از نظر تاریخ روشن است که زن قبل از اسلام در محرومیت فراوان بود و از جایگاه مناسب اجتماعی برخوردار نبود؛ اما اسلام با ندای آسمانی خود تحول بزرگی ایجاد کرد؛ اولا از نظر شخصیتی، زن را برابر مرد قرار داد و ایمان و عقاید و افکار او را محترم شمرد. ثانیاً حقوق اجتماعی زیادی که قبل از اسلام وجود نداشت برای او قرار داد البته اگر هم در بعضی موارد بین او و مرد تفاوت گذاشته به جهت اقتضائات روحی و جسمی زن بوده است و لذا زن در سایه این تعلیمات در میان مسلمین موقعیت اجتماعی مناسبی پیدا کرد.

زن از منظر مقام معظم رهبری

نگاه اسلام، و به تبع آن، مقام معظم رهبری به زن، نگاهی جامع است که هم ارزش های الهی و هم منطق انسانی، در آن لحاظ شده است. در نظام مقدس انقلاب اسلامی، جایگاه زن به حدی است که یک روز را به پاس قدردانی از جنس مؤنث به وی اختصاص داده اند. نگاه رهبری به زن در روز زن به این صورت است.« روز زن، یعنی نگاه درست و مبتنی بر منطق به زنان، که نیمی از جمعیت بشر را تشکیل می‏دهند؛»

معظم له، زن را از سه دیدگاه مورد بررسی قرار داده است:

دیدگاه اول: زن، عنصر تکاملی جامعه و بشر:

نقش زن به عنوان انسانی در راه تکامل معنوی و نفسانی است که در این دیدگاه، زن و مرد با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند. در تاریخ، زنان بزرگ و برجسته‏ای حضور داشته‏اند؛ همچنان که مردان بزرگ و برجسته‏ای بوده‏اند. در قرآن، وقتی خدای متعال می‏خواهد برای مؤمنین مثال بزند، از زن مثال می‏زند؛ «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» . زن به عنوان عنصر مؤمن برجسته‏ ای که نظیر او در میان انسان‏های آن روز نبود یا کمیاب بود، حضور دارد.

مقام معظم رهبری معتقد است: «آن هم نیمی که اگر نگاه کاوشگر انسان بخواهد نقش آن را با نقش‏های دیگر مقایسه کند، خواهد دید که نقش این نیم، حساس‏ترین، ظریف‏ترین، ماندگارترین و مؤثرترین نقش‏ها در حرکت تاریخ انسان و در سیر بشریت به سوی کمال است. خدا زن را این‏گونه آفریده. اگر بنای آفرینش انسان و جهان را به دو بخشِ کارهای ظریف و ریزه‏کاری و بخشِ کارهای مستحکم - و به تعبیر سازندگان بناها، سفتکاری - بگذاریم، بخش اول که ظریف‏کاری‏ها و ریزه‏کاری‏ها و رشته رشته پروردن احساسات و عواطف بشر است، در اختیار زن است. گناه بزرگ تمدن مادی، تضعیف و گاهی به فراموشی سپردن این نقش است».

استظهار جمال و زیبایی نسبی برخی موجودات نسبت‏به بعضی دیگر نیز از بررسی چند مورد به دست می‏آید، یکی آیه:

«إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَی الأرْضِ زِینَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلا» یعنی ما آنچه را که روی زمین قرار دارد از مناظر طبیعی به عنوان زینت زمین قرار داده و کره زمین را به آن مزین نمودیم.

و دیگری آیه، «إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ‏» یعنی ما فضای بالا را با ستاره‏های روشن زینت دادیم. از این آیات زینت و جمال نسبی موجودات مادی نسبت‏به یکدیگر معلوم می‏شود. و زن مظهر جمال خداست. او موجودی لطیف و زیباست که می‏تواند همچون مردان به تمام کمالات و مقامات معنوی نائل آید و این به آن معنا نیست که همچون مردان به میدان جنگ و کارزار رود بلکه خداوند زن و مرد را مکمل و کامل کننده یکدیگر آفریده است.

le="float: right;" src="http://m-somayeh.ir/images/maghalat/n00050559-b.jpg" alt="" width="317" height="450" />دیدگاه دوم: زن عنصر همراهی در جوامع:

از نظر اسلام، میدان فعالیت و تلاش علمی، اقتصادی و سیاسی برای زنان، کاملاً باز است. ازطرفی مقرّرات ضروری برای حمایت از حضور زنان در جامعه و در فعالیت های اجتماعی و اقتصادی وجود دارد که خود به دو دسته است:

الف) نخست قوانینی که در بعد مادی از زن حمایت می کند؛ مثل تعیین میزان ساعات کار، میزان ساعات مرخصی، مرخصی زایمان، ویژگی های محل کار، نوع کار و تعیین زمان بازنشستگی. معمولا مقرّراتی که در کشورهای غربی به هدف حمایت از زنان وضع می شود از این دسته است. فمینیست ها و کسانی که سنگ حمایت از زنان را به سینه زده و خواستار رسیدگی به وضعیت زنان و بهینه سازی آن هستند، فقط به همین بعد از زندگی زن توجه کرده و به دنبال وضع مقرّراتی هستند که رفاه بهتر و لذت دنیوی بیشتری برای زنان به دنبال داشته باشد.

ب) دوم مقرّراتی که علاوه بر بعد مادی، بعد معنوی و سعادت ابدی زن را نیز لحاظ کرده و از شخصیت و هویّت واقعی او حمایت می کند؛ مانند مقرّرات مربوط به اطاعت زن از شوهر، ولایت پدر بر دختر، تعیین پوشش برای حضور در اجتماع، آداب راه رفتن زن، چگونگی ارتباط با مردان نامحرم و حمایت از حضور زن در عرصه اجتماعی و صحنه های کار و تلاش اقتصادی. وضع مقرّراتی از قسم اول گرچه لازم است ولی کافی نیست. اخلاق، معنویت و سعادت ابدی، مهم ترین بعد زندگی زن است که مورد غفلت قانون گذاران واقع شده. بر خلاف مقرّرات نوع اول، که انسان ها به طور طبیعی در اندیشه وضع آن هستند و مدافعان حقوق زن از آن سخن می رانند و در محافل قانونی، به تصویب می رسانند قوانین دسته دوم، خواه به سبب جهل و نادانی یا به اغراض و اهداف دیگر، مورد بی توجهی و بی مهری سازمان های بین المللی و مدافعان حقوق زن واقع شده است، بلکه دنیای مادیگرای غرب با این گونه قوانین موجود در کشورهای اسلامی مخالفت می ورزد و حتی برخی از آنها مثل استفاده از پوشش را ممنوع می کند.

رهبری معتقد است،اگر کسی با استناد به بینش اسلامی بخواهد زن را از کار علمی محروم کند، از تلاش اقتصادی باز دارد یا از تلاش سیاسی و اجتماعی بی‏نصیب سازد، به خلاف حکم خدا عمل کرده است. زنان به قدری که توان جسمی و نیازها و ضرورت‏هایشان اجازه می‏دهد می‏تواند در فعالیت‏ها شرکت کنند. ایشان می فرمایند: «زن هر چه می‏توانند، تلاش اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کند، شرع مقدس، مانع نیست؛ البته چون از لحاظ جسمانی، ظریف‏تر از مرد است، لذا ضرورت‏هایی دارد. تحمیل کار سنگین بر زن، ظلم به زن است؛ اسلام این را توصیه نمی‏کند؛ چنان که منع هم نمی‏کند. البته از امام علی بن ابی‏طالب (علیه‏السلام) نقل است که فرمود: «زن گل است؛ قهرمان نیست» . «قهرمان» یعنی پیشکار و خدمت‏گذار آبرومند؛ خطاب به مردان می‏گوید زنان در خانه‏های شما مثل گلی لطیفند که باید نسبت به آنها با کمال ظرافت و دقت رفتار کنید. زن، پیشکار و خدمت‏گذار شما نیست که خیال می‏کنید کارهای سنگین را باید به او محول کرد. این، مسئله مهمی است.

