گوشه ای از وظایف و مسئولیتهای شیعیان از زبان امام صادق علیه السلام

1. خدمت رسانی به مردم :
2. ولایت مداری و ولایت پذیری :
3. انجام عمل شایسته و دارا بودن اوصاف بایسته:
4. حسابرسی اعمال :
5. دوری از گناه و محرمات :
6. رسیدگی به اهل و عیال انتظارات ائمه علیه السلام و امام صادق علیه السلام:
7. توجه به قرآن و تلاوت آن :

     در مقاله حاضر نویسنده با استناد به روایات و احادیث به گوشه ای از وظایف و مسئولیتهای شیعیان از زبان امام صادق علیه السلام اشاره كرده و در واقع بخشی از انتظارات ائمه معصومین و خصوصا امام ششم از شیعیان را بازگو كرده است. مسلما ادعای زبانی شیعه بودن نمی تواند ما را در جرگه پیروان راستین آن امامان هدایت قرار دهد و لازمه این كار پیروی عملی از آموزه های آنان كه همان آموزه های قرآنی و پیامبر است می باشد. با هم این نوشتار را كه از مجله پاسدار اسلام شماره 264 انتخاب شده از نظر می گذرانیم:

1- خدمت رسانی به مردم : خدمت رسانی و همیاری در بین پیروان اهل بیت باعث نزدیكی دل ها و تحكیم ارتباط ها می شود، ائمه ما از جمله امام صادق علیه السلام نه تنها در گفتار، شیعیان را به همكاری و همیاری و خدمت رسانی دعوت می كردند بلكه با عمل نیز این مسئله را به اثبات رساندند. امام صادق علیه السلام در زمینه خدمت رسانی به مردم به شیعیان خود چنین سفارش فرمود: «یابن جندب الماشی فی حاجه اخیه كالساعی بین الصفا و المروه و قاضی حاجته كالمشحط فی سبیل الله یوم بدر و احد و ما عذب الله امه الا عند استهانتهم بحقوق فقراء اخوانهم(1)؛ ای پسر جندب! هر كه در راستای برآوردن حاجت برادر (دینی)اش گام بردارد، چون كسی باشد كه میان صفا و مروه (برای انجام حج) گام برداشته است. و برآورنده حاجت برادر (دینی) همچون كسی است كه در جنگ بدر و احد (در صدر اسلام) در راه خدا، به خون خویش آغشته است (و به شهادت رسیده است) خدا هیچ امتی را دچار عذاب نساخته مگر هنگامی كه به حق و حقوق برادران مستمندشان سستی(و بی اعتنایی) نموده اند».

در ادامه می فرماید: ای پسر جندب! به شیعیان ما برسان و به آن ها بگو: مبادا گروه ها (و طرز فكرهای منحرف) شما را اغفال كنند، به خدا سوگند! به ولایت ما (اهل بیت) نتوان دست یافت مگر با تقوا… و یاری كردن برادران دینی (با مال و جان) در راه خدا و هر كس بر مردم ستم نماید، شیعیان ما به شمار نیاید».(2)

راستی چرا این سفارشات و انتظارات در جامعه تشیع كم رنگ شده است؟ با این كه از علامت بارز شیعه همدردی و همیاری و خدمت رسانی بوده است چنان كه آن حضرت می فرماید: «به راستی شیعیان ما به چند ویژگی شناخته شوند: (از جمله) بذل و بخشش به برادران دینی.»(3)

انتظار فوق را تمام امامان معصوم علیه السلام از شیعیان خویش دارند، امام باقر علیه السلام پدر بزرگوار امام صادق علیه السلام نیز چنین انتظاری را از پیروان خود دارد. شخصی به امام باقر علیه السلام عرض كرد الحمدلله شیعیان شما خیلی زیاد هستند، امام نگاه پرمعنایی به او كرد و فرمود: این ها كه می گویی شیعیان ما هستند، آیا این كارها را انجام می دهند؟ «آیا ثروتمندان این افراد به حال فقراء و مستمندان خود توجهی دارند و به آن ها رسیدگی می كنند؟ آیا بزرگان و نیكوكاران این افرادی كه شما آن ها را شیعه می خوانید خطاها و اشتباهات خطاكاران را می بخشند و آن ها را مورد عفو و گذشت قرار می دهند(یا آن ها را چندین برابر مجازات می كنند و زجر می دهند!؟) آیا این ها مواسات و همدردی دارند؟ خوشبختی های خویش را بین همدیگر تقسیم می كنند، (شادیهای شان را با هم قسمت می نمایند؟) آن مرد (وقتی این ویژگیها را شنید شرمنده شد) و گفت: نه (این صفات را دارا نیستند) حضرت فرمود: چنین افرادی شیعه ما نیستند، شیعه كسی است كه آن چه را گفتم عمل كند.»(4)

2-ولایت مداری و ولایت پذیری : یكی دیگر از انتظارات امام صادق علیه السلام از شیعیان این است كه نسبت به امامان خویش معرفت و شناخت داشته باشند و بعد از شناخت، بادل و جان، ولایت آن ها را بپذیرند و سراپا تسلیم فرامین آن بزرگواران باشند، و آن چنان به ولایت اهل بیت دلبسته باشند كه شادی و خزن خود را، خوشی و ناخوشی و تمام لذائذ و شدائد زندگی را با ولایت و محبت ائمه اطهار علیه السلام پیوند زنند، محبت اهل بیت آن چنان در دل و جانشان رسوخ كرده كه تمام گفتار و كردار، و عكس العمل ها را با ولایت و محبت آن ها می سنجند، امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: «خداوند شیعیان ما را رحمت كند كه از زیادی سرشت ما آفریده شده اند و با آب ولایت ما عجین گشته اند، آنان به خاطر اندوه (و غصه های) ما غمناك می شوند و شاد می شوند بخاطر شادی ما».(5)البته همیشه این گونه بوده و هست كه مدعیان ولایت مداری فراوانند ولی ولایت پذیران واقعی كم و اندك می باشند، امام صادق علیه السلام با تبیین علائم هر یك، صفوف ولایت مداران اصلی را از غیرش جدا فرموده است، آن جا كه می فرماید: «شیعه سه دسته اند، گروهی بوسیله ما زینت می یابند (و ما را وسیله عزت و آبروی خویش قرار می دهند) و گروهی بوسیله ما می خورند (و ما را وسیله درآمد زندگی دنیایی خویش قرار داده از این طریق زندگی می كنند و گروهی از ما و به سوی ما هستند با امنیت ما آرامش می یابند و با ترس ما ترسانند، بذر،(های كاشته نشده اسرار را) پخش نمی كنند و در برابر جفاكاران خودنمایی ندارند، اگر پنهان باشند كسی سراغ آن ها را نمی گیرد و اگر آشكار باشند به آن ها اعتنا نمی شود (یعنی شهرت گریز و بی نام و نشانند) آن ها (بحقیقت) چراغهای هدایتند(و راهنمایان خلق).«عاشقان روی جانان جمله بی نام و نشانندنامداران را هوای او دمی بر سر نیامد»امام صادق علیه السلام علاوه بر سفارش های مكرر بر ولایت پذیری و ولایت مداری شیعیان خویش، در مكتب تربیتی خویش شیعیان ولایی تربیت نموده و آنان را ولایت مدار بار می آورد، در این زمینه داستان عبدالله بن یعفور یكی از شیعیان با اخلاص و فداكار كه در پذیرش ولایت ائمه اطهار علیه السلام اسوه ای كامل و نمونه ای بارز برای تمامی شیعیان می باشد، شنیدنی است. او با همه عظمت علمی و موقعیت اجتماعی در برابر فرمان امام خویش تسلیم محض بود.وی روزی در حضور پیشوای ششم نشسته بود و از وجود حضرتش بهره می برد، در این بین عبدالله ضمن سخنانی، كلامی را به امام علیه السلام اظهار نمود كه مورد عنایت حضرت قرار گرفت، این سخن كه از ژرفای جان او و عمق ایمان وی ریشه می گرفت، می تواند درسی فراموش نشدنی و الگویی مناسب برای تمام پیروان و دوستداران اهل بیت باشد.عبدالله به امام صادق علیه السلام عرض كرد: «سوگند به خدا! اگر اناری را از وسط دو نصف كنی و بفرمایی كه نصف آن حلال و نصف دیگرش حرام است، مطمئنا گواهی خواهم داد كه: آنچه را گفتی حلال و نصف دیگرش حرام است، مطمئنا گواهی خواهم داد كه: آنچه را گفتی حلال، حلال است و آن نصفی را كه فرمودی حرام، حرام است (و هیچگونه اعتراضی نخواهم كرد) پس آن حضرت فرمود: خدا تو را رحمت كند، خدا تو را رحمت كند».(6)آری شیعه واقعی سرا پا تسلیم فرمان امام خویش می باشد و هرگز اهل بیت را رها نخواهد كرد، چنان كه آن حضرت در جای دیگر فرمود: «كذب من زعم انه من شیعتنا و هو متمسك بعروه غیرنا (7)؛ دروغ پنداشته آن كسی كه خود را شیعه ما می داند ولی به ریسمان (سرپرستی و ولایت) غیر ما (اهل بیت) چنگ می زند» چرا كه رستگاری و سعادت ابدی جز در سایه پذیرش امامت امامان معصوم علیه السلام میسر نیست.امام صادق علیه السلام فرمود: «بخدا قسم ما (همان) نعمتی هستیم كه خداوند به بندگانش عنایت فرموده و بوسیله ما رستگار شود آن كسی كه رستگار شده است (و به سعادت ابدی دست یافته است) و شیعه واقعی آن است كه بدنبال امامان خویش باشند و پا جای پای آن ها گذارند.(8)به همین جهت امام صادق علیه السلام فرمود: «شیعه ما نیست كسی كه به زبان بگوید شیعه هستم ولی در عمل با ما مخالفت كند و آثار ما را زیر پاگذارد، ولكن شیعه كسی است كه با زبان و دل با ما موافق باشد و آثار ما را پیروی كند و مانند ما رفتار نماید، چنین كسانی شیعه (واقعی) ما هستند.»(9)

