اكنون نوبت به بررسى دومين فراز از فرازهاى نامه ماندگار و چكامه يادگار علوى مى ‏رسد كه در آن با ديدى عميق و نگاهى دقيق و بيانى رقيق به ترسيم چهره نازيباى برخى از مردم مى‏ پردازد.

ممكن است زمانى تنور شهوت جنسى خاموش باشد -همچون دوران كودكى- و ممكن است اين تنور بعد از فروزش و جوشش به خموسى و خمود گرايد -همچون دوران پيرى- ولى آن تنورى كه همواره در جوش و خروش است، شكم است و از روز تولّد تا روز مرگ همراه انسان است و بنابراين، مراقبت بيشترى مى‏طلبد و مباد كه انسان مغلوب آن گردد و براى ارضاى خواسته‏ هاى آن از جاده وظيفه و مسؤوليّت خارج گردد.مى‏ گويند: از نسائى -امام محدّثان اهل سنت- سؤال كردند كه درباره فضائل معاويه چه روايتى سراغ دارد؟ پاسخ داد:

«لا اعرفُ لهُ فضيلةٌ الاّ لا أشبَعَ اللّهُ بَطنكَ»(3):«فضيلتى برايش سراغ ندارم جز اين كه -پيامبر خداصلى الله عليه وآله به او فرمود:- خداوند شكمت را سير نكند».

او چندان مى‏خورد كه خسته مى‏شد، ولى سير نمى‏شد. به خادمش مى‏گفت: سفره را جمع كن كه خسته شدم و سير نشدم. شاعرى درباره‏اش گفت:

و صاحبٌ لى‏ بطْنُهُ كالهاوِية

كَأَنّ فى أَمعائِه مُعاوية(4) مرا دوستى است كه شكمش مانند هاويه(دوزخ) است. گوئى در معده‏اش معاويه‏ است.
چنين عنصر شكم‏باره‏اى چگونه ممكن است كه شايسته زعامت امت و رياست مملكت و زمامدارى ملت باشد؟!
از خليفه دوم نقل كرده‏اند كه مى‏ گفت: خلافت از آنِ اهل بدر و اهل احد و… است؛ ولى براى طليق 0ازاد شده) و فرزند طليق و آنان كه در روز فتح مكه مسلمان شده‏اند، نيست(5).

معاويه، هم طليق است؛ چرا كه پيامبر خداصلى الله عليه وآله پس از فتح مكه، مشركان نومسلمان مكه را طلقاء ناميد و معاويه از آنان بود و هم پسر طليق است؛ چرا كه پدرش ابوسفيان نيز از طُلقاء بود و هم از كسانى است كه در روز فتح مكه از ترس جانشان مسلمان شده‏اند.

