اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقییم

(خداوندا!) ما را به راه راست هدایت فرما.

 

نکته ها

راه های غیر الهی متعدّدی در برابر انسان قرار دارد که او باید یکی را انتخاب کند: *راه خواسته ها و توقعات های خود. * راه انتظارات وهوس های مردم. * راه وسوسه های شیطان. * راه طاغوت ها. * راه نیاکان و پیشینیان. * راه خدا و اولیای خدا. انسان مؤمن، راه خداوند واولیای او را انتخاب می کند که بر دیگر راه ها امتیازاتی دارد:

الف:راه الهی ثابت است، بر خلاف راه های طاغوت ها و هوس های مردم و هوس های شخصی که هر روز تغییر می کنند. ب:یک راه بیشتر نیست، در حالی که راه های دیگر متعدّد و پراکنده اند. ج:در پیمودن آن، انسان به مسیر و مقصد مطمئن است. د:در پیمودن آن، شکست و باخت وجود ندارد.

راه مستقیم، راه خداست. «إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»[1]

* راه مستقیم، راه انبیاست. «إِنَّک لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»[2]

* راه مستقیم، راه بندگی خداست. «وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»[3]

* راه مستقیم، توکل وتکیه بر خداست. «مَنْ یعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ»[4]

* راه مستقیم، یکتاپرستی و تنها یاری خواستن از اوست.[5]

* راه مستقیم، کتاب خداوند است.[6]* راه مستقیم، راه فطرت سالم است.[7]

انسان، هم در انتخاب راه مستقیم و هم در تداوم آن باید از خدا کمک بگیرد. مانند لامپی که روشنی خود را هر لحظه از نیروگاه می گیرد. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»در راه مستقیم بودن، تنها خواسته ای است که هر مسلمان، در هر نماز از خداوند طلب می کند، حتّی رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و ائمّه اطهار علیهم السلام از خداوند ثابت ماندن در راه مستقیم را می خواهند. انسان باید همواره، در هر نوع از کارهای خویش، اعم از انتخاب شغل، دوست، رشتۀ تحصیلی و همسر، راه مستقیم را از خداوند بخواهد. زیرا چه بسا در عقاید، صحیح فکر کند، ولی در عمل دچار لغزش شود و یا بالعکس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقیم از خدا، ضروری است. راه مستقیم مراتب و مراحلی دارد. حتّی کسانی که در راه حقّ هستند، مانند اولیای خداوند، لازم است برای ماندن در راه و زیادشدن نورِ هدایت، دعا کنند. «وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدی»[8]راه مستقیم، همان راه میانه و وسط است که حضرت علی علیه السلام می فرماید: «الیمین و الشمال مضلّة و الطریق الوسطی هی الجادّة»[9] انحراف به چپ و راست گمراهی و راه وسط، جادۀهدایت است.

راه مستقیم یعنی میانه روی واعتدال واحتراز از هر نوع افراط و تفریط، چه در عقیده و چه در عمل. یکی در عقاید از راه خارج می شود ودیگری در عمل و اخلاق. یکی همه کارها را به خدا نسبت می دهد، گویا انسان هیچ نقشی در سرنوشت خویش ندارد. و دیگری خود را همه کاره و فعّال مایشاء دانسته و دست خدا را بسته می داند. یکی رهبران آسمانی راهمچون مردمان عادی و گاهی ساحر و مجنون معرّفی می کند و دیگری آن بزرگواران را در حدّ خدا می پندارد. یکی زیارت امامان معصوم و شهدا را بدعت می داند و دیگری حتّی به درخت و دیوار، متوسل شده و ریسمان می بندد. یکی اقتصاد را زیر بنا می داند و دیگری، دنیا و امورات آن را نادیده می انگارد.

در عمل نیز یکی غیرت نابجا دارد و دیگری همسرش را بی حجاب به کوچه و بازار می فرستد. یکی بخل می ورزد و دیگری بی حساب سخاوت به خرج می دهد. یکی از خلق جدا می شود و دیگری حقّ را فدای خلق می کند. اینگونه رفتار و کردارها، انحراف از مسیر مستقیم هدایت است. خداوند دین پا برجا واستوار خود را، راه مستقیم معرّفی می کند.[10] در روایات آمده است که امامان معصوم علیهم السلام می فرمودند: راه مستقیم، ما هستیم.[11] یعنی نمونۀ عینی و عملی راه مستقیم و اسوه و الگو برای قدم برداشتن در راه، رهبران آسمانی هستند. آنها در دستورات خود دربارۀ تمام مسائل زندگی از قبیل کار، تفریح، تحصیل، تغذیه، انفاق، انتقاد، قهر، صلح و علاقه به فرزند و…، نظر داده و ما را به اعتدال و میانه روی سفارش کرده اند. جالب آنکه ابلیس در همین صراطِ مستقیم به کمین می نشیند.[12]در قرآن و روایات، نمونه های زیادی آمده که در آنها به جنبۀ اعتدال، تأکید و از افراط و تفریط نهی شده است. به موارد ذیل توجّه کنید:

* «کلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا»[13] بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید.

* «لا تَجْعَلْ یدَک مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِک وَ لا تَبْسُطْها کلَّ الْبَسْطِ» [14]در انفاق، نه دست بر گردن قفل کن- دست بسته باش- و نه چنان گشاده دستی کن که خود محتاج شوی.

