جلا و زياد شدن نور چشم و رويش مژه ها و خوش بو شدن دهان و تقويت قوّه شهوت است).(18)
18ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند:
«الکحل يزيد في المباضعة»؛ ( سرمه قدرت آميزش را افزايش مى دهد).(19)
19ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند:
«الکحل بالليل يطيّب الفم و منفعته الي اربعين صباحاً»؛ ( سرمه کشيدن در شب سبب خوشبو شدن دهان مى شود، و فايده آن تا چهل روز باقى است).(20)
20ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند:
«عليکم بالکحل فانه يطيّب الفم و عليکم بالسواک فانّه يجلو البصر، قال قلت: کيف هذا؟ قال: لانه اذا استاک نزل البلغم فجلا البصر و اذا اکتحل ذهب البلغم فطيب الفم»؛ ( سرمه را فراموش نکنيد که باعث خوشبو شدن دهان مى گردد. و سعى کنيد همواره مسواک کنيد که سبب جلاى چشم و روشنايى قدرت ديد شما مى شود!
شخصى پرسيد: چطور سرمه و مسواک اين دو اثر را دارد؟
امام فرمود: زيرا بر اثر مسواک «بلغم» کم مى شود و در نتيجه نور چشم زياد مى شود. و هنگامى که سرمه مى کشيد «بلغم»کم مى شود در نتيجه باعث خوشبو شدن دهان مى گردد.)(21)(22)
21ـ امام باقر(عليه السلام) فرمودند:
«الاکتحال بالاثمد ينبت الاشفار و يحدّ البصر و يعين على طول السجود»؛ ( سرمه کشيدن با اثمد موجب رشد مژه ها مى شود، و چشم را تيز بين مى کند، و به عبادت و شب زنده دارى کمک مى نمايد).(23)
نکته جالب اين که طبق اين روايت، سرمه علاوه بر آثار مادّى، اثر معنوى نيز دارد.
22ـ امام صادق(عليه السلام) در روايتى فرمودند:
«الکحل يعذب الفم»؛ ( سرمه آب دهان را شيرين مى کند).(24)
23ـ امام باقر(عليه السلام) فرمودند:
«الاکتحال بالا صمد يطيب النکهة و يشدّ اشفار العين»؛ ( سرمه کشيدن به إثمد دهان را خوشبو و مژه ها را محکم و قوى مى کند).(25)
24ـ امام صادق(عليه السلام) فرمودند:
«الاثمد يجلو البصر و ينبت الشعر في الجفن و يذهب بالدمعة»؛ ( سرمه به اثمد سبب جلاى ديده گان و تقويت مژه ها مى شود، و از ريزش زياد اشک جلوگيرى مى کند).(26)
25ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند:
«من نام علي اثمد غير مسک أمن من الماء الاسود ابداً مادام ينام عليه;کسى که قبل از خواب سرمه اثمد که با بوى خوش مخلوط نشده استفاده کند، تا زمانى که مداومت بر اين کار دارد، از آب سياه در امان خواهد بود»(27)
26ـ امام صادق(عليه السلام) در روايت ديگرى فرمودند:
«الکحل بالليل ينفع العين و هو بالنهار زينة»؛ ( سرمه در شب براى چشم سودمند و در روز زينت است.).(28)
27ـ علّامه حسام الدين هندى در کتابش از حضرت على(عليه السلام) چنين نقل مى کند:
«عليکم بالاثمد فانه منبتة للشعر مذهبة للقذاء مصفاة للبصر»؛ ( سرمه اثمد باعث رشد مو، و از بين برنده خار و خاشاکهاى داخل چشم، و موجب صفاى ديدگان است.).(29)
نتيجه اين که: از روايات مذکور اهميّت فوق العاده سرمه و آثار و فوائد مختلف و فراوان مادّى و معنوى آن روشن شد.
 