3- انجام عمل شایسته و دارا بودن اوصاف بایسته یكی دیگر از مهمترین انتظارات امام صادق علیه السلام از شیعیانش این است كه از نظر رفتاری بدنبال انجام كارهای نیك و شایسته باشند و از نظر اخلاقی برخوردار از اوصاف نیك و پسندیده، و قرین به اخلاق زیبای اسلامی. حضرتش بر این انتظار سخت پای فشرده و با بیان های مختلفی آن را ابراز فرموده است، در یك جا می فرماید: «شیعتنا اهل الهدی و اهل التقی و اهل الخیر و اهل الایمان و اهل الفتح و الظفر؛ (10) شیعیان ما اهل هدایت و تقوا، اهل خیر و نیكی و اهل ایمان و پیروزی و موفقیت می باشند. در جای دیگر فرمود: بخدا قسم شیعه ما نیست مگر كسی كه عفت شكم را داشته باشد (و از خوردن حرام دوری نماید) و برای خدا عمل كند و امید ثواب از او داشته باشد و (تنها) از عقاب او ترس داشته باشد» (11) و گاه با بررسی بازتاب اعمال نیك شیعیان و اخلاق برجسته آن ها در جامعه، انتظار خویش را با تأكید بیشتری از پیروان خود اعلام می دارد، از جمله می فرماید: «به هر كس كه پیرو ما است و به گفته های ما گوش فرا می دهد سلام مرا ابلاغ كن، و (بگو) من همه شما (شیعیان) را به تقوی، پرهیزكاری در دین، و تلاش و كوشش در راه خدا، و راستگویی و امانت داری، و سجده طولانی، و نیكو همسایه داری…، سفارش می كنم، زیرا هرگاه كسی از شما به این سفارشات من عمل كند مردم می گویند: این «جعفری مذهب» (و شیعه) است. و من از این (اثر اجتماعی) و از اعمال شما شادمان می شوم و سایر مردم نیز می گویند: این است روش ادب و تربیت امام صادق علیه السلام: ولی اگر برخلاف این (روش صادقانه و مورد انتظار) بودید، من از عملكرد شما غمگین و شرمنده می گردم!! و مردم نیز (با ناراحتی) خواهند گفت: این هم اثر تربیتی امام صادق علیه السلام!! (و این هم شیعه امام صادق علیه السلام« (12) بیاییم با رفتارمان امامان خویش را شرمنده و سرشكسته نسازیم و آبرو و عظمت آن ها را حفظ كنیم.امام صادق علیه السلام درخواست می كند كه: «كونوا لنازینا ولاتكونوا علینا شیناً، قولوا للناس حسنا و احفظوا السنتكم و كفوا عن الفضول و قبح القول (13)؛ (شیعیان) زینت (و آبرومندی) ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما، با مردم نیكو سخن بگویید، و زبانتان را حفظ كنید و از زیاده روی و زشت گویی بازدارید.یكی از شیعیان حضرت به نام «شقرانی» از تقسیم خلیفه وقت «منصور دوانیقی» محروم ماند، در كنار خانه خلیفه منتظر فرصت بود تا با شفاعت و وساطت كسی حق خود را بگیرد، حضرت صادق علیه السلام سهم او را گرفت و به وی داد آن گاه فرمود: ای شقرانی اعمال نیك از همه نیكو است، ولی از تو نیكوتر است چون به ما نسبت داری (و شیعه ما هستی) و كارهای زشت از همه زشت است ولی از تو زشتتر است (چون كه به ما نسبت داری)»(14) لازم به یادآوری است كه شقرانی از خدمت گزاران پیامبر اكرم(ص) بود و عمر طولانی كرده بود و تا زمان امام صادق علیه السلام زنده بود، ولی گرفتار مشروب بود، لذا امام صادق علیه السلام به او تذكر داد كه تو با دیگران تفاوت داری، تو به ما اهل بیت نسبت داری لذا احترام این مقام و موقعیت را حفظ كن، چرا كه شیعه باید اهل عمل نیك، ورع و پرهیزكاری باشد، چنان كه امام صادق علیه السلام فرمود: «احق الناس بالورع آل محمد و شیعتهم، كی تقتدی الرعیه بهم (15)؛ سزاوارترین مردم به تقوا و دوری از حرام، آل محمد(ص) و شیعیان آن ها هستند، تا سایر مردم نیز به آنان تأسی نمایند. در این زمینه امام صادق علیه السلام فرمود:«كونوا دعاه الناس بغیر السنتكم لیرو امنكم الورع و الاجتهاد و الصلاه و الخیر فان ذلك داعیه (16) مردم را با غیر زبان خود به كارهای نیك دعوت كنید، تا آنان از شما تقوی و ورع و تلاش و كوشش در نماز و كارهای خیر ببینند، و این راه(عمل) جاذبه بیشتری دارد (و بهتر مردم را به سوی نیكی ها جذب می كند)».

4- حسابرسی اعمال : انتظار دیگری كه امام صادق علیه السلام از شیعیانش دارد، رسیدگی به اعمال و داشتن محاسبه در شبانه روز است، لازم است انسان درابتدای هر روز نسبت به اعمال نیك و دوری از گناه خود «مشارطه» و قرار دادی داشته باشد، و در طول روز مواظبت و «مراقبه» داشته باشد و درپایان روز «محاسبه» و حسابرسی، در این زمینه امام صادق علیه السلام سخنان ارزشمندی دارد كه به برخی از آنها اشاره می شود، درادامه حدیث تحف العقول می فرماید:«ای پسر جندب لازم است هر مسلمانی كه ما را می شناسد (شیعه ما هستند)درهر شب و روز به ارزیابی اعمال خود بپردازد و محاسبه نفس نماید، اگر (بعد از محاسبه) دركارنامه خودكردار نیكی دید بر آن بیفزاید و اگر گناهی مشاهده كرد از آن آمرزش بخواهد تا روز قیامت رسوا نگردد. خوشا به حال بنده ای كه برخطا كارانی كه از نعمت ها و خوشی های دنیا برخوردار شده اند غبطه نبرد. خوشا به حال بنده ای كه دنبال آخرت باشد و برای به دست آوردن آن بكوشد». (17) در جای دیگر فرمود:«بیدار باشید سپس محاسبه كنید نفستان را قبل از آنكه مورد محاسبه قرار گیرید. براستی در قیامت پنجاه موقف (برای حسابرسی) وجود دارد كه درهر موقفی هزار سال توقف لازم است. سپس آیه را تلاوت كرد كه «در روزی كه مقدار پنجاه هزارسال» (18) حسابرسی برای آن است كه انسان گذشته را جبران، و در مقابل عمر این سرمایه گرانبها كه از دست داده چیزی بدست آورده باشد، وای بحال آن كسی كه سرمایه را ازدست بدهد و سودی نبرد و بدا بحال آن كس كه سرمایه را بدون هیچ نتیجه ای از دست بدهد، امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید: كسی كه دو روزش مساوی باشد ضرر كرده (چرا كه سرمایه را از دست داده و سودی نبرده) و كسی كه آخرین روزش بدتر از روز قبل باشد، ملعون (و از رحمت خدا بدور) می باشد و كسی كه (از نظر روحی و معنوی) فزونی در جان خود نمی یابد روبه كاستی است، و هركسی كه رو به كاستی باشد مرگ برای او بهتر است (چرا كه جلو ضرر و زیان بیشتر او گرفته می شود)». (19)

