علاّمه آیت الله محمد باقر محمودى مى گويد:

«بشر عادى، نمى تواند به تمام ابعاد وجودى حضرت على (عليه السلام)معرفت پيدا كندچه آن حضرت سرشار از مناقب، معالى، علم، كرم، جود، شجاعت، رأفت، رحمت، شفقت و جميع مظاهر كرامت و كمالات انسانى است و اين كمالات، در حضرت امير (عليه السلام) به كامل ترين وجه وجود دارد. با اين همه، برخى از مخالفان، در گذشته و حال منكر اين مناقب شده اندهر چند در زمان كنونى، به دليل انتشار كتاب هاى بسيار درباره فضايل حضرت امير (عليه السلام)، به خصوص بعد از انقلاب اسلامى ايران، از شدّت مخالفت ها كاسته شده است و هر چند ما هنوز نتوانسته ايم، چنان كه بايد، به شناساندن آن حضرت همّت بگماريم.

بهترين راه شناساندن حضرت على (عليه السلام)، نشان دادن زندگى اوست كه شايسته است زير نظر متخصصان، آثارى دراين باره تهيه شود و در اختيار جهانيان قرار گيرد. بايد در هر بعد از ابعاد نامتناهى آن حضرت، به گونه اى علمى و تخصصى، بحث و تحقيق شودمثلاً درباره معرفى حضرت على (عليه السلام)به عنوان باب علم نبى (صلى الله عليه وآله)، مطالب بسيارى در دست است اما از همه بهتر، نهج البلاغه است زيرا اين كتاب، اثر خود حضرت امير (عليه السلام) است و گويايى بيشترى در نشان دادن مقامات كمالى و علمى آن حضرت دارد.

در باب كلمات قصار، توجه به سند و شواهد خارجى مهم است اما در باب خطبه ها، و به خصوص خطبه هاى طولانى و نيز خطبه هاى مربوط به جهان آخرت و صفات حق تعالى، شواهد داخلى كفايت مى كند. ممكن است برخى از مخالفان انتساب نهج البلاغه را به اميرمؤمنان(عليه السلام) انكار كنند. اين گروه، اگر مى گويند نهج البلاغه از حضرت امير نيست، جمع شوند و شبيه آن را بياورند. آن چه خدا درباره قرآن فرموده است، درباره نهج البلاغه نيز صادق است. آيا مخالفان مى توانند مثل نهج البلاغه بياورند؟ آيا كسى مانند آن حضرت، محرم اسرار بوده است. حضرت على (عليه السلام) اشاره مى كند كه ديگران گاه گاهى خدمت پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله)مى رسيدند و حتى سؤال كردن هم بلد نبودندولى وقتى آن حضرت به خانه مى آمد، خود ايشان اشتياق داشت كه به من علم ياد دهد و من هم حرص داشتم كه از پيامبر ياد بگيرم.

هر كس نهج البلاغه را به كار بندد و در راه تحصيل هدف عالى، از زحمت و فشار نترسد، خير دنيا و آخرت را جمع كرده است. نهج البلاغه، بعد از قرآن، معجزه دوم است. قرآن، معجزه حضرت رسول (صلى الله عليه وآله) و نهج البلاغه، معجزه آقا اميرمؤمنان (عليه السلام)است. آيا مخالفان، كتابى همانند نهج البلاغه دارند كه عالم ماوراى طبيعت را با بيان قدسى و ربّانى خود شرح و بسط دهد؟ هزار كتاب را هم بياورند، جاى نهج البلاغه را نمى گيردچون اميرمؤمنان (عليه السلام) از روزى كه چشم گشود، در دامن پيغمبر (صلى الله عليه وآله) بود و تا آخرين لحظه حيات آن حضرت، از محضر او بهره گرفت.

نهج البلاغه از جهات گوناگونى، مايه باليدن و نازيدن شيعه است همان گونه كه ابعاد حضرت على (عليه السلام)نامتناهى است، نهج البلاغه نيز غيرمتناهى است.

مخالفان پس از گذشت حدود يك هزار سال از تأليف نهج البلاغه، هنوز مى گويند اين سخنان از حضرت على (عليه السلام) نيست بلكه از آنِ سيّدرضى يا سيّدمرتضى است چرا در اين يك هزار سال، نتواسته اند يك دهم نهج البلاغه را از خلفاى خود بياورند»

ترجمه ها و شروح نهج البلاغه

در ميان شروح نهج البلاغه، سه شرح ممتاز استشرح ابن ميثم كه براى شرح الفاظ نهج البلاغه خيلى ارزش داردولى كمتر به ادبيات و حديث و تفسير پرداخته است بر خلاف آن، شرح ابن ابى الحديد، هم تاريخ دارد، هم تفسير و هم ادبيات. اين شرح، از جهت جامع بودن، ممتاز است گرچه در شرح كلمات خود حضرت، به زيبايى شرح ابن ميثم نيست. شرح شريفى به نام منهاج البراعة از علاّمه حبيب الله خوئى هست كه از شرح هاى ديگر ارزنده تر است. كسانى كه معلومات اندكى دارند، بهتر است اوّل به مطالعه اين شرح بپردازند و بعد شرح ابن ابى الحديد را بخوانند و يا اين دو را با هم مطالعه كنندزيرا در شرح خوئى به اعتراض ها و انتقادهاى ابن ابى الحديد پاسخ گفته شده است اما متأسفانه مؤلف منهاج البراعة، فقط خطبه ها را شرح كرده است چون وقتى به آخر خطبه ها رسيده، از دنيا رفته است. اخيراً اين شرح به وسيله گروهى ديگر تكميل شده است كه ارزش قسمت هاى اصل اين شرح را ندارد و به استحكام آنها نيست».

^{پژوهشکده باقر العلوم}