* * *

بخش دوم: آداب سرمه کشيدن
روايات اين بخش، به سه دسته تقسيم مى گردد:
اوّل:رواياتى که زمان سرمه کشيدن را بيان مى کند.
دوّم: رواياتى که مقدار و تعداد دفعات، سرمه کشيدن را مشخّص مى نمايد.
سوّم: رواياتى که به نوع ميل و مادّه سرمه اشاره دارد.
 

دسته اوّل: زمان سرمه کشيدن:
در بسيارى از روايات بيست و هفت گانه گذشته اشاره به اين مطلب ديده مى شود که:
شب، موقع خواب، زمان مناسبى براى اين منظور است، اين مطلب از روايات پنجم، دوازدهم، چهاردهم، پانزده ام، بيست و پنجم، و بيست و ششم بخوبى استفاده مى شود و در احاديث آينده نيز اين مطلب به چشم مى خورد.
ضمناً از روايت بيستم و ششم، نکته ديگرى استفاده شد وآن اين که: کسانى که مى خواهند به منظور زينت و آرايش از سرمه استفاده کنند در روز سرمه بکشند و کسانى که هدفشان از سرمه آثار جسمى و روحى و خلاصه سلامت روح و جسم است، در شب سرمه بکشند.
علاوه بر اين، طبق برخى روايات، پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) همواره شب هنگام موقع خواب اين سنّت اسلامى را انجام مى دادند.
 

دسته دوّم: تعداد دفعات سرمه کشيدن :
28ـ امام صادق(عليه السلام) از پدرانش(عليهم السلام)، چنين نقل مى کند:
«کان للنبي مکحلة يکتحل منها في کل ليلة ثلاث مراود في کل عين عند منامه»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)سرمه دانى داشت که هر شب به هنگام خواب از آن سرمه دان سه بار در هر يک از چشمانش مى کشيد).(30)
29ـ امام صادق(عليه السلام) در حديث ديگرى از پدرانش(عليهم السلام) چنين نقل مى کند:
«انه کان اکثر کحله بالليل و کان يکتحل ثلاثة افراد في کل عين»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)غالباً شبها سرمه مى کرد و در هر چشمش سه بار سرمه مى کشيد).(31)
30ـ امام رضا(عليه السلام) از پدرانش چنين نقل مى کند:
«من اکتحل فيلوتّر، من فعل فقد احسن و من لم يفعل فليس عليه شيء»(32)؛ ( کسى که سرمه مى کشد سعى کند عدد فرد را انتخاب کند (يعنى يک بار يا سه بار يا پنج بار،… نه عدد زوج) البتّه اين انتخاب مستحب است، و ترک آن هم مشکلى ندارد).(33)
31ـ در کتاب مکارم الاخلاق در مورد سرمه کشيدن پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله)چنين آمده است:
«يکتحل في عينه اليمني ثلاثاً و في اليسري ثنتين و قال: من شاء اکتحل ثلاثاً و کل حين و من فعل دون ذلک او فوقه فلا حرج»؛ ( حضرت رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) در چشم راستش سه بار و در چشم چپش دو بار سرمه مى کشيد و مى فرمود: هر کس دوست دارد هر زمانى سه بار سرمه بکشد و اگر بيش از سه بار يا کمتر از سه بار هم بکشد مشکلى نخواهد داشت).(34)
32ـ امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
«کان رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) يکتحل بالاثمد اذا آوي الي فراشه و تراً و تراً»؛ ( سنّت و سيره پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) اين بود که به هنگام خواب با إثمد سرمه مى کشيد و در تعداد دفعات سرمه کشيدن، عدد فرد را انتخاب مى کرد).(35)
33ـ پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمودند:
«اکتحلوا و تراً و استاکوا عرضاً; به هنگام سرمه کشيدن عدد فرد را انتخاب کنيد و مسواک را از عرض دندانها بزنيد».(36)
34ـ امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
«ان رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) کان يکتحل قبل ان ينام اربعاً في اليمني و ثلاثاً في اليسري»؛ ( پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) قبل از خواب چهار بار در چشم راست، و سه بار در چشم چپ سرمه مى کشيد).(37)
35ـ امام صادق(عليه السلام) از پدرانش(عليهم السلام)، از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) چنين نقل ميکند:
«من اکتحل فليوتر و من تجمّر فليوتر و من استنجى فليوتر و من استخار اللّه فليوتر»؛ ( در اين امور چهار گانه عدد فرد را انتخاب کنيد: سرمه کشيدن، رمى جمرات، استنجاء و استخاره).(38)
36ـ امام حسين(عليه السلام) مى فرمايد:
«قال لي رسول اللّه(صلى الله عليه وآله) يا بني اکتحل و تراً يضيء لک بصرک»؛ ( پيامبر(صلى الله عليه وآله) به من فرمود:
فرزندم: در سرمه عدد فرد را انتخاب کن تا نور چشم تو به سبب آن زياد شود).(39)
نتيجه اين که: آنچه در تعداد دفعات سرمه کشيدن مهم است، انتخاب عدد فرد است؛ امّا مقدار دقيق آن براى افراد مختلف متفاوت است، بدين جهت در بعضى از روايات فوق که تعداد دفعات سرمه کشيدن مشخّص شده، عددهاى مختلفى ذکر شده است.
 

