اگرچه‌ ترفندهاي مدعيان کاملا مهم و درخور توجه‌ است‌؛ آنچه‌ در‌ ايـن‌ ميـان‌ مـشـترک مـي بـاشد، انديشه اصيل مهدويت است که با توجه بـه اين انـديشه، مدعيان از آن سوء اسـتفاده کرده و بسياري از خوش باوران در دام اين مدعيان قرار گـرفته‌اند.

مدعيان دروغين مهدويت، همواره بـه عنـوان يکـي از جدي‌ترين چالش‌هاي اين انديشه سترگ به حساب آمده‌انـد‌. تـاريخ‌ ايران معاصر، از اين نوع مدعيان مصون نمانده است. به طور ويژه‌ پس‌ از‌ پيـروزي انقـلاب اسـلامي ايـران، مـدعيان‌ ملاقات‌، ارتباط‌ با امام زمـان، هـمسري حضرت، تطبيق نشانه‌ها و تعيين زمان ظهور، بيش‌تـر در کانون توجهات قرار گرفته‌اند.

يکي از‌ اموري‌ که‌ در زمينه مدعيان دروغين مي تواند مـورد بحـث‌ قـرار‌ گيـرد، بررسـي ترفندهاي مـدعيان در جـذب و پايايي مـخاطب است. با مطالعه بر روي مـنابع مـرتبط بــا بحـث مدعيان، به انواع‌ ترفندها‌ از جنبه‌هاي مختلف سياسي، اجتماعي، اعتقادي مي‌توان دست‌ يافت. يکي از مهم‌ترين اين ترفندها، ترفند روان‌شـناختي اسـت. مـدعي با اين ترفند مخاطب را در‌ موقعيتي‌ خاص‌ قرار داده و بر رفـتار او بـه صورت پنهان يا آشکار تاثير‌ مي‌‌گذارد.

ترفندهاي جـذب

تـرفندهایی است که مدعي در ابتداي کار تشکيل گروه‌ يـا‌ فرقـه‌ انحرافـي از آن اسـتفاده مي‌کند و به عنوان اولين مرحله از کار تشکيلاتي او به‌ حساب‌ مي‌ آيد؛ در ادامه به نمونه‌هايي اشاره مي شود:

1. اعتماد سـازي کـاذب بـا‌ ابزار‌ انتساب دروغين

يکي از تـرفندهاي مـدعيان، اعـتماد سازي کاذب است. اعتمـاد، زمينـه‌سـاز پيونـد ميـان انسان‌هاست‌ که‌ از نزديکترين نوع رابطه، يعني رابطه ميان نوزاد و مادر آغـاز مـي‌شــود‌ و در‌ ادامـه بـه ساير عرصه‌‌هاي‌ زندگي‌ سرايت مي‌کند.

مدعيان به خاطر آنکه بتوانند اعتماد مقابـل را‌ جلب‌ کنند، بـا زير پـا گـذاشـتن‌ شاخصـه‌ صـداقت‌ بـا انتسـاب دروغـين‌؛ در‌ جـذب مريـد و باورپذيري ادعا‌ تلاش‌ مي‌کنند. بدين معنا که بـراي تـاييد کـلام و اعتقادات خود، مطالب مـورد ادعا را‌ به‌ شخصيتي علمي - سياسي نسبت مي‌دهـند‌ تـا‌ مـريد، هم‌ به‌ اعتماد‌ لازم برسـد و هم به‌ عظمت مدعي پي ببرد.

2.مرحله اي بودن‌ ادعـا‌

مدعيان‌ براي ادعاهاي بزرگتر خود، از ادعاهاي جزئي و ملموس‌تر شروع و از لحـاظ بــار روانـي پس از‌ بـررسي‌ ابعاد‌ آن، زمينه پذيرش را در بين مخاطب فراهم کرده و سـپس ادعـاي بزرگتر خود‌ را‌ مطرح‌ مي کنند؛ مانند علـي‌ محمـد شـيرازی در ابتـدا، بابيـّت و نيابـت امـام زمان را ادعا نمود. بسياري از کساني که‌ ابتدا‌ به علي محمد شيرازي اعـتقاد پيدا‌ کـردند‌، به‌ دنبال‌ شناخت‌ امام زمان بودند‌ و فکر‌ مي‌کردند او پلي براي شناخت امام زمان است؛ به همين دليل، به علي محمد بـاب‌ گـرايش‌ پيـدا‌ کردنـد.

