عظیم ترین اجتماع مسلمانان

بسم الله الرحمن الرحیم

عقیله بنی هاشم نقبی به آینده زد به وسعت تاریخ و در اوج مصیبت و مظلومیت -در میانه صحرای کربلا- همان گاه که پیکرهای سیدالشهدا و اصحابش در خون غلتیده و بر خاک افتاده بودند و فریاد عرشیان از ملکوت به گوش می رسید، خبر از روزی داد که در این سرزمین نشانه ای بر این پیکرها نهاده خواهد شد که اثرش در گذر زمان هرگز از بین نخواهد رفت و هر چه پیروان گمراهی در محو و نابودی آن بکوشند ثمره این کوشش جز بلندی و عظمت نام آن عزیز و آیین وی نخواهد بود. او سراسر تاریخ و امروز را دیده بود.

و اکنون؛

هر چند هزار سال گذشته، به سینه ها

شعله ور است شور حسینی هنوز هم

انگار از زمین و زمان می رسد به گوش

بانگ فیاسیوف خذینی هنوز هم

حرکت عظیم پیاده‌روی شیعیان به سمت کربلای حسینی در ماه صفر، چند سالی است رونقی عجیب گرفته و نظرهای بسیاری را به خود جلب کرده است. این برنامه هر سال پرشورتر و پرشمارتر از قبل برگزار شده و طی آن جمعیت بسیار زیادی از کشورهای مختلف دنیا، خود را به عراق می‌رسانند و همراه مردم شهرهای مختلفِ سراسر عراق، با پاهای پیاده راهیِ کربلا می‌شوند.

علیرغم عظمت این حرکت حرف‌های ناگفته بسیار و مطالب نشنیده زیادی در این مورد وجود دارد و این جریان به اندازه‌ی کافی و در خور شأن، معرفی نشده است. متأسفانه رسانه ملی و دیگر رسانه های عمومی ایران در معرفی و بازشناسی این حرکت به مردم ایران کوتاهی می‌کنند. نگارنده دو سال است که همراه یک گروه مستندساز، توفیق همراهی با زوار پیاده پای را داشته است و مصاحبه‌های متعددی در این باره انجام داده‌ است. مشاهدات این حضور و نیز ماحصل این گفتگوها، در قالبی گزارشی مختصر ارائه می‌شود.

هرچند باید اعتراف کرد که این حکایت قابل وصف با متن و تصویر نیست و آنقدر بزرگ است که برای درک آن فقط باید حضور یافت تا بخشی از آن درک شود.

فلسفه حرکت:

وقتی از شرکت‌کنندگان در برنامه پیاده‌روی در مورد فلسفه این جریان سئوال می‌شود در جواب، دو مورد بیش از بقیه بیان می‌شود:

الف- حدیث اربعین

حدیث معروفی نقل شده است از امام حسن عسکری علیه السلام که پنج امر را از علامت های مومن شمرده اند و یکی از این پنج امر را خواندن «زیارت اربعین» بیان کرده اند.[۱] این حدیث عامل انگیزه بسیاری از شیعیان برای پیاده روی به سمت کربلا گشته تا به نحو احسن عامل به این روایت باشند و زیارت اربعین را در کنار مرقد حضرت سیدالشهداء (ع) قرائت کنند.

ب- مواسات با حضرت زینب سلام الله علیها

مواسات به معنای «همدردی» است و وقتی از زوار سوال می شود علت پیاده روی شما چیست می گویند: «مواسات لسیده زینب» و نیز مواسات با امام سجاد (ع). علت این است که حضرت زینب پس از عاشورا متحمل سختی های بسیاری شد و از این جهت زائران، پیاده مسیرهای طولانی تا کربلا را طی می کنند تا با تحمل سختی های این امر همدردی و همراهی خودشان با حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) را نشان داده باشند.

ج- برخی روایات دیگر

علاوه بر دو مورد مذکور که فلسفه غالب این موضوع شمرده می شوند برخی روایات متفرقه نیز ذکر می شود.

امام صادق(علیه‎السلام) فرموده است: «من خرج من منزله یرید زیاره قبر الحسین بن علی (علیه‎السلام) ان کان ماشیاً کتبت له بکل خطوه حسنه و محا عنه سیئه…»؛ هر کس به قصد زیارت امام حسین (علیه‎السلام)، پیاده از خانه‎اش خارج شود، خداوند در مقابل هر گام، برای او حسنه‎ای می‎نویسد و گناهی از او می‎زداید.[۲]

سابقه ی حرکت:

برخی تصور می کنند که این حرکت جدید است و در سال های پس از سقوط صدام آغاز شده است. اما واقعیت این است پس از صدام این حرکت احیاء شده است و با وسعت فوق العاده بیشتر از قبل جان دوباره گرفته است. اما در تاریخ، این حرکت سابقه ای بس طولانی دارد که به برخی از مصادیق آن اشاره می شود.

الف- جابربن عبدالله انصاری:

از جابر بن عبدالله انصاری به عنوان اولین زائر یاد می کنند و وی را جزء پیشگامان این جریان ذکر می کنند. جابر از نوجوانی در کنار پیامبر خدا با دشمنان اسلام جنگ می کرد. او در نوزده جنگ در رکاب پیامبر حضور داشت . او با جانش از اسلام دفاع کرد. پس از وفات پیامبر جابر به یاری امام علی (ع) شتافت. اودر جنگ صفین در رکاب امام علی (ع) جنگید. جابر مردی پرکار و سخت کوش بود. او دانشمند و اهل عبادت بود. قرآن را از امام علی (ع) آموخت. جابر عشق فراوانی به امام علی (ع) داشت و از شیعیان خالص آن حضرت بود. برخی گفته اند جابر در پیری نابینا شد و با همین وضع، برای زیارت به کربلا آمد. ابتدا غسل کرد و خود را خوشبو نمود. آنگاه به طرف قبر امام حسین (ع) - سید شهیدان- آمد. قدم ها را کوتاه بر می داشت و ذکر خدا برلب داشت. وقتی به قبرامام رسید، خود را روی قبر انداخت و از سوز دل صدا زد: «دوست من ای حسین(ع)! دوست من، ای حسین (ع)! برخیز که جابر به زیارتت آمده.»

شیخ طوسی می نویسد: “روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری صحابی رسول خدا(ص) از مدینه برای زیارت قبر امام حسین(ع) به کربلا آمد و او اولین زائری بود که قبر شریف آن حضرت را زیارت کرد؛ در این روز زیارت امام حسین(ع) مستحب است و زیارت اربعین همین است.

ب- علماء و بزرگان:

در احوال بسیاری از علماء و بزرگان اهتمام به پیاده‌روی اربعین ذکر شده است. و ایشان همراه مردم عادی در این برنامه شرکت می‎کردند. از میرزای نایینی، آیت‌الله کمپانی، سید محسن امین، مرحوم شاهرودی و بسیاری از علمای معاصر در این موضوع نام برده می‌شود. علاوه بر پیاده‌روی در این مسیر، و برگزاری مجالس روضه و عزاداری، دیدار با عشایر و فعالیت‎های تبلیغی هم توسط علماء انجام می‎گرفت و شعارهایی هم مطرح می‎شد.

نقل می‌کنند که یکی از خصوصیاتِ مرحوم شهید سید مصطفی خمینی این بود که ایشان به پیاده‌روی ازنجف به کربلا در تمام زیارتهای مخصوصه‌ی امام حسین (ع)  مقید بود، در سال چند مناسبت وجود دارد که مردم ازنجف پیاده به کربلا می‌روند (۱۵شعبان، عرفه، اربعین، اول و نیمه‌ی رجب). ایشان هم در این مناسبتها پیاده به کربلا می‌رفت. می‌گویند گاهی می‌شد که کف پاهایش تاول می‌زد و خونابه از آن راه می‌افتاد و کاملاً مجروح می‌شد ولی باز هم به راه رفتن ادامه می‌داد.[۳]

ج- زمان حسن البکر و صدام:

در زمان رژیم جبار و دیکتاتور صدام حسین، پیاده‌روی وجود داشته است و بسیاری بر این امر اهتمام و مداومت داشته‌اند ولی این امر از سوی رژیم امری غیرقانونی و مقابله با حکومت شمرده می‌شده است! و عاملان حکومت با زائران برخوردهای شدید می کردند و با اقداماتی از جمله زندان، شکنجه، هتک حرمت و… با این امر مقابله می‌کردند. و این تقابل باعث شده بود تا پیاده‌رویِ اربعین کم‌کم رنگ مبارزه و مخالفت با رژیم به خود گیرد و یک بار هم در ایام اربعین حسینی در سال ۱۳۹۷ ق به دنبال بخشنامه رسمی رژیم بعث، مبنی بر ممنوعیت زیارت پیاده کربلا، مردم با زمینه‌سازی برای مقابله با رژیم، حرکت عظیمی را پی‌ریزی کردند و نیرهای دولتی هم، با به‌کارگیری تانک‌ها، زره‌پوش‌ها و هواپیماها، راه‌پیمایی زائرانِ پیاده حسین(ع) در مسیرِ نجف-کربلا را در هم کوبیدند، درگیری‎های سختی میان نیروهای بعثی با انقلابیون شیعه و کاروان‎های زیارتیِ در طول راه و در حرم ابا عبدالله الحسین (علیه‎السلام) در گرفت و کشته‎ها و مجروحان بسیاری داده شد و هزاران نفر هم بازداشت شدند. حوادث این سال به «اربعین خونین» معروف شد.[۴]