دسته سوّم: نوع سرمه و جنس ميل آن :
همانگونه که در روايات گذشته مطالعه فرموديد، در بسيارى از روايات بر سرمه «اثمد» تاکيد شده است. بنابراين شايسته است اين نوع سرمه مورد استفاده قرار گيرد.
سؤال:سرمه اثمد چيست؟
جواب:در مورد اين که «إثمد» سنگ معروفى است که از آن سرمه گرفته مى شود و بنام «سرمه اثمد» ناميده مى شود، همه علماء اهل لغت اتّفاق نظر دارند، امّا اين که: معدن اين سنگ کجاست؟ اختلاف نظر وجود دارد.
در مجمع البحرين آمده است: «إثمد سنگى است که به وسيله آن سرمه مى کشند و معادن آن در مشرق است و برخى معتقدند معادن آن در اصفهان است».(40)
دهخدا در لغت نامه خويش مى گويد: «اثمد سنگ سرمه است و آن سنگى است که از مغرب و نيز از اصفهان مى آورند. و بهترين آن، سنگ سرمه اصفهان است، نام ديگر آن انتيمون (antimine)مى باشد».(41)
علّامه مجلسى(رحمه الله) مى گويد: «اثمد سنگ سياهى است که معدن آن اصفهان و اطراف آن است».(42)
و صاحب حدائق معتقد است: «اين نوع سرمه در مکّه مکرّمه يافت مى شود».(43)
خلاصه اين که بهترين نوع سرمه، سرمه اثمد است. به اين مطلب در روايات نيز تصريح شده است، قسمت عمده اين روايات قبلاً ذکر شد، در اينجا به ذکر يک روايت ديگر قناعت مى کنيم:
37ـ بيهقى در کتابش از سعيد بن جبير نقل مى کند که ابن عباس گفت:
قال النبي(صلى الله عليه وآله):«البسوا من ثيابکم البيض و کفنوا فيها موتاکم و من خير اکحالکم الاثمد انه يجلو البصر و ينبت الشعر»؛ ( لباسهايتان را از پارچه هاى سفيد انتخاب کنيد و مردگانتان را در پارچه هاى سفيد کفن نمائيد و سرمه هايتان را از اثمد، که بهترين نوع سرمه است برگزينيد، که سرمه اثمد باعث جلاى چشم و رشد موها ميگردد).(44)
نتيجه اين که بهترين نوع سرمه، سرمه إثمد است؛ به گونه اى که برخى(45)که در روايت براى سرمه ذکر شده است، در غير سرمه اثمد نباشد!
و امّا درمورد جنس «ميل» سرمه و جنس «سرمه دان» در روايتى مى خوانيم:
38ـ حسن بن جهم مى گويد: «ارانى ابوالحسن(عليه السلام) ميلاً من حديد و مکحلة من عظام فقال: هذا کان لابي الحسن(عليه السلام) فاکتحل به فاکتحلت»؛ ( امام هشتم(عليه السلام) سرمه دانى که از استخوان و ميل آن که از آهن ساخته شده بود را به من نشان داد و فرمود: اين از پدرم امام موسى کاظم(عليه السلام) بوده است با اين سرمه بکش، سپس من با آن سرمه کشيدم).(46)
شايسته است متخصّصان در اين مسأله کاوش کنند: که آهن چه ارتباطى با سرمه دارد که از آن براى اين منظور استفاده مى شده است؟
 

