ثُمَّ لَآتِينَّهُمْ مِنْ بَينِ أَيدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ^{(الأعراف/17)}
آنگاه از پيش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها مي ‏تازم و بيشترشان را شکرگزار نخواهي يافت.

شكّی نیست كه باید با این دشمن بزرگ به مقابله و مبارزه پرداخت. والاّ او ما را به ورطه ی هلاکت خواهد كشاند.

امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام در اهمّیّت راه های نجات می فرمایند:

در برابر شیطان كه مانع و راهزن سیر آدمی به سوی خداست، صف آرایی كنید و با همه ی ساز و برگ نظامی خود به جنگ او بروید، اگر چنین كردید، جان شما تزكیه می شود و درجات شما بالا می رود.⁽¹⁾

دعا، نیایش و سجده

هنگامی كه شیطان به خداوند گفت: من از چهار طرف انسان را گمراه و گرفتار خواهم كرد،

فرشتگان پرسیدند:

خدایا! شیطان از چهار طرف بر او مسلّط است، پس او چگونه نجات یابد؟

خداوند فرمود: راه بالا و پایین باز است. (راه بالا همان راه دعا و راه پایین همان سجده به درگاه اوست.) پس كسی كه دستی به سوی خدا بلند كند یا سری به آستان او بساید، می تواند شیطان را طرد نماید.(2)

البتّه طبیعی است که منظور از دعا و سجده آن دعایی است که سه شرط را دارا باشد. اولاً آگاهانه، ثانیاً خالصانه و ثالثاً عاشقانه باشد.

به خدا پناه بردن

قرآن کریم می فرماید:

وَإِمَّا ينْزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ^{(فصلت/36)}

هرگاه از وساوس شیطانی به تو رنجی رسید، به خدای بزرگ پناه ببر که او به دعای خلق شنوا (و به احوال همه) داناست.

ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی برکند

چون تو را نوح است کشتیبان ز طوفان غم مخور

ذکر خداوند، شب زنده داری و گریه از خوف پروردگار

پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید:

سه گروه از شرّ شیطان و لشکریانش در امانند:
1- کسانی که به یاد خدا هستند.
2- کسانی که در سحرها استغفار می کنند.
3- کسانی که از خوف خدا گریه می کنند.(3)

حافظا در کنج فقر و خلوت شب های تار

تا بود وردت دعا و درس و قرآن غم مخور

روزه، صدقه، دوستی برای خدا، عمل صالح و استغفار

پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به اصحاب فرمودند:

آیا می خواهید شما را به چیزی خبر دهم که شیطان را از شما (مانند دور بودن مشرق از مغرب) دور کند؟

عرض کردند: آری!

فرمود:

1- روزه گرفتن روی شیطان را سیاه می کند.
2- صدقه دادن پشت او را می شکند.
3- دوست داشتن برای خدا و مواظبت بر عمل صالح ریشه ی او را قطع می کند.
4- استغفار کردن، رگ حیات او را قطع می نماید. (4)
همین روایت در بحارالانوار، جلد 63 ، صفحه 155، با اندکی تفاوت آمده است که در این صورت (دعا و سجده) گناهان 70 ساله ی او را می آمرزم.

تو نیکی می کن و در دجله انداز

که ایزد در بیابانت دهد باز

منظور از این بیابان هم می تواند تنگناهای مادّی و دنیوی باشد که خداوند یار توست و هم بیابان های روحی که حافظ از آن به شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین حائل تعبیر می کند که بی شک تنها یاور خدا خواهد بود. زیرا آن که در ساحل نشسته است، اصلاً حال ما را در نمی یابد و ما را نمی بیند که بخواهد کمک کند و آن کس هم که در دریاست، چاره ای جز اندیشیدن به خود ندارد.

کشتی شکستگانیم ای باد شرطه برخیز

باشـد کـه باز بینیـم دیـدار آشنا را

ده روز مهـر گردون افسانه است و افسون

نیکی بـه جای یاران، فرصت شمار یارا

ای صاحب کرامتت شکرانـه ی سلامت

روزی تفقّدی کـن، درویش بی نـوا را

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حـرف است

بـا دوستان مروّت با دشمنان مدارا

در کوی نیکنامی مـا را گـذر ندادند

گر تو نمی پسندی تغییر ده قضا را

ایمان و توكّل به خدا
ـ شیطان با وسوسه و دسیسه در انسان نفوذ می كند و بعد استیلا پیدا می كند و سرمایه ی خداخواهی را از او می گیرد. وقتی فرد تحت ولایت شیطان قرار گرفت، خویشتن را نیز كه همان روح الهی است، فراموش می كند.

لذا قرآن در سوره ی مباركه ی مجادله، آیه ی 19 می فرماید:

اسْتَحْوَذَ عَلَيهِمُ الشَّيطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ^{(المجادلة/19)}

شیطان بر آن ها مسلّط شده و آن ها را همانند حیوانات مطیع، تحت سلطه ی خود درمی آورد و یاد خداوند را كه تنها سرمایه ی تحصیل سعادت است، از آن ها گرفته است. مگر كسانی كه ایمان آورند و به خدا توكّل كنند.

و در جایی دیگر می فرماید:

إِنَّهُ لَيسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يتَوَكَّلُونَ^{(النحل/99)}

او (شیطان) بركسانی كه ایمان دارند و بر پروردگارشان توكّل می كنند، هیچ تسلّطی ندارد.

پس مشکل بزرگ انسان این است که جایگاه والای انسانی خود را باور ندارد و با فانی نشدن در خواسته ی حضرت حق، خود را به مقامات عالیه نمی رساند. والاّ اگر طبق دستور عمل می کرد و نفس خود را پاک می کرد، چه سرنوشتی در انتظار او بود؟ ای کاش ما چنین باشیم!!

ما باید از خدا بخواهیم باید به درد خویش آگاه باشیم و باید درد خویش بر او ببریم تا او درمان کند.

طبیب عشق مسیحا دم است و مشفق لیک چو درد تو نبیند کـه را دوا بکند

تذکّر مهم
لازم به ذکر است که شیطان همه رابه یک طریق گمراه نمی کند. بلکه من طلبه ی عمّامه به سر را یک طور، شمای معلّم را به یک طریق دیگر، کاسب، دانشجو، پسر و دختر، یا دانش آموز، زن، مرد، تحصیل کرده، بی سواد، مقامات مسئول، مشهورین، گمنامان، بی نماز، بانماز، بی دین، عابد و … خلاصه هرکسی را به طریقی از مسیر حقیقت و سعادت خارج می کند.

برگرفته از کتاب حکایت عاشقی-جلد1

———————————————————————

1 - تفسیر موضوعی قرآن، ج11، ص104
2 - همان مدرک
3 - مستدرک الوسایل، ج2، ص351، میزان الحکمه، ج7، ص249
4 - بحارالانوار، ج69، ص380

منبع: تبیان