اين عنصر شهوت كه دل باخته تمايلات نفسانى و اسير شكم و شيفته زن و مقهور فرزند و سرسپرده زر و سيم و دوستدار اسب‏ هاى ممتاز و چارپايان و املاك فراوان بود و كالاى دنيا را بر كالاى آخرت و متاع غرور را بر متاع سرور و عيش ناپايدار را بر حيات پايدار ترچيح مى‏داد، هيچ امتيازى براى اشغال مسند حكومت نداشت(6).
گروه سوم، تاريه احساسات و عواطف خويش‏اند، يعنى به سينه و جايگاه قلب خويش توجه دارند. احساسات و عواطف، به خودى خود، كور و بى‏هدف و بى‏برنامه‏اند. مردمِ تابع عواطف و احساسات، بى‏حساب و بدون منطق، خشم مى‏گيرند و كوركورانه، مهر و محبت مى‏ورزند و بى‏دليل و بى‏جهت، از آينده مى‏هراسند و بر گذشته حسرت مى‏خورند؛ چرا كه عقل بر آنها حاكم نيست و عقلانيت را بر نمى‏تابند.
بديهى است كه احساسات و عواطف آنها، عامل حبّ و بغض غلط و گرايش‏ها و گريزهاى بيهوده خواهد بود و قطعاً شكم و شهوت را هم در حدّ پرستش، مورد توجه قرار مى‏دهند و اگر احياناً از شكم و شهوت فاصله گيرند، بازهم غير عقلانى است. چه‏بسيار بوده‏اند مرتاضانى كه شكم و شهوت را به سختى و شدّت، رياضت داده و نيازهاى طبيعى خود را برآورده نكرده و به همه لذّت‏هاى دنيوى پشت‏پا زده و حتى از ازدواج و توليد نسل خوددارى كرده‏اند.
آرى گروهى در ارضاى شهوت و تمايلات غريزى و خور و خواب به افراط گراييده و گروهى گرفتار تفريط شده‏اند.
هر دو گروه، از عقلانيت، به‏دور و در ورطه احساسات و عواطف كور سقوط كرده‏اند.
يهوديان به افراط كشانده شدند و مسيحيان به تفريط، و هر دو از جاده اعتدال، بيرون و از عقلانيت، محروم و مهجور بودند؛ حال آن كه دين، پشتيبان عقلانيت و خواهان مهار كردن عواطف و احساسات و ارضاى عرائز و شهوات، در حدّ اعتدال است و اگر كسى به بهانه ديندارى از جاده اعتدال خارج شود، نه دين‏دار است و نه عاقل.
البته قلب، گوهرى گرانبها و جايگاه نمود شخصيت انسان است. از اين گوهر گرانبها بايد درست بهره گرفت. اگر قلب، تاريك و سياه شود، از آن، عواطف و احساسات كور بر مى‏خيزد و اگر زنگار نگيرد و نورانى و صيقلى گردد، از آن، عواطف و احساسات خداپسندانه ظهور مى‏كند. اين كانون جوشان عواطف و احساسات را بايد صفا و طراوت بخشيد و نبايد گذاشت كه جاى ديوان و ابليس‏ها و شياطين باشد و فرشتگان را در آن راهى و جائى نباشد.
امام به حق ناطق، آن حقيقت‏گوى صادق، آن كاشف اسرار قلوب و آن امام منزّه از عيوب فرمود:
«ما من مُؤمنٍ الاّ و لِقلبِه اُذُنانِ، فى جوفِه اُذُنٌ ينفثُ فيها الوسواسُ الخنّاسُ و اُذنٌ ينفثُ فيها المَلَكُ فيُؤيِّدُ اللّهُ تعالى المُؤمنَ بالمَلَكِ و ذلك قولُه: و أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِنهُ»(7).