3.القاي‌ ماهيت‌ ماورایی

در مـيان مـدعيان، ترفند ديگـري وجود دارد که مـي تـوان آن را القـاي هـويتي مـاورايي‌ عنوان‌ کرد‌. بدين معنا که مدعي، خود را انساني‌ ويژه‌ و مـتفاوت‌ با‌ انسان‌هاي‌ ديگر‌ معرفي کند که دستي در عالم ملکوت دارد و داراي قدرتي بـرتر و ويژه اسـت! اين القـا به دليل سهل بودن، به طور فراوان در ميان مدعيان مشاهده شده‌ است و آن، در واقع نوعي عـوام فريبـي اسـت.
 

4.سوء اسـتفاده از انگيزه پيشرفت

انگيزه پيشرفت به‌ انگيزه دروني فرد براي رسيدن به هدف يا دستيابي به درجه مـعيّني از‌ شـايستگي‌ در‌ يک کـار، تعريـف شـده و معمـولا بـا نيـاز بـه خـود شکوفائي (فـعليت‌ رسـاندن‌ ظرفيت وجودي) همراه است.مـدعيان بـا سوء استفاده از‌ اين‌ انگيزه‌ درونـي افـراد در قالب کــلاس‌هـاي ســير و ســلوک، تزکيه نفس و ملاقات با حضرت، افـرادي را کـه‌ دلداده‌ امـام‌ زمـان و داراي انگيـزه رشـد معنوي اند، جذب مي کنند. لذا بسياري از‌ مـريدان‌ اين جـريانات، براي کسب و ارتقاي معنويـت پا به اين مـيدان پر خطر گذاشته‌اند

5.شخصیت‌سازی‌های کاذب

انسان‌هايي که شخصيت‌ آنها‌ طوري‌ است که توانايي اثرگذاري بر ديگران‌ در‌ آن‌ها‌ کم‌ تـر‌ اسـت‌ در صدد ساختن شخصيت کاذب و کاريزما براي خود مي‌باشند که بـراي رسـيدن به آن از حيله‌هاي مختلف، مانند ملاقات‌هاي مکرر با حضـرت و درجـه اجتهاد‌ و استاد‌ تزکيه و.. استفاده مي کند.

ترفندهاي پايایی

به ترفندهايي گفته‌ مـي‌‌شـود کـه ماهيت جذب ندارد؛ اما بـراي اين کــه جــذب شـدگان در گروه باقي بمانند، مدعيان از آن ترفندها‌ استفاده‌ مي‌ کنند. به عنوان نمونه بـه مـواردي اشـاره مي شود.

 1.بازسازی فکری

يکي از مـهم تـرين تـرفندهاي روانشناختي که بر روي افراد انجام مي گيرد مـغزشويي  يا بـاز سازي‌ فکري‌ است‌ . شست وشوي مغـزي کوششـي اسـت نظـاممنـد بـراي تغييـر دادن انديشه‌هـا‌ و باورهـاي‌ فـرد؛ يکـي از کاربردهـاي ايـن ترفنـد، مسـائل فرقه اي است که مـدعيان بـا شـيوه‌هاي‌ مختلف‌ بر‌ روي مرتبطان خود انجام داده و آنها را پس از جذب، تغيير هويت داده اند‌.

2.ايجاد شـخصيت کـاذب در مـريدان

يکي ديگر از ترفندهايي که مدعيان در جلسات خود به‌ کار‌ مـي برنـد اهــداي شـخصـيت کاذب است؛ بدين معنا که درباره مريد و مخاطب واژه‌هايي به کار برده مي شود که حـس وي را بـر‌ مي‌ انگيزد و به او شخصيت موجه‌ مي‌‌دهد؛ به گونه اي که مخاطب، حـضور خـود را در اين جريان و فرقه مايه افتخار مي داند.

اگرچه‌ ترفندهاي مدعيان کاملا مهم و درخور توجه‌ است‌؛ آنچه‌ در‌ ايـن‌ ميـان‌ مـشـترک مـي بـاشد، انديشه اصيل مهدويت است که با توجه بـه اين انـديشه، مدعيان از آن سوء اسـتفاده کرده و از طرفي ديگر، به خاطر شيعي بودن جامعه‌ اسلامي و توجه ويژه آحاد مردم به مسئله امامت و مـهدويت و عـدم کـسب شناخت دقيق از مسائل مهدويت، بسياري از خوش‌باوران در دام اين مدعيان قرار گـرفته اند.

پی نوشت:
این متن خلاصه ای است از مقاله “ترفندهای روان شناختی مدعیان دروغین مهدویت، در ایران معاصر ” به قلم نعمت الله صفری فروشانی و مسلم کامیاب که در شماره 55 مجله “انتظار موعود” منتشر شده است