از دیدگاه رهبری نظر اسلام، نظری میانه است؛ یعنی «زن اگر فرصت و فراغت داشته باشد، بچه‏ داری مانع او نگردد، شوق و علاقه و نیرو و توان جسمانی داشته باشد و بخواهد وارد فعالیت‏های اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی شود، مانعی ندارد؛ اما این که او را مجبور کنند و بگویند باید حتماً شغلی بپذیری، روزی فلان قدر کار کنی تا با درآمد آن بتوانی در تأمین هزینه خانوار، سهمی به عهده بگیری، نه. این را اسلام از زن نخواسته است؛ این را هم یک نوع تحمیل بر زن به حساب می‏آورد».

بنابراین دیدگاه رهبری در باب فعالیت های اجتماعی زن را می توان درموارد ذیل برشمرد.

1. عدم تحمیل اجبار:

نظر اسلام این است که در میدان فعالیت علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، نباید بر زن تحمیل و اجبار کرد؛ چنان که به سد کردن راه او هم نباید پرداخت. اگر خانم‏ها می‏خواهند وارد فعالیت‏های اجتماعی و سیاسی شوند، مانعی نیست؛ البته فعالیت علمی، خیلی خوب است و بر سایر فعالیت‏ها ترجیح دارد.

2. تحصیل و آموختن:

خانواده ها اجازه دهند دخترهایشان درس بخوانند. مبادا پدر و مادری، از روی تعصب دینی، خیال کنند که باید جلوی دختر را بگیرند تا تحصیلات عالیه نکند؛ نه، دین چنین چیزی نگفته است. دین، برای تحصیل علم، میان دختر و پسر فرقی نمی‏گذارد. اگر پسر شما مشغول تحصیلات عالیه است، بگذارید دخترتان هم به تحصیلات عالیه بپردازد. بگذارید دختران جوان ما درس بخوانند؛ علم بیاموزند؛ آگاهی پیدا کنند؛ به شأن خودشان واقف شوند و قدر خود را بدانند تا بفهمند که تبلیغات استکبار جهانی در خصوص زن، چقدر بی‏پایه و اساس و پوچ است. در سایه سواد، می‏شود اینها را فهمید.

3. پاکدامنی وتحصیل:

امروز متدین‏ترین، انقلابی‏ترین، پاک‏ترین و باایمان‏ترین دختران و زنان جوان ما در میان قشرهای تحصیل‏کرده هستند.
4. دوری از تجمل گرایی و عدم معرفت:

کسانی که اهل تجمل و چسبیدن به زر و زیورآلات هستند و یا کورکورانه و چشم بسته می‏خواهند از الگوهای غربی در لباس و پوشاک و وضع زندگی، تقلید کنند، غالباً از سواد و معلومات و معرفت کافی بهره ندارند.

5. کنترل رفتار و همراهی با حقیقت:

کسی که معلومات داشته باشد، می‏تواند رفتار خود را کنترل کند و آن را با هر چه حق و حقیقت و خوب است تطبیق دهد. بنابراین در میدان علمی همه راه‏های فعالیت، باید برای زنان باز باشد. دختران، حتی در روستاها هم درس بخوانند. توصیه من به پدران و مادران این است که بگذارند دختر بچه‏هایشان به مدرسه بروند و سواد بیاموزند. اگر آنها استعداد دارند و مایلند پس از طی مراحل ابتدایی به تحصیلات عالیه و دانشگاهی بپردازند، ممانعت نکنید؛ بگذارید در جامعه اسلامی ما، آنها جزو انسان‏های باسواد و دارای معلومات شوند.

