حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام ، یکی از شخصیت‌های بزرگ علمی و جهادی است که تاکنون آن‌گونه که شایسته شناخته نشده است.

نسبت وی با چهار واسطه به امام حسن مجتبی علیه السلام باز می‌گردد به همین علت حسنی شهرت یافت، در بین علما به عنوان محدث مطرح هستند، محدث کسانی‌اند که فن جمع آوری احادیث و طبقه بندی روایات را می داند، آن را جمع می‌کند یا می‌نویسد یا شاگرد تربیت می‌کند.

 

  پانزدهم شوال مصادف با سالروز وفات حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام ؛ این سفیر سیار ائمه علیهم السلام ، از دانشمندان شیعه و راوی حدیث ائمه معصومین علیه السلام است و از چهره‌های بارز و محبوب و مورد اعتماد، نزد اهل بیت عصمت علیهم السلام و پیروان آنان بود و در مسایل دین آگاه به معارف مذهبی و احکام قرآن، شناخت و معرفتی وافر داشت به همین مناسبت در این گزارش به مختصری از زندگی نامه،آثار ومنزلت ایشان می‌پردازیم:

تولد و زندگی‌نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام

 عبدالعظیم علیه السلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌رسد. پدرش “عبدالله” و مادرش “فاطمه” دختر عقبه بن قیس نام داشت.

محقق بزرگ مرحوم علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره تاریخ ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم علیه السلام می‌نویسند «بنابر نقل کتاب الخصائص العظیمیّه ولادت حضرت عبد العظیم علیه السلام در روز پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال 173 ق در مدینه واقع شده است» و مدّت 79 سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم علیه السلام ، امام رضاعلیه السلام ، امام محمّدتقی علیه السلام و امام علیّ النّقی علیه السلام مقارن بوده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.

آن یادگار امام مجتبی علیه السلام تا آخر عمر در ری ماند و منشأ برکات بسیاری برای شیعیان ائمه شد و بالاخره در 15 شوال سال 253 هجری قمری رحلت کرد.

 آستان مقّدس حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السلام ، با بارگاه شریف حضرت امامزاده حمزهعلیه السلام و امامزاده طاهرعلیه السلام در شهرری و از قرن سوّم تاکنون ،به عنوان یکی از مشهورترین اماکن زیارتی و سیاحتی ایران مورد توجّه و عنایت دوست داران اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام بوده.

سرشارترین و حساس‌ترین مقطع حیات عبدالعظیم علیه السلام ، دوران امام هادی علیه السلام بود که آخرین بار که به دیدارامام شرفیاب شد، حضرت به او دستور داد که از عراق هجرت کند و به ری برود. در ری در منزل یکی از شیعیان ساکن شد و در سرداب خانه اقامت کرد. او روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها رابه نماز می‌ایستاد و گاهی اوقات از مخفیگاه خود بیرون می‌آمد و به زیارت قبر حضرت حمزه ( برادر امام رضا علیه السلام که الان مدفنش در حرم خود حضرت است) می‌رفت.

آثار علمی حضرت عبدالعظیم علیه السلام

یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم علیه السلام مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی اوست. وی علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خود کتاب‌هایی نیز تالیف نموده است که این دو اثر از آن جمله است:

* خطبه‌های امیرالمومنین علی علیه السلام : این اثر مشتمل بر چند خطبه مولای متقیان امیرالمومنان علی علیه السلام است.

* کتاب یوم و لیله: در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. با کمال تاسف اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته است. در هر حال توضیحات علمای تاریخ و سیره به خوبی گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم علیه السلام علاوه بر تلاش برای آموزش عقاید سالم و مراقبت بر عبادات و اعمال فردی و دفاع از اهل بیتعلیه السلام ، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده‌اند.

منزلت حضرت عبدالعظیم علیه السلام

حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام در دانش و تقوا به منزلتی رسید که همواره مورد احترام و اعتماد امام معصوم زمان خویش بود. نقل شده است که شخصی به نام اَبا حَمّاد رازی با تحمّل زحمت‌های فراوان خود را به سامرّا می‌رساند تا از امام علی النقی علیه السلام مسائلی را بپرسد. امام علیه السلام پس از پاسخ گفتن به پرسش‌های حمّاد فرمودند: «ای اباحمّاد، هرگاه با مشکلی از مشکلات دینی یا پرسشی از مسائل اسلامی روبه رو شدی آن مشکل و سئوال خود را با عبدالعظیم حسنی در میان بگذار و از او بخواه تا پاسخ سؤالات تو را بیان نماید». امام هادی در جای دیگر به شخصی از اهالی ری می فرمایند: «اگر قبر عبدالعظیم علیه السلام را که در نزد شماست زیارت می‌کردی مانند کسی بودی که امام حسین علیه السلام را در کربلا زیارت کرده است.»