«هيچ مؤمنى نيست، مگر اين كه براى قلبش دو گوش است: در يكى وسوسه‏گر پنهان‏كار مى‏دمد و در ديگرى فرشته و خداوند، مؤمن را به فرشته تأييد مى‏كند و اين است معناى آيه شريفه «و ايدهم بروحٍ منه»(8).
هرگاه مؤمنان پاك‏دل، در معرض وسوسه‏ها و شبهه‏هاى شيطانى باشند، ديگران چگونه‏اند؟ البته اهل ايمان در كشمكش فرشته و شيطان و در نزاع نيروهاى اهريمن و يزدان، پشتيبان دارند و خداى منان، آنها را به روح خويش تأييد مى‏كند و در اين مبارزه به كمك روح الهى پيروز مى‏شوند، ولى آنها كه از نور ايمان محرومند، چگونه‏اند؟ آيا اين است كه آنها در برابر يورش بى‏رقيب و بى‏ مدافع شيطان‏ ها، سر تسليم فرو مى‏آورند و بدون هيچ‏گونه مقاومتى سرسپرده مى‏شوند؟!
اين‏ها همان‏هايند كه حزب معاويه شده و به ساز معاويه، بى‏هيچ اراده‏اى رقصيده‏اند، در نتيجه، چنان در ظلمات، غوطه‏ور شده و در تاريكى‏ها فرو رفته‏اند كه گوئى كور شده‏اند.
قرآن كريم اينها را به كسانى تشبيه كرده است كه بر دريائى عميق و پهناور كه موجى سوار بر موجى، آن را پوشانيده و ابرى تاريك بر آن، چادر سياه كشيده، گرفتار شده‏اند، به گونه‏اى كه حتى دست خود را نمى‏توانند ببينند و سرانجام فرموده است:
«و مَن لم يجعَلِ اللّهُ لهُ نوراً فما لَهُ مِن نورٍ»(9):«و هر كه را خدا برايش نورى قرار نداده، برايش نورى نيست».
اينان گرفتار شبهات حيرت‏آور و تشكيكات ضلالت‏بار و وسوسه‏هاى نفرت‏زا شده‏اند و خود نمى‏دانند كه همه چوب‏ها را به دست پليد معاويه خورده‏اند.
آرى راه معاويه‏ها، راه ضلالت و غوايت و هلاكت و شرارت است و هر كه در اين راه قدم نهد، اگر عالم است، علمش در خدمت استكبار، و اگر نويسنده است، قلمش در خدمت كفّار و اگر شاعر است، شعرش در خدمت استعمار، و اگر هنرمند است، هنرش در خدمت استثمار، و اگر خطيب است، خطابه‏اش در خدمت استحمار است؛ ولى راه علويان راه خدمت به خلق و حركت در مسير رضاى حق است. مبارزه على و معاويه، مبارزه حق و باطل، اسلام و كفر، توحيد و شرك، آگاهى و كوردلى، دانائى و نادانى، فرهيختگى و نابخردى، عاطفه خدائى و شيطانى، اخلاص و نفاق، سعادت و شقاوت، هدايت و ضلالت، و طهارت و خباثت بود.
اين مبارزه مقطعى نيست. شروعش از هابيل و قابيل و استمرارش به وجود كثيرالجود پيامبران و امامان و ختامش به ظهور آن امام منتظَر و آن قهرمان عدل‏گستر و آن پادشاه نيك‏اختر و آن خاتم اوصياء مهتر و برتر و آن نورديدگان اشكبار و منتظِر و آن يار و پناه و ناصر دل سوختگان پريشان حال و مضطر است.

