شاید چنین تصور شود که امام جواد (علیه السلام) ازامامان قبلى براى شیعیان بابرکت تر بوده است. این مطلب قابل قبول نیست. بررسى موضوع و ملاحظه شواهد و قراین نشان مى دهد. تولد حضرت جواد (علیه السلام) در شرایطى صورت گرفت که خیر و رکت خاصى براى شیعیان به ارمغان آورد. عصر امام رضا (علیه السلام) مشکلات خاص خود را داشت و حضرت رضا (علیه السلام) در معرفى امام بعدى با مسایلى رو به رو گردید که در عصرامامان قبل سابقه نداشت. از یک سو، پس از شهادت امام کاظم (علیه السلام) گروهى که به «واقفیه » معروف شدند. بر اساس انگیزه هاى مادى، امامت امام رضا (علیه السلام) را منکر شدند و از سوى دیگر، امام رضا (علیه السلام) تا حدود چهل و هفت سالگى داراى فرزند پسر نشد. چون احادیث رسیده از پیامبر(صلی الله علیه و آله) حاکى بود که امامان دوازده نفرند ونه نفر آنان از نسل امام حسین (علیه السلام) خواهند بود، فقدان فرزند براى امام رضا (علیه السلام) هم امامت خود آن حضرت و هم تداوم امامت را با پرسش رو به رو مى ساخت. واقفیان نیز این موضوع را دستاویز قرار داده، امامت امام رضا (علیه السلام) را انکار مى کردند. اعتراض حسین بن قیاماى واسطى به امام هشتم (علیه السلام) در این باره و پاسخ آن حضرت، بر درستى این سخن گواهى مى دهد. ابن قیاما که از سران واقفیه بود. درنامه اى امام رضا (علیه السلام) را عقیم خواند و نوشت: چگونه ممکن است امام باشى در صورتى که فرزند ندارى؟ امام در پاسخ فرمود: از کجامى دانى من داراى فرزند نخواهم شد. سوگند به خدا، بیش از چندروز نمى گذرد که خداوند پسرى به من عطا مى فرماید و این پسر، حق را از باطل جدا مى کند. 

اشاره: شناسایى و جذب افراد مستعد و آماده و تربیت آنان بر اساس تربیتهاى اسلامى و مجهّز ساختن آنان به انواع علوم مورد نیاز جامعه، از رسالتهاى مهم ائمه اطهارعلیهم السلام بود و محدودیتهاى اعمال شده از سوى حکومتهاى مستبد و ظالم وقت، هر چند انجام این رسالت را در حدّ مطلوب با مشکلاتى مواجه مى ساخت و بسیارى از افراد را از دستیابى به این سر چشمه هاى زلال دانش و معرفت و بهره گیرى از آن محروم مى کرد، ولى موجب تعطیل شدن آن نگشت. تشنگان حقیقت و شیفتگان امامت تحت پوششهاى مختلف ،به محضر امامان علیهم السلام مى رسیدند و در حدّ ظرفیّت و میزان معرفت خود از اقیانوس بیکران دانش الهى آن بزرگواران جرعه اى مى نوشیدند. اصحاب و یاران امام جواد (علیه السلام) بیش از تعدادى است که در اینجا به آنان اشاره مى شود. در برخى منابع اسلامى نام بیش از 270 نفر به عنوان اصحاب آن حضرت آورده شده است.

در این نوشتار مختصر از بعضى شاگردان آن حضرت، هر چند به طور اختصار یاد مى شود تا ضمن تجلیل از این سنگربانان علم و فرهنگ، بعد علمى و تلاش فرهنگى پیشواى نهم شناخته تر گردد. 

1-  ابن سکّیت یعقوب بن اسحاق اهوازى شیعى ابن سکیت، نزد امام جواد و امام هادى (علیه السلام) از احترام زیادى برخوردار بود و از خصّیصین ایشان به شمار مى رفت. همچنین او از امام جواد (علیه السلام) روایات و مسائلى نقل کرده است. (1) محل ولادت او «دورق اهواز» بود، دورق یکى از مراکز علمى و فرهنگى کهن ایران اسلامى است و علما، خطبا و شعراى شهیرى از این منطقه قد برافراشتند؛ چنان که امروزه کلمه «دورقى» را در پى نام بسیارى از علماى بزرگ مى بینیم. البته برخى بغداد را محل ولادت این شخصیت بزرگ شیعى مى دانند. نام او را «یعقوب» و کنیه اش را «ابویوسف» نهادند. پدرش «اسحاق» نام داشت. این مرد صالح و درستکار در فنون ادبیات عرب، به ویژه لغت و شعر، استاد شمرده مى شد، دوستدار دانشمندان بود، و از اصحاب کسائى، یکى از قراء سبعه، به شمار مى آمد. اسحاق ادیبى فرزانه و شاعرى زبردست بود؛ ولى براساس آموزه هاى اسلامى سکوت را بر سخن ترجیح مى داد. به تدریج در سایه افراط درسکوت، به «سکیت» (بسیار سکوت کننده) شهرت یافت. بدین سبب، فرزندش را «ابن سکیت» خوانده اند. ابن سکّیت بر اثر دعاى پدر و تلاشهاى مستمرش در علوم مختلف اسلامى صاحب نظر گردید. به طورى که وى از علماى برجسته ادبیات عرب بوده، که در علم فصاحت و بلاغت و اشعار عرب ید طولائى داشته است، و کتاب مشهور «تهذیب الالفاظ اصلاح منطق»، در ادبیات، اثر اوست. ابن خلکان از یکى از علما چنین نقل مى کند: کتابى در لغت بهتر از «اصلاح المنطق» از جسر (پل) بغداد نگذشته است. بدون تردید این کتاب سودمند و جامع بوده و بسیارى از لغات را گردآورده است و در نوع خود با این حجم بى نظیر است. گروهى به این کتاب پرداخته اند. «وزیر مغربى» آن را مختصر نموده و «خطیب تبریزى» به تنقیح و تهذیب این کتاب دست یازیده است.