* «الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یسْرِفُوا وَ لَمْ یقْتُرُوا وَ کانَ بَینَ ذلِک قَواماً»[15] مومنان، به هنگام انفاق نه اهل اسرافند و نه اهل بخل، بلکه میانه رو هستند.

* «لا تَجْهَرْ بِصَلاتِک وَ لا تُخافِتْ بِها وَ ابْتَغِ بَینَ ذلِک سَبِیلًا»[16] نماز را نه بلند بخوان ونه آهسته،

بلکه با صدای معتدل بخوان.

* نسبت به والدین احسان کن؛ «وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً»[17] امّا اگر تو را از راه خدا بازداشتند، اطاعت از آنها لازم نیست. «إِنْ جاهَداک عَلی أَنْ تُشْرِک بِی…فَلا تُطِعْهُما»[18]

* پیامبر هم رسالت عمومی دارد؛ «وَ کانَ رَسُولًا نَبِیا»[19]و هم خانواده خویش را دعوت می کند. «وَ کانَ یأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ»[20]

* اسلام هم نماز را سفارش می کند که ارتباط با خالق است؛ «أَقِیمُوا الصَّلاةَ»* و هم زکات را توصیه می کند که ارتباط با مردم است. «آتُوا الزَّکاةَ»[21]

* نه محبت ها شما را از گواهی حقّ منحرف سازد؛ «شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلی أَنْفُسِکمْ»[22] و نه دشمنی ها شما را از عدالت دور کند. «وَ لا یجْرِمَنَّکمْ شَنَآنُ قَوْمٍ»[23]

* مؤمنان هم دافعه دارند؛ «أَشِدَّاءُ عَلَی الْکفَّارِ» و هم جاذبه دارند. «رُحَماءُ بَینَهُمْ»[24]

* هم ایمان و باور قلبی لازم است؛ «آمَنُوا»* و هم عمل صالح. «عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»[25]

* هم اشک و دعا و درخواست پیروزی از خدا لازم است؛ «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَینا صَبْراً»[26] و هم صبوری وپایداری در سختی ها. «عِشْرُونَ صابِرُونَ یغْلِبُوا مِائَتَینِ»[27] شب عاشورا امام حسین علیه السلام هم مناجات می کرد و هم شمشیر تیز می کرد.

* روز عرفه و شب عید قربان، زائر خانۀ خدا دعا می خواند و روز عید باید در قربانگاه با خون آشنا شود.

* اسلام مالکیت را می پذیرد، «الناس مسلطون علی اموالهم»[28] ولی اجازه ضرر زدن به دیگری را نمی دهد و آن را محدود می سازد. «لا ضَرر و لا ضِرار»[29]آری، اسلام دین یک بعدی نیست که تنها به جنبه ای توجّه کند و جوانب دیگر را فراموش کند، بلکه در هر کاری اعتدال ومیانه روی وراه مستقیم را سفارش می کند.

پیام ها

1- همۀ هستی، در مسیری که خداوند اراده کرده در حرکتند. خدایا! ما را نیز در راهی که خود دوست داری قرار بده. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

2- درخواست هدایت به راه مستقیم، مهم ترین خواستۀ یکتاپرستان است.

«إِیاک نَعْبُدُ…اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

3- برای دست یابی به راه مستقیم، باید دعا نمود. «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

4- ابتدا ستایش، آنگاه استمداد و دعا. «الْحَمْدُ لِلَّهِ…اهْدِنَا»

5- بهترین نمونه استعانت از خدا، درخواست راه مستقیم است. «إِیاک نَسْتَعِینُ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»

پی نوشت ها

[1] هود، 56

[2] یس، 3- 4

[3] یس، 61

[4] آل عمران، 101

[5] بنا بر اینکه الف و لام در «الصِّراطَ» اشاره به همان راه یکتاپرستی در آیه قبل باشد.

[6] بنابر روایتی در تفسیر مجمع البیان، ج 1، ص 58-

[7] بنابر روایتی از امام صادق علیه السلام در تفسیر صافی، ج 1، ص 86-

[8] کسی که می گوید «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ. . . » مراحلی از هدایت را پشت سر گذارده است، بنابراین درخواست او، هدایت به مرحله بالاتری است.

[9] مجلسی، بحارالانوار، ج 87، ص 3

[10][10] «قُلْ إِنَّنِی هَدانِی رَبِّی إِلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ» انعام، 161

[11] هویزی، نورالثقلین، ج 1، ص 20

[12] شیطان به خدا گفت: «لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَک الْمُسْتَقِیمَ» اعراف، 16

[13] اعراف، 31

[14] اسراء، 29

[15] فرقان، 67

[16] اسراء، 110

[17][17] بقره، 83

[18] لقمان، 15

[19] مریم، 51

[20] مریم، 15

[21] بقره، 43

[22] نساء، 135

[23] مائده، 8

[24] فتح، 9

[25] بقره، 25

[26] بقره، 250.

[27] انفال، 65

[28] مجلسی، بحارالانوار، ج 2، ص 272

[29] کلینی، کافی، ج 5، ص 28

تفسیر نور، ج 1، ص32