5- دوری از گناه و محرمات : از انتظارات مهم تمام امامان مخصوصاً امام صادق علیه السلام این است كه شیعیان از گناه به شدت دوری نمایند و هرگز به بهانه شفاعت و محبت اهل بیت، دور گناه نروند، چرا كه گناه راه رسیدن به محبت و ولایت اهل بیت را نیز سد می كند، متأسفانه امروزه درجامعه بر این باورند كه می توانند هر گناهی انجام دهند، و هر عمل زشتی را مرتكب شوند، آن گاه به گریه و عزاداری در محرم و صفر واظهار محبت به اهل بیت علیه السلام همه را جبران كنند. از طریق ربا و كلاه برداری پول در می آورند ولی مقداری از آن را نذر امام حسین علیه السلام می كنند به خیال اینكه حساب پاك شده است. خمس و زكات مال خود را نمی پــردازند ولی به زیارت ثامن الحجج یا به عتبات عالیات (كربلا و نجف) مشرف می شوند، نماز نمی خوانند اما در شب عاشورا تا نصف شب سینه می زنند و… اینان بدانند كه هرگز ائمه ما از آن ها راضی نمی شوند، مگر دست از گناه بردارند امام باقر علیه السلام دراین باره می فرماید.به خدا قسم كسی به خدا تقرب نمی یابد مگر بوسیله طاعت و بندگی، ما مدركی برای دوری از آتش در دست نداریم و نه كسی به نفع خود از خدا حجتی گرفته است، (بنابراین) هر كس مطیع و فرمانبر خدا باشد او برای دوست و نزدیك است و هر كس خدا را معصیت كند دشمن ما شمرده می شود، و (بدانید كه) رسیدن به ولایت و دوستی ما جز از راه عمل و دوری از حرام میسر نیست». (20)علی علیه السلام فرمود:«دوست ونزدیك پیامبر اسلام كسی است كه خدا را فرمان برد، اگر چه خویشاوندی اش با آن حضرت دور باشد، و دشمن رسول خدا(ص) كسی است كه خدا را فرمان نبرد، هرچند از نزدیكان نسبی آن سرور باشد.» (21)آری درپیشگاه خداوند و معصومان سلمان فارسی مطیع خدا و بلال حبشی پیرو حق، از ابالهب كه عموی پیامبر است ولی كافر به خداوند است و متمرد نسبت به فرامین الهی، برتر و بالاتر است.امام صادق علیه السلام نه تنها انتظار دارد كه شیعیان، گناه و معصیت نكنند بلكه از شركت در مجالس گناه نیز خودداری كنند. چرا كه یكی از عوامل تأثیرگذار بر روح آدمی محیط اطراف، از جمله محفل های آلوده است، لذا امام صادق علیه السلام مؤمنین را از شركت در چنین محافلی نهی نموده است. آن جا كه فرمود: «لا ینبغی للمؤمن انی یجلس مجلساً یعصی الله فیه و لا یقدر علی تغییره (22)؛ برای مؤمن شایسته نیست كه در مجلسی بنشیند كه در آن معصیت خداوند انجام می شود و او توانایی تغییر آن را ندارد.

6- رسیدگی به اهل و عیال انتظارات ائمه علیه السلام و امام صادق علیه السلام منحصر به معنویات و مسائل عبادی نیست، بلكه در مسایل خانوادگی و روزمره نیز امام صادق علیه السلام سفارشات و انتظاراتی دارد، یكی از آن ها توسعه دادن به زندگی خانوادگی و خوشرفتاری، و برخورد نیك با همسر و فرزندان است. شیعه راستین امام صادق علیه السلام هیچگاه نسبت به اهل و عیال خویش، تنگ نظر، سخت گیر و بدرفتار نیست. بلكه تلاش می كند به نحو شایسته ای با خانواده معاشرت نماید و در حد امكان و توان به امور معیشتی و رفاهی خانواده توسعه دهد، حضرت صادق علیه السلام در این باره می فرماید: «عیال یك مرد (زن و فرزند همانند) اسیر اویند، هركسی كه خداوند نعمتی به او عنایت كند پس باید به خانواده (زیردستان) خود گشایشی در زندگی ایجاد كند كه اگر چنین نكند قریب است كه این نعمت از دست او خارج می شود.» (23)در روایت دیگری آن حضرت پیروانش را به خوش اخلاقی و نیكی به خانواده سفارش نموده آن را موجب طولانی شدن عمر انسان می داند، آن جا كه فرمود: «من حسن بره فی اهل بیته زید فی عمره؛ هر كس با خانواده خود نیكو رفتار نماید عمرش طولانی خواهد شد».

7- توجه به قرآن و تلاوت آن : قرآن به عنوان كتاب هدایت الهی برای انسان، همه ساحت های مادی و معنوی او را دربرمی گیرد. تمام قلمروهای زندگی ظاهری و باطنی فردی و اجتماعی اخلاقی و حقوقی دنیایی و آخرتی و جز آن از آغاز آفرینش و مبدأشناسی تا مسیر و برنامه زندگی و سر منزل نهایی، همه مورد توجه تشریع و تبیین الهی است بدین جهت یكی از انتظارات مهم امام صادق علیه السلام از شیعیان این است كه به این كتاب الهی و گنجینه بی پایان معارف الهی و عهدنامه میان خدا و انسان بیشتر توجه كند، لذا فرمود: قرآن عهدنامه ای است بین خدا و خلقش، برای مسلمان شایسته است كه به عهدنامه خود بنگرد و در هر روز پنجاه آیه از آن را تلاوت كند» (24) قطعاً مراد خواندن تنها نیست، باید خواندن توأم با اندیشه و تفكر، و عمل همراه باشد، چنان كه امام قرآن ناطق حضرت صادق علیه السلام فرمود:«بر شما باد به (تلاوت و مراجعه) قرآن. پس هر آیه ای یافتید كه كسانی قبل از شما (با عمل نمودن به آن) نجات یافته اند، شما نیز به آن عمل كنید (تا نجات یابید) و هر آیه ای را مشاهده كردید كه بیانگر هلاكت پیشینیان است شما هم از آن پرهیز كنید.» (25)و درباره آثار و بركات قرآن خواندن فرمود: «خانه ای كه در آن قرآن تلاوت شود و یا خدای عزوجل شود بركتش فراوان، و ملائكه در آن حضور می یابند و شیاطین از آن دور می شوند، و برای اهل آسمان روشن دیده می شود چنان كه كواكب برای زمینیان نورانی دیده می شود و خانه ای كه در آن قرآن تلاوت نشود و خدای بزرگ یاد نشود بركتش كم و ملائكه از آن فاصله می گیرند و شیاطین در آن حضور می یابند.آن چه گفته شد و ناگفته های زیاد، انتظاراتی است كه امام صادق علیه السلام از شیعیان خویش دارند. باشد كه چنین باشیم.

پى‏نوشت‏ها:

1، 2، 3- تحف العقول، ص .5404- بحار، ج 71، ص .313
5- شیخ محمد مهدی حائری، شجره طوبی(نجف، مكتبه الحیدریه)، ج 1، ص .3
6- رجال كشی، ص .249
7- ابی جعفر محمدبن بابویه الصدوق، فضائل الشیعه و صفات الشیعه، ص .45
8- بحارالانوار، ج 24، ص .51
9- وسائل الشیعه ج 11، ص 196 و بحارالانوار ج .68 ص .164
10- اصول كافی. ج .2 ص 233 و فیض كاشانی، المحجه البیضاء، ج 4، ص .353
11- صفات الشیعه ص .49
12- وسائل الشیعه، ج 8، ص .389
13- ابوالفضل طبری، مشكوه الانوار، ص .173
14- شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج 1، ص 708 و مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص .236
15- سفینه البحار، ج 2، ص 643
16- اصول كافی، ج 2، ص 78 و سفینه البحار، ج 2، ص .643
17- تحف العقول، ص .536
18- تفسیر نورالثقلین ج .5 ص .413
19- شیخ صدوق، امالی ص .531
20- اصول كافی، ج 2، ص 74 و تحف العقول، ص .540
21- نهج البلاغه فیض الاسلام، حكمت92، ص .1129
22- وسائل الشیعه، ج 11، ص .503
23- اربلی، كشف الغمه، ج 2، ص .207
24- كافی ج 2، ص .609
25- بحار ج 92، ص 94