* * *

بخش سوّم: دعاهاى هنگام سرمه کشيدن
بى شک ارتباطى بين اعمال و دعاهايى که به هنگام آن اعمال مستحب شمرده شده وجود دارد. بدين جهت توجّه به مضمون اين دعاها در خور اهميّت است; به اين دعاها توجّه کنيد:
39ـ در روايتى از حضرت رضا(عليه السلام) مى خوانيم که آن حضرت فرمودند:
«هر زمان خواستى سرمه بکشى، ميل سرمه را در دست راست بگير و داخل سرمه دان کن و در آن هنگام «بسم اللّه» بگو و هنگامى که خواستى سرمه را به چشمت بکشى اين دعا را بخوان: «اَللّهُمَّ نَوِّرْ بَصَري وَاجْعَلْ فِيهِ نُوراً اَبْصُرُ بِه حَقَّکَ، وَاهْدِني اِلى طَريقِ الْحَقِّ وَ اَرْشِدْني اِلى سَبيلِ الرَّشادِ، اَللّهُمَّ نَوِّر عَلَىِّ دُنْياىَ وَ آخِرَتي»؛ ( پروردگارا! چشمانم را (بوسيله اين سرمه) نورانى گردان، و در چشمانم نورى قرار ده (که نه تنها اشياء مادّى بوسيله آن قابل رؤيت باشد، بلکه بتوانم با آن) حقّ تو را ببينم. (خدايا!) مرا به راه حق هدايت بنما و به راه رشد ارشاد فرما. پروردگارا! دنيا و آخرتم را نورانى و روشن گردان).(47)
40ـ در روايت ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم:
«اين دعا را به هنگام سرمه کشيدن بخوانيد: «اَللّهُمَّ اِنّي اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد اَنْ تُصَلِّي عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فى بَصَري، وَالْبَصيرَةَ فى ديِنى، وَالْيَقينَ فى قَلْبى، وَالْاِخْلاصَ فى عَمَلى، وَالسَّلامَةَ فى نَفْسى، وَالسَّعَةَ فى رِزْقى، والشُّکْرَ لَکَ اَبَداً ما اَبْقَيْتَنى»(48)؛ (مى خواهم که: بر محمد و آل محمد درود فرستى، و چشمانم را پر نور قرار دهى، و مرا در دينم با بصيرت گردانى، و يقين را در قلب و روحم نافذ گردانى، و عملم را با اخلاص سازى، و جسم و جانم را سالم گردانى، و رزق و روزى ام را وسعت بخشى، و تا زنده ام توفيق شکرگزارى نعمتها را به من ارزانى دارى).(49)
پروردگارا! توفيق شناخت معارف و احکام حياتبخش اسلام و سپس عمل به آن و تبليغ و ترويج صحيح آن را به ما عنايت فرما.
 

والسلام عليکم و رحمة اللّه و برکاته

 رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا اِنَّکَ اَنْتَ السَّميعُ الْعَليم
قم ـ حوزه مقدّسه علميّه
ابوالقاسم عليان نژادى
5/4/1380

  (1) . مستدرک الوسائل، جلد اوّل، ابواب آداب الحمام، باب 29، حديث2.

 (2). «قذى» (بر وزن قضا) به گفته مقاييس اللغة، مفهومى بر خلاف صفا و خلوص دارد، و به همين جهت به شىء آلوده اى که در آب بيفتد و آن را خراب کند «قذى» مى گويند. و نيز به چيزهاى که در چشم مى افتد و چشم را ناراحت مى کند «قذى» گفته مى شود.

