خلاصه سخن اینکه، این رذیلت، ضدّ حسن ظن است و همان‏گونه که وقتی کسی حسن ظن دارد، از جهت بدی باز می‏ ماند، فردی هم که بدگمان است، از جهت خیر و خوبی باز می‏ ماند و هیچ چیزی جز بدی نمی‏بیند و نمی ‏تواند سخنان و کارها را بر جهت خیر و خوبی قرار دهد. علاوه بر دیگران، نسبت به خودش، در مورد خدای متعال، - علاوه بر غیر خدا به خودِ خدا - هم بدگمان است و این درد بزرگی است که روز به روز، بلکه لحظه به لحظه افزایش می‏یابد.

     راز آن در این است که این دیدگاه از سیطره نیروی خیال برانسان ناشی می‏شود و می‏توان گفت که شیطان، آن نیرو را به خدمت خود در آورده تا او را گمراه کند و به درک اسفلِ زیانکاری در دو عالَم بیندازد. هر چه انسان از این نیرو پیروی کند، شیطان تسلّطش بر او بیشتر و مستحکم تر می ‏شود تا اینکه این نیرو بر اعضای او اثر می‏گذارد و چیزهایی را می‏بیند و می‏شنود که هیچ واقعیتی ندارد.

     بدگمانی در میان دانشمندان علم روانشناسی، مشهور به دردی است که هیچ دارویی ندارد و سرطان روح است و روح انسان را می‏میراند، همچنان که سرطان، پیکرش را از بین می‏برد. لیکن دائمی و پایدار نیست، زیرا اگرچه آن بیماری بزرگی است، ولی دارویش در نهایت آسانی است که همان عدم توجه به آن و تلقین کردن به خود و مخالف او عمل کردن است که در واقع، همان حسن ظن داشتن و عدم تأثیرپذیری از آن است، بلکه باید به ضدّ او ترتیب اثر داد که در نتیجه قطعاً به مرور زمان رگ و ریشه این ماده پلید خشک می ‏شود.

     با اینکه تجربه ثابت می ‏کند که آن بیماری، درمان‏پذیر است و درمانش نیز راحت و کم هزینه است و راه آن، مخالفت کردن با این رذیلت است و با این مخالفت، او می‏تواند پوزه شیطان را به خاک بمالد، ولی ما بایستی صاحب این رذیلت را هوشیار کنیم که شیطان همیشه او را به این رذیلت وسوسه می‏کند و هیچ درمانی هم ندارد.

     چه خوب است مخالفت هوای نفس، به ویژه که مبارزه با این هوی، جهاد اکبر نیز باشد. لیکن آدمی اگر بخواهد با توسّل به خدای متعال و به وسیله دعا و اسمای حُسنی که اهل‏بیت - علیهم السلام - باشند و تکرار کلمه مؤثر «لا حول و لا قوّة الّا باللَّه العظیم.» این امر برایش، امکان‏پذیر می‏شود.

• کاوشی در اخلاق اسلامی / ج2/ آیة الله مظاهری

صفحات: 1· 2