دیدگاه سوم: زن عنصری درصورت و سیرت مادری:

رهبری معتقد است، نقش زن در جامعه نقش مادری است. «هرجا سخن از تضعیف خانواده است، نقش این بخشِ مهم نادیده گرفته شده. هرجا سخن از بی‏اعتنایی به هنر مادری و هنر تربیت فرزند در آغوش پر مهر و محبت مادر است، این نقش نادیده گرفته شده. دنیای غرب این جرم بزرگ را دارد که این نقش را تضعیف کرده و در مواردی نادیده گرفته است. بخشی از بزرگی این گناه به این مربوط است که این حرکت فاجعه‏آمیز را با نام «حمایت از زن» انجام می‏دهد؛ در حالی‏که این حمایت از زن نیست؛ این خیانت به زن و خیانت به انسان است.»

مقام معظم رهبری، زندگی دنیا و آخرت و هرچه در آن است همه را تحت تاثیر مادران می داند: «همه تحت تأثیر مادران هستند. آن که بهشتی می‏شود، پایة بهشتی شدنش از مادر است؛ که «الجنة تحت اقدام الأمهات» . البته نقش زن به عنوان همسر هم داستان بسیار طولانی دیگری است. دنیایی که زن را از داخل خانواده جدا می‏کند و با وعده‏های توهم‏ آمیز بیرون می‏کشد و او را در مقابل نگاه و حرکت هرزة جامعه، بی‏پناه و بی‏دفاع می‏کند و میدان را برای تعرض به حقوق او باز می‏کند، هم زن را تضعیف می‏کند، هم خانواده را نابود و هم نسل‏های آینده را به خطر می‏اندازد. هر تمدن و فرهنگی که این منطق را داشته باشد، دارد فاجعه ایجاد می‏کند؛ »

بنابراین تنها دینی که به جایگاه زن اهمیت وافر داده اسلام است «اسلام به معنای واقعی زن را تکریم کرده است. اگر روی نقش مادر و حرمت او در درون خانواده تکیه می‏کند، یا روی نقش زن و تأثیر و حقوق و وظایف و محدودیت‏های او در داخل خانواده تکیه می‏کند، به‏هیچ‏وجه به معنای این نیست که زن را از شرکت در مسائل اجتماعی و دخالت در مبارزات و فعالیت‏های عمومی مردم منع کند.»

رهبری از طرفی معتقد است، از وظایف جامعه وخانواده درباب زنان این است:

الف. عدم تحمیل اجبار:

« در اسلام به مرد اجازه داده نشده است که به زن زور بگوید و امری را بر او تحمیل کند. برای مرد در خانواده، حقوق محدودی قرار داده شده است که از روی کمال مصلحت و حکمت است. این حقوق، برای هر کس گفته و تشریح شود، مورد تصدیق قرار خواهد گرفت. همچنین برای زن در خانواده، حقوقی معین شده است که آن هم از روی مصلحت است»

ب.ایجاد تعادل در حقوق زن:

«مرد و زن هر کدام طبیعت، اخلاق، روحیات و غرایزی دارند که ویژه خودشان است. آنها اگر از خُلقیات ویژه خود به طور صحیح استفاده کنند در خانواده، زوجی کامل، هماهنگ و مساعد تشکیل می‏دهند. اگر مرد زیاده‏ روی کرد، تعادل به هم می‏خورد. زن هم اگر زیاده‏ روی کرد، تعادل به هم می‏خورد. اسلام در داخل خانواده، دو جنس زن و مرد را مانند دو لنگه یک در، دو چشم در چهره انسان، دو سنگرنشین در جبهه نبرد زندگی و دو کاسب شریک در یک مغازه قرار داده است. هر کدام از این دو، طبیعت، خصوصیات و خصلت‏هایی هم در جسم و روح و فکر و هم در غرایز و عواطف دارند که ویژه خودشان است. این دو جنس، اگر با همان حدود و موازینی که اسلام معین کرده است در کنار هم زندگی کنند، خانواده‏ای ماندگار، مهربان، بابرکت و پرفایده خواهند داشت».