(3) . مستدرک الوسائل، جلد اوّل، ابواب آداب الحمام، باب 30، حديث اوّل.

(4) . المغنى، جلد اوّل صفحه 106.

 (5) . بحار الانوار، جلد 97، صفحه 103و جلد 73، صفحه 239

 (6) . بحار الانوار، جلد 59، صفحه 287

 (7) . بحار الانوار، جلد 59، صفحه 146.

 (8) . ثواب الاعمال، صفحه 22،به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94

 (9) . بحار الانوار، جلد73، صفحه 96.

  (10) . خصال، جلد 1، صفحه 16، به نق از بحار الانوار، جلد73، صفحه 94.

 (11) . خصال، جلد 1، صفحه 113، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94

 (12) . ثواب الاعمال، صفحه 22، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 94.

 (13) . مکارم الاخلاق، صفحه 49، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.

(14) . طبّ الائمة، صفحه 93، به نقلل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.

 (15) . طبّ الائمة،صفحه 93، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.

 (16) . السنن الکبرى، جلد4، صفحه 262

 (17) . بحار الانوار، جلد4، صفحه 95.

 (18) . مکارم الاخلاق، صفحه 48، به نقل از بحار الانوار، جلد 73،صفحه 95

 (19) . همان

 (20) . همان

 (21) . «بَلْغَمْ» ماده اى سفيد و لزج است که از داخل بدن ترشّح مى کند و خارج مى شود، و در اصطلاح طبّ قديم، يکى از اخلاط چهار گانه بدن مى باشد (فرهنگ عميد)

 (22) . مکارم الاخلاق، صفحه 49، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.

(23) . همان

 (24) . وسائل الشيعة، جلد اوّل، صفحه 410.

 (25) . وسائل الشيعة، جلد اوّل، صفحه 412.

 (26) . همان

(27) . همان

(28) . وسائل الشيعة، جلد اوّل، صفحه 413.

 (29) . کنز العمال، جلد 6، صفحه 646، حديث 17205.

 (30) . بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.

 (31) . بحار الانوار، ج 73، صفحه 96.

(32) . اين روايت را ابن قدامه در المغنى، جلد اوّل، صفحه 106 نيز از پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) نقل کرده است.

(33) . بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.

 (34) . بحار الانوار، جلد 73، صفحه 97.

 (35) . وسائل الشيعة، جلد 1، صفحه 411.

 (36) . وسائل الشيعة، جلد 1، صفحه 412.

  37) . وسائل الشيعة، جلد 1، صفحه 413.

 (38) . بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96.

 (39) . المستدرک، جلد 1، ابواب آداب الحمام، باب 31، حديث 3.

 (40) . مجمع البحرين، جلد اوّل، صفحه 251، حرف ث.

(41) . لغت نامه دهخدا، جلد 2، صفحه 1010.

 42) . روضة المتّقين، جلد اوّل، صفحه 176.

(43) . الحدائق الناظرة، جلد 5، صفحه 575.

(44) . السنن الکبرى، جلد3، صفحه 245. شبيه اين روايت در مستدرک الواسائل، جلد اوّل، آداب الحمام، باب 30، جلد اوّل، نيز آمده است.

 (45) . الخدائق الناظرة، جلد 5، صفحه 575.

 (46) . وسائل الشيعة، جلد اوّل صفحه 414.

 (47) . فقه الرضا، به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 95.

 (48) . شخصى از ناراحتى چشمش به امام صادق(عليه السلام) شکايت کرد، آن حضرت فرمود: آيا دعائى به تو تعليم بدهم که براى دنيا و آخرتت مفيد و درد چشمت را تسکين دهد؟ آن شخص عرض کرد، بله، بفرمائيد. حضرت فرمودند: بعد از مغرب و طلوع فجر( بعد از اذان صبح) اين دعا را مى خوانى. سپس دعاى فوق را به آن مرد تعليم دادند (سفينة البحار، جلد 6، صفحه 448).

 (49) . مکارم الاخلاق، صفحه 49؛ به نقل از بحار الانوار، جلد 73، صفحه 96