وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکمْ لَئِن شَکرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکمْ

 

وَلَئِن کفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِید(1)

 

و (یاد کن) هنگامی را که پروردگارتان اعلام کرد:

«اگر سپاس گزاری کنید، حتماً شما را (نعمتی) می افزایم؛

و اگر ناسپاسی کنید، قطعاً عذاب من شدید است»

نکته ها و اشاره ها:

1.این آیه ممکن است ادامه ی سخنان موسی ^{علیه السلام} خطاب به بنی اسرائیل، و یا جمله ای مستقل خطاب به مسلمانان باشد.[2]سیاق آیه با احتمال اول سازگارتر است، اما نتیجه اش تفاوت چندانی ندارد؛ چراکه در هر صورت آموزه ای سازنده برای مسلمانان است.

2.این آیه که قانون سپاس گزاری را بیان می کند، به افراد سپاس گزار با صراحت وعده فزونی نعمت می دهد، اما به افراد ناسپاس، صریحاً وعده ی عذاب نمی دهد، بلکه می فرماید: «اگر ناسپاسی کنید، عذاب من شدید است.» و این نشان دهنده ی نهایت لطف پروردگار است.

3.شکر سه مرحله دارد:

الف) تفکر و توجه به بخشنده ی نعمت و شناخت او؛

ب) شکر زبانی، یعنی به جا آوردن سپاس و حمد برای بخشنده ی نعمت؛

ج) شکر عملی، یعنی هر نعمتی را در راستای هدف آن مصرف کردن.

>

4.در حدیثی از امام صادق علیه السلام روایت شده که

کم ترین شکر آن است که نعمت را از خدا بدانی، بدون آن که قلب تو به غیر خدا مشغول شود و (نیز شکر نعمت آن است) که به نعمت او راضی باشی و به وسیله نعمت های خدا نافرمانی او را نکنی.[3]

 اگر فضل خدا بر خود بدانی

بماند بر تو نعمت جاودانی

 (سعدی)

5.البته باید توجه کرد که شکر خدا وقتی کامل می شود که از مردم نیز سپاس گزاری کنیم که در حدیثی از امام سجاد علیه السلام روایت شده که

شکرگزارترین شما برای خدا کسانی هستند که بیش تر از مردم سپاس گزاری کنند.[4]

آری احیای روح سپاس گزاری در افراد جامعه و ارج نهادن و تقدیر از زحمات شهیدان، مجاهدان، دانشمندان و خدمت گزاران جامعه و خانواده های آنان، سبب رشد این فضایل در بین مردم می شود و جامعه را به سوی رشد و شکوفایی و پویایی سوق می دهد.

از این روست که مراسم بزرگداشت افراد و سالگردها، هزاره ها، همایش ها و اعطای جوایز، پاداش ها و نشان ها معنا پیدا می کند و ضرورت می یابد.

اما در جامعه ای که روح تقدیر و سپاس مرده است، افراد علاقه مند به کارِ بیش تر نمی شوند.

 دوام دولت اندر حق شناسی است

زوال نعمت اندر ناسپاسی است

 (سعدی)

6.در این آیه به مردم وعده داده شده که اگر شکر نعمت را به جا آورید، نعمتتان افزون می شود. این افزایش نعمت ممکن است مادی، یا معنوی باشد.

یعنی خود شکرگزاری همراه با توجه به خدا، عشق تازه ای نسبت به معبود در دل انسان پدید می آورد و او را به خدا نزدیک تر می کند. این خود نعمت و پاداشی بزرگ است که به سپاس گزاران داده می شود.

و شاید ازاین روست که در آیه نفرمود: «نعمت شما را افزون می کنم.»، بلکه فرمود: «شما را افزون می کنم.»؛ یعنی در جان شما رشد و کمال و افزایشی حاصل می شود.

7.ناسپاسی، گاهی در برابر نعمت های کوچک و مردم است که سبب رکود و یا از دست دادن نعمت ها می شود و گاهی در برابر نعمت های بزرگ خدا، هم چون هدایت و اسلام است. کسی که شکر نعمت دین و هدایت را به جا نیاورد و ناسپاسی کند، از خدا و دین جدا می شود و در نهایت گرفتار عذاب شدید الهی می گردد.

آموزه ها و پیام ها:

1.یکی از سنت ها و قوانین الهی آن است که سپاس گزاری وسیله ی افزونی نعمت هاست.

2.ناسپاسی، ممکن است انسان را گرفتار عذاب شدید الهی کند.

3.اگر می خواهید لطف و کرم الهی بیش تر شامل حال شما باشد، سپاس گزار او باشید.

پی نوشت:

[1] سوره ابراهیم، آیه 7

[2] همان.

[3] مصباح الشريعه، ص 24؛ بحار الانوار، ج 68، ص 52 و سفينة البحار، ج 4، ص 477.

[4] « اشكركم للَّه‏اشكركم للناس»( كافى، ج 2، ص 99 و وسائل الشيعه، ج 16، ص 310).

منبع : تفسیر قرآن مهر، جلد یازدهم، صفحه 42