این مسائل زائران را مجبور می‌کرد تا به صورت مخفیانه و از مسیرهای خاص حرکت کنند. به‌خصوص راه کنار شط فرات، که پر پیچ و خم است و راه مشکل و ناهموار و خاکی است. و لذا از تسلط کامل نیروهای حکومتی بیرون بوده است. حکایت‌های عجیب و جالبی در این باره نقل می‌کنند. برخی از زائران که از درون بیابان‌ها و نخلستان‌ها تردد می‌کرده‌اند، همراه خود یک بیل می‌بردند که وقتی عمال رژیم سر می‌رسند و از ایشان بازجویی می‌کنند تظاهر به انجام کشاورزی کنند! پذیرایی، خدمات، اسکان و تغذیه‌ی زوار، آن موقع هم وجود داشته و کسانی که در مسیرهای منتهی به کربلا منزل داشته‌اند به هر نحوی که شده این کار را انجام می‌دادند. برخی از ایشان نقل می‌کنند که روی نخل‌ها پارچه‌هایی می‌گذاشتیم که علامت مسیر درست باشد تا زائران از مسیر منحرف نشوند و پای همین درخت‌ها هم آب و غذا می‌گذاشتند. از آنجایی که سخت‌گیری و زورگوییِ حکومت در این موضوع جدی بوده است برای راهنمایی زوار به سمت مسیر اصلی و نیز و دعوت از ایشان به منازل روستائیان برای استراحت و پذیرایی کودکان را سراغ ایشان می‌فرستادند تا کسی شک و پیگیری نکند و موضوع عادی جلوه کند. حکایت‌های این ماجرا بسیار است و زمان زیادی هم از آن نگذشته است و اگر کسانی برای ثبت و مستندسازی آن اقدام کنند بسیار بجا است.

ج- مواکب و هیئات باسابقه:

دسته‌ها و کاروان‌های شرکت‌کننده، از مناطق مختلفِ عراق می‌آیند. بعضی از این «موکب»ها، سابقه‌ای طولانی و آداب و رسومی خاص و دیرینه دارند. یکی از هیئت‌های معروف هیئت طویریج است. شاید برخی از این دستجات، مانند هیأتِ «طویریج»، نزدیک به سیصد سال سابقه داشته باشد.[۵]

د- بعد از سقوط صدام:

بعد از سقوط حزب ظالم بعثی، پیاده‌روی به صورت علنی و مردمی، در حجم وسیع آغاز شد. البته تا چند سال، علیرغم عظمت بسیار، سر و صدای چندانی نداشت و در سه چهار سال اخیر بسیار چشمگیر شده است. در سال‌های ابتدایی بیشتر توسط مردم عراق و بعدتر با حضور ملیت‌های مختلف گسترش یافت. شمار جمعیتِ شرکت کننده، در هر سال به صورت تصاعدی و عجیب بالا رفته و بسیاری از این رشد اظهار شگفتی می‌کنند.

منبع: اربعین حسینی

[۱] . علامات المؤمن خمس: صلاه الخمسین و زیاره الأربعین و التختم فی الیمین و تعفیرالجبین و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم. امام حسن عسکری - علیه السلام - فرمودند: مؤمن پنج نشانه دارد: اقامه پنجاه رکعت نماز (مجموع واجبات و مستحبات)، خواندن زیارت اربعین، انگشتر در دست راست کردن، در سجده پیشانی بر خاک نهادن و بسم الله الرحمن الرحیم را (در نماز) بلند گفتن.

«وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۷۳»

[۲] . بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۲۸/ المزار، شیخ مفید، ص۳۰.

[۳] . محمد حسن رحیمیان. سیمای فرزانگان/ ۱۹۰

[۴] . شرح مبسوط ماجرا در کتاب «انتفاضه صفر الاسلامیه» از رعد الموسوی آمده است.

[۵] . المواکب الحسینیه، مدارس و معسکرات، ابوالحسن النقوی (سامی البدری)، ص ۳۴.