اللهُمّ عَجِّل فَرَجَهُ و سَهِّلْ مَخْرَجهُ و 

ارزُقنا رُؤيَتَه و نُصرتَهُ»

عالمان و نويسندگان و شاعران و هنرمندان و خطيبان اموى‏صفت، مردم ساده‏دل و مستضعف را در درياى ظلمات غوطه‏ور و گرفتار امواج شبهات حيرت‏افزا مى‏كنند، ولى عالمان و نويسندگان و شاعران و هنرمندان و خطيبان علوى‏صفت، براندازنده ظلمت و زداينده شبهت و پرتوافكن هدايت و روشنگر راه ولايت و امامت و رهرو و راهنما و رهبر صفا و اخلاص و درايتند. اينان على‏وار مى‏گويند و مى‏خروشند و مى‏نويسند و پيام مى‏دهند و در اين راه دستخوش عواطف كورى همچون ترس و يأس و ترديدى و دودلى و قساوت و بزدلى و حبّ و بغض شيطانى نمى‏شوند.
گروه چهارم، اهل عقلانيت و تفكرند. خدا به آنها سر داده و در سر مغز نهاده است. اين نعمت، بسيار ارزنده است. امتياز انسان بر حيوان، به عاطفه و شكم و زير شكم نيست. حيوان از اين لحاظ چيزى كم ندارد. آن‏چه ندارد، عقلانيّت است؛ در عين‏حال، براى او چارچوبى معيّن شده است كه از آن خارج نمى‏شود و بى‏نظمى پديد نمى‏آورد. اين انسان است كه اگر دستگاه‏هاى عواطف و شكم و شهوت را تحت اِمارت و حكومت عقل قرار ندهد، هيچ چارچوبى برايش قابل تصوّر نيست و به همين جهت است كه به هرج و مرج و فساد روى مى‏آورد و چنان برخلاف جريان نظام هستى حركت مى‏كند كه اگر مجالش دهند، همه‏چيز را به تباهى مى‏كشاند؛ قرآن كريم مى‏گويد:
«ظَهَرَ الفسادُ فى البَرِّ و البَحرِ بِما كسَبَتْ أيدِى النّاسِ لِيُذيقَهُم بعضَ الّذى عَمِلُوا لعَلَّهُم يَرجِعُون»(10).
«فساد در خشكى و دريا به خاطر كارهاى مردم، آشكار شده است. خدا مى‏خواهد نتيجه بعضى از اعمالشان را به آنها بچشاند. شايد به سوى او بازكشت كنند».
اگر عقلانيت نباشد، توجهى به هشدارهاى وحيانى و تكذرات دل‏سوزانه و نصايح و اندرزهاى دردمندانه نمى‏شود. حتى بشر از گوشمال‏ها و مجازات‏ها عبرت نمى‏گيرد و سرنوشت تبهكاران را مورد توجه قرار نمى‏دهد.
گروه پنجم، فوق عقلانيّت عمل مى‏كنند. آنها از تأييدات غيبى و الهامات و امدادهاى خدائى برخوردارند و گوئى روئى به عالم مُلك و روئى به عالم ملكوت دارند. با بدن خود با خاكيانند و با روح خود با افلاكيان. به فرمايش اميرالمؤمنين على‏عليه السلام:
«صَحِبُوا الدُّنيا بَأبدانٍ أرواحُها مُعلّق‏ةٌ بِالمَلاءِ الأعلى‏»(11): «با بدن‏هاى خود، مصاحب دنيايند و جانهايشان به ملاء اعلا آويزان است».
سپس مى‏فرمايد:
«اُولئك‏خُلفاءُ اللّهِ فى أرضِه و الدُّعاةُ الى دينه»(12):« اينان خلفاء خدا در روى زمين و دعوت‏كنندگان مردم به دين اويند».
امام على‏عليه السلام با همه علوّ مقام و پاكى و عظمت مرام، آه مى‏كشيد و آرزوى ديدارشان مى‏كرد.
آنهايى كه راه چنين كسانى را برگزيده و از جان و دل، حلقه ولايت آنها را به گردن آويخته‏اند، از تجلّيات آنها بى‏بهره نيستند و به نورانيت آنها روشنى مى‏گيرند و صفا مى‏يابند و وحيانيت و عقلانيّت طريق را بر هر طريقى رجحان مى‏نهند. شب هنگام بر سرپايند و قرآن را با درنگ و تأمّل مى‏خوانند و با خواندن آن اندوه‏بارند و داروى درد خود را از آن مى‏جويند و روزها حليم و عليم و نيكوكار و پرهيزكارند….
«و لولا الأجلُ الّذى كُتِب لهُم لم تستَقِرَّ أرواحُهُم فى أجسادِهم طَرْفَةَ عينٍ شوقاً الى الثواب و خوفاً من العِقاب»(13) :«اگر نه اين است كه براى آنها اجلى مقدر و مكتوب شده است، جان‏هايشان به شوق پاداش و از بيم كيفر، يك چشم به‏هم زدن، در كالبدهايشان نمى‏ماند».
در حقيقت، مقام و مرتبه آن خليفگان خدا و آن داعيان راه تقوا و صفا، فوق انسان است. آنها محور آسياب بشريّت و قطب دائره امكان‏اند.
نتيجه اين كه سه گروه اول يا تابع ضلالتند يا متبوع و دو گروه اخير يا تابع هدايتند يا متبوع.

 

پی نوشت ها:
1) آل عمران، 14.
2) سفينةالبحار، ج‏1، ص 87، لغت بطن.
3) تتمةالمنتهى‏، ص 32.
4) همان.
5) همان.
6) آيه 14 سوره آل عمران را كه جمله اول آن را قبلاً نقل كرديم، باهم بخوانيم:
«زُيِّنَ للناس حُبُّ الشهوات من النساء و البَنين و القناطير المقنطرة من الذهب و الفضِّةِ و الخيلِ المُسوَّمَةِ و الاَنعام و الحرثِ ذلك متاعُ الدنيا و اللّه عنده حُسنُ المآب».
محبت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپايان و زراعت، در نظرِ مردم جلوه داده شده است، (تا در پرتو آن، آزمايش و تربيت شوند، ولى) اينها (در صورتى كه هدف نهايى آدمى را تشكيل دهند،) سرماهى‏ء زندگىِ پست (مادى) است، و سرانجام نيك (و زندگىِ والا و جاويدان)، نزد خداست.

7) سفينةالبحار، ج‏2، ص 440، لغت قلب.
8) المجادله، آيه 29 (خدا مؤمنان را به روح خويش تأييد كرده است».
9) نور: 40.
10) روم: 41.
11) نهج‏البلاغه، حكمت 147.
12) همان.
13) نهج‏البلاغه، خطبه 191(در بعض نسخ 193).

  دانلود مقاله

  منبع : ماهنامه مکتب اسلام 1387 شماره 6/ احمد بهشتی