ج. رنجاندن زنان مساوی است با متلاشی شدن خانواده:

«امروز در دنیای غرب، خانواده بنیان بسیار سستی دارد. خانواده‏ها - به خصوص زنان - از جدایی و متلاشی شدن رنج می‏برند. اگر خانواده‏ای - خدای ناکرده - متلاشی شود، هم مرد و هم زن، سرگردان و آواره و ناراحت می‏شوند و رنج می‏بینند؛ اما در این میان، زن بیشتر رنج می‏بیند. امروز در دنیای غرب، زنان دچار این رنجند؛ چون خانواده‏ها به آسانی به هم می‏خورند؛ متلاشی می‏شوند و از بین می‏روند. گاهی خود زنان، اقدام به فروپاشی کانون خانواده می‏کنند؛ اما خود آنها هم، چوبش را بیشتر می‏خورند».
د‍. زن مسئول تعادل میان وظیفه و پاداش است:

یکی دیگر از مسئولیت های زن، عمل به وظایف خود است. ایشان درباب زن می فرمایند: «عظمت زن به این نیست که بتواند چشم مردها و هوس هوسرانان را به خودش جلب کند؛ این افتخاری برای زن نیست؛ این تجلیل زن نیست؛ این تحقیر زن است. عظمت زن آن است که بتواند حجب و حیا و عفاف زنانه را که خدا در جبلّت زن ودیعه نهاده است، حفظ کند؛ این را با عزت مؤمنانه و با احساس تکلیف و وظیفه بیامیزد»

بنابراین رهبری معتقد است که اسلام از همان ابتدا نردبان ترقی برای صعود ملکوتی زن را به همراه داشته است،تا آنجا که بهشت را زیر پای خود می بیند. کرامتی که به زن در اسلام بخشیده شده است نه در قالب آرزو و خیال، بلکه واقعیتی است که اگر صفحات تاریخ اسلام را از همان ابتدا تا به امروز ورق بزنیم با نمونه ها و واقعیت های بی شماری از شخصیت بزرگداشته شدة زن در اسلام برخورد می کنیم. در هرجا خداوند از انسان صحبت می کند با واژه هایی چون «ناس»، «بنی آدم» و «انسان» او را مورد خطاب قرار می دهد که این اصطلاحات در قرآن 309 بار تکرار شده اند. اینها واژه های عامی هستند که هیچ کدام از آنها به جنسیت خاصی اشاره ای ندارند ومعیار برتری را برای هر دو جنس در تقوا و پرهیزکاری می داند. «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» .
پی نوشت ها:

*. دانشجوی دکتری و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان.

1. بیانات مقام معظم رهبری به مناسبت تولد حضرت زهرا(س)،8/5/1385

2. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 28/6/75.

3. تحریم/ 17.

4. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 28/6/75.

5. بیانات به مناسبت تولد حضرت زهرا(س)،8/5/1385

6. کهف / 7.

7. صافات / 6.

8. زن در آینه جلال و جمال؛ آیت الله جوادی آملی، ص 31 تا 32.

9. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 28/6/75.

10. نهج البلاغه، نامه 31.

11. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی، 28/6/75.

12. همان

13. همان

14. همان

15.همان

16. همان

17. مستدرک الوسائل، ج 15، ص 180، ح4، باب استحباب الزیادة فی برّالام.

18. بیانات به مناسبت تولد حضرت زهرا(س)،8/5/1385.

19.همان

20. همان

21. همان

22.همان

23. همان.

24. حجرات/13.