در تعالیم و دستورات دینی ما به عناصر تقوی؛ زهد؛ ورع و… دیگر مفاهیم ارزشی بسیار توصیه و توجه شده است، خلق و خوی آدمی و فطرت الهی انسان همواره به دنبال بهترین ها بوده و هست شناخت این بهترین ها در امور مادی به راحتی و با اندک تحقیقی قابل شناسایی است، اما شناخت بهترین ها در مفاهیم معنوی و امور اخلاقی وظیفه انسان شناسان کاملی جز معصومین و اولیاء الهی نیست، امام حسن عسکری علیه السلام در حدیثی نورانی با معرفی باورع ترین، عابدترین و زاهدترین انسان ها پرداخته اند. شرح این حدیث را در کلام آیت الله فقید مجتبی تهرانی رحمة الله علیه دنبال می کنیم:

متن حدیث

روی عن حسن بن علی العسکری علیه السلام قال:

«اَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، اَعْبَدُ النَّاسِ مَنْ اَقَامَ عَلَی الْفَرَائِضِ، اَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ الْحَرَامَ، اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَکَ الذُّنُوبَ»

توضیح حدیث

روایت از امام حسن عسکری صلوات الله علیه منقول است که حضرت فرمودند: با ورع ترین مردم کسی است که وقتی به یک عمل و کاری رسید که نمی داند حرام است یا حلال، آن کار را انجام ندهد. «اورع الناس من وقف عند الشبهة»؛ وقتی به یک عملی می رسی که شبهه ناک است، یعنی نمی دانی این کار باطل است یا صحیح، حرام است یا حلال، اینجا توقف کن! آن کار را انجام نده! با ورع ترین مردم این شخص است.

عابدترین مردم

«اعبد الناس من اقام علی الفرائض»؛ عابدترین مردم کسی است که واجباتش را انجام بدهد. واجباتش را اقامه کند. این عابدترین مردم است. خوب توجه کنید! اصلاً در آن نه مستحباتی دارد و نه چیز دیگری غیر از واجبات. هیچ چیز نیست. کسی که فقط واجباتش را انجام دهد، از عابدترین مردم است. حالا بعضی خیال می کنند عابدترین مردم کسی است که شب تا به صبح بایستد و نماز بخواند. یا روزه مستحبی بگیرد. نخیر . کسی که مقید باشد واجباتش را انجام دهد، این عابدترین مردم است.

زاهدترین مردم

«ازهد الناس من ترک الحرام»؛ زاهدترین مردم کسی است که مرتکب حرام نشود. به این معنا که حرام را ترک کند. در باب زهد چون غالباً جنبه های مالی پیش می آید، فقط همین امور به ذهن آدم می آید. یعنی معمولاً ما از زهد این را می فهمیم که انسان مقید باشد، مال حرام را ترک کند. ما این فرد را زاهدترین مردم می دانیم. اما حضرت می فرماید: زاهدترین مردم از حرام خودداری می کند، چه مال باشد و چه غیر مال. یعنی مرتکب حرام نمی شود.

حضرت نفرمود که زاهدترین مردم آن کسی است که مثلاً نان خشک بخورد! اصلاً و ابداً. یا مثلاً کسی است که زیرش فرش نیاندازد و روی مقوا بخوابد! زیر سرش بالش و متکا نگذارد و مثلاً آجر بگذارد! مرحوم پدرم می فرمود: هیچ وقت از این ادا و اطوارها در نیاورید! این عین تعبیر پدرم بود که گفتم. ایشان می فرمود: از این ادا اطوارها در نیاور! اینها کار شیطانی است. اینها کار الهی نیست. در این کارها خدا نیست. این حرف ایشان است. ازهد الناس من ترک الحرام؛ کسی که کار حرام انجام ندهد، زاهدترین مردم است.

با ورع ترین مردم

«اشد الناس اجتهادا من ترک الذنوب»؛ ما در باب به ‎اصطلاح طاعات و عبادات و امثال این ها می بینیم که این تعبیرات را می کنند که انسان باید کوشش کند و اجتهاد در اطاعت و عبادت داشته باشد؛ تعبیر «کوشش» و «اجتهاد» در باب طاعات و عبادات مطرح می شود. در روایات ما هم همین طور است.

حضرت عسکری علیه السلام در اینجا می فرمایند: می دانید سخت کوش ترین مردم از نظر کوشش کردن نسبت به اطاعات الهی و عبادات الهی، کیست؟ آن کسی است که مقید باشد، گناه نکند. گناه نکن! نه اینکه اشد الناس اجتهادا کسی است که روزها، روزه باشد و شب ها هم تا به صبح بیدار باشد. کسی که این کارها را شروع کند، خیلی سخت کوش نیست. این که مقید باشی که گناه نکنی، خیلی سخت است. اگر این گونه باشی، تو را جزو افرادی می نویسند که کوشش زیاد برای اطاعت و عبادت خدا کرده ای.

«اشد الناس اجتهادا من ترک الذنوب»؛ یعنی گناه را ترک کن، تمام مستحبات پیش کش! با مستحبات کاری نداشته باش! مکروهات خیلی مهم نیست. اصلاً این حرف ها تا زمانی که تو آلوده به گناه هستی، مطرح نیست.

به تعبیر دیگر، می دانی از اول تا آخر روایت چه در می آید؟ اینکه کسی که مقید باشد به واجباتش عمل کرده و محرمات را ترک کند، با ورع ترین، عابدترین، زاهدترین و باکوشش ترین مردم در راه اطاعت الهی است.

پایگاه حوزه