حجت الاسلام والمسلمین یعقوبی معتقد است، حرکت جوامع مختلف بر اساس ارزش‌ها و اعتقادات خاص آنها برنامه‌ریزی می‌شود و در جامعه ایران هم اعتقاد به ارزش‌های شیعی و بحث مهدویت به مرور زمان سبب تکامل آنان خواهد شد.

 اعتقاد به مهدویت چه آثار و برکاتی را می‌تواند برای جامعه در پی داشته باشد؟

هر جامعه‌ای دارای یک سری ارزش‌ها و اعتقاداتی است که بر اساس آنها حرکت می‌کند و همین ارزش‌ها و اعتقادات می‌تواند جامعه را به رشد و حرکت یا به سکون، سستی و عقب‌ماندگی وادار کند.

هیچ جامعه‌ای خالی از آداب و رسوم و اعتقادات نیست، جامعه ایران به لحاظ این‌که یک جامعه شیعه است، به طور نسبی دارای ارزش‌های شیعی بوده که این ارزش‌ها و اعتقادات پیامد‌هایی برای جامعه دارد.

یکی از آثار و برکاتی که اعتقاد به مهدویت در جامعه دارد، تکامل اجتماعی است، جامعه‌ای که معتقد به امام زمان(عج) و انتظار باشد، یک جامعه کامل و مترقی است که هیچگاه درجا نزده و همیشه با نگاه به آینده سعی در پیمایش پله‌های تکامل دارد.

این اعتقاد چگونه سبب تکامل جامعه می شود؟

حال این‌که چگونه اعتقاد به مهدویت و انتظار سبب تکامل اجتماعی و ترقی در جامعه می‌شود، دارای یک مکانیزم خاص است، به این صورت که جامعه معتقد به امام زمان(عج) همیشه خود را با جوامع آرمانی مقایسه می‌کند و زمانی که فاصله خود با جامعه آرمانی را مشاهده می‌کند، برای رسیدن به آن مدینه فاضله و آرمان شهر برنامه ریزی کرده و طی فرآیندی سعی در رساندن خود به آن مدینه دارد.

نتیجه این برنامه‌ریزی تکامل اجتماعی است، چراکه وضعیت جامعه مهدوی به لحاظ ارزشی کاملا برجسته و پیشرفته است، به طوری که از تمام جهات مانند علم، قدرت، ثروت، ارزش‌های اسلامی و انسانی در حد کمال خودش است.

کسی که برنامه‌ریزی برای فتح قله اورست به عنوان بلندترین قله جهان را دارد، بلندی و کمال این قله و ذات برنامه ریزی برای فتح آن ایجاد کمال می‌کند؛ چراکه درنظر گرفتن چنین ارتفاعی انسان را به تکاپو و رشد وادار می‌کند، اما اگر ایده‌آل آن فرد یک قله کم ارتفاع باشد، به صورت محدود برای آن فرد ایجاد کمال می‌کند.

اما کسانی همچون جوامع غربی که چنین ارتفاعی را در نظر ‌نگیرند و ایده‌آل آنها رسیدن به قدرت و شهوت است، دائما در اهداف پست مادی گرفتار هستند و کمالی برای آنها به وجود نمی‌آید.

از آثار جامعه منتظر به چند مورد اشاره فرمایید.

یکی از آثار جامعه منتظر، نقد و نظارت بر جامعه موجود است، به این صورت که جامعه شیعی بین وضعیت موجود و مطلوب مقایسه می‌کند، جامعه موجود یعنی جامعه‌ای مرکب از خوبی‌ها و بدی‌ها و جامعه مطلوب یعنی جامعه ایده‌آل که مطابق با آموزه‌های مهدوی و دینی و سراسر کمال و ارزش‌های انسانی و اسلامی است، بی عدالتی، دنیاگرایی و شهوت گرایی در مسئولان آن وجود ندارد.

به نظر حضرتعالی نقد و نظارت بر جامعه چه ارتباطی با امر به معروف و نهی از منکر دارد؟

وقتی نقص