چرا ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم برابر با ثواب زیارت امام حسین علیه السلام است؟

در ابتدا باید گفت که باید توجه داشت که آن ثواب ها که برای زیارت عبدالعظیم ذکر شده در مقایسه با زیارت ائمه علیه السلام نیست، زیرا هیچ کسی با آنان قابل مقایسه نیست از این رو امیر مومنانعلیه السلام فرمود:“هیچ کس از این امت را با آل محمد نمی‌توان مقایسه کرد. آنان که ریزه‌خوار خوان نعمت آل محمد اند و با آن ها برابری نمی‌ کنند”(1)

با توجه به این نکته حال باید گفت در مورد دلیل اینکه چرا ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی علیه السلام به مثابه زیارت سیدالشهداعلیه السلام در کربلا عنوان شده است، باید بدانیم حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام حلقه وصل شیعیان در شهرهای مختلف بودند و می توان از ایشان به عنوان سفیر سیار ائمهعلیه السلام یاد کرد.

ایشان از جمله محدثین و علمای برجسته شیعه است که به دلیل مجاهدت‌های علمی و تلاش برای رساندن معارف اهل بیت علیهم السلام به شیعیان مورد توجه و تأیید ائمه معصوم قرار گرفته است.

 نکته بعدی که باید به آن اشاره کرد این مطلب است که ممکن در مورد سایر امامزادگان بزرگوار نیز روایاتی بوده، اما به دست ما نرسیده است چون ما هر یک از این امامزادگان را به نیت ائمه زیارت می کنیم و ثواب آن محفوظ است. اما روایت ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام به ما رسیده است.

جنبه دیگر در حق حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام می تواند بحث مأموریتهای ایشان باشد. چرا که حضرت بین شیعیان که در جای جای خطه اسلامی نمی توانستند با هم ارتباط داشته باشند، حلقه اتصال بود. چون ائمه ایشان را قبول داشتند و ممکن است این ثواب ناظر به همین مجاهدتهایی باشد که در راه ارتباط بین شیعیان و رساندن پیام ائمه باشد که از ایشان می توان به عنوان سفیر سیار ائمه یاد کرد.

 این مساله لزوم پایگاه سازی و تشکیل مراکز تجمع نیروها و اجتماعات، موضوعی است، که به طور کلی از اخبار و احادیث به دست می آید، روشن می شود که ائمه اطهار علیه السلام دوست داشتند، شیعیان با هم باشند، گرد هم جمع شوند، مذاکره کنند، و برای حفظ کیان تشیع و نشر معارف و گسترش مکتب، فعالیت های دینی و تبلیغی و اجتماعی داشته باشند.

ثانیا ممکن است شرائط خاص زمانی و مکانی، سبب گردیده باشد، که آن همه فضیلت برای زیارت حضرت عبدالعظیم علیه السلام ذکر شده آن را مانند فضیلت زیارت سیدالشهداء علیه السلام محسوب داشته و این درک فضیلت را مخصوص آن زمان قرار داده باشد؛ زیرا متوکل عباسی و برخی دیگر از حکام جور، پس از تخریب بارگاه امام حسین علیه السلام ، برای جلوگیری از زیارت آن بزرگوار، مأموران دژخیم و جلادی را، به مراقبت و نگهبانی گماشته بودند، که به صغیر و کبیر رحم نمی کردند و جان افراد در خطر کشته شدن قرار می گرفت و حتی زائرین زیادی را، بی رحمانه به خاک و خون کشیده بودند.

منابع: پایگاه اطلاع رسانی حرم عبد العظیم حسنی علیه السلام زندگانی حضرت عبدالعظیم علیه السلام نوشته محمّد علی سلطانی نهج البلاغه، نشر موسسه امیر المومنین قم 1375 ش، خطبه 2(1) مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی