تاریخ آزمایشگاه بزرگ مسائل زندگی انسان ها و اثبات یا رد بسیاری از واقعیات است. در اینجا رمز شکست و پیروزی اقوام، واکنش ها و روحیات آنها، دلایل پیشرفت و سقوط تمدن ها و نحوه عملکردشان آزموده می شود و از آنجا که با واقعیات تجربی و آثار به جا مانده از گذشتگان سر و کار دارد، به عنوان شاخه ای از علوم تجربی قابلیت اقناع بسیاری منکران لجوج مفاهیم نظری را دارد. قرآن نیز به همین دلیل بشر را به مطالعه آثار پیشینیان فرا می خواند.

پاسخ تفصیلی: پاسخ اين سؤال چندان مشكل نيست. زيرا تاريخ را مى توان به آزمايشگاه بزرگى تشبيه كرد كه مسائل مختلف زندگى انسان در اين آزمايشگاه به آزمون سپرده مى شود.

بنابراين همان گونه كه علوم آزمايشگاهى بسيارى از مسائل را در محدوده خود حل كرده و براهين و دلايل زنده اى از طريق آزمون براى اثبات بسيارى از واقعيات ارائه داده است، تاريخ، اين آزمايشگاه بزرگ نيز مسائل مختلفى را در بوته خود آزمايش مى كند، «سياه سيم زراندود» را از «طلاى ناب» جدا مى سازد و پندارها را از ميان مى برد.

اگر در آزمايشگاه فيزيك و شيمى ظواهر يا تركيب اجسام مورد بررسى قرار مى گيرد، در آزمايشگاه تاريخ، رمز پيروزى ها و شكست اقوام، دليل پيشرفت و سقوط تمدّن ها و عكس العمل و واكنش صفات و روحيات مختلف اقوام و اشخاص و نحوه عملكردها به محك آزمايش زده مى شود، آن هم با شيرينى و جاذبه بسيار.

به اين ترتيب تاريخ وسيله خوبى است براى بررسى عوامل خوشبختى و بدبختى بشر.

اگر مى بينيم قرآن مجيد اين همه روى تاريخ پيشينيان تكيه مى كند و بسيارى از سوره هاى قرآن ناظر به مباحث تاريخى هستند و حتى گاهى اكثريت قريب به اتفاق آيات يك سوره را تاريخ پيشينيان تشكيل مى دهد، ناشى از همين نكته است.

افراد لجوج و عنود ممكن است بسيارى از مسائل نظرى را منكر شوند امّا واقعيّات مسلّم و قطعى تاريخ را نمى توانند انكار كنند؛ به خصوص اين كه قرآن غالباً دست مردم را مى گيرد و به سراغ آثار باقیمانده اقوام پيشين مى برد و گفتنى ها را بر سر قبرهاى آنان و بر فراز ويرانه هاى شهرهاي شان بازگو مى كند.

تاريخ در حقيقت شاخه اى از مسائل تجربى است و از يك نظر مى توان آن را در منبع حسّ و تجربه براى معرفت ادغام كرد، با اين تفاوت كه حسّ و تجربه مربوط به حال است و تاريخ مربوط به گذشته، حسّ و تجربه ممكن است مربوط به خود ما باشد امّا تاريخ مربوط به همه انسان ها است.

ولى اهميّت فوق العاده اين شاخه از تجربه ايجاب مى كند كه به صورت يك منبع مستقل معرفت مورد بررسى قرار گيرد.(1)

پی نوشت:
(1). گرد آوری از: کتاب پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 هـ.ش، چاپ نهم، ج 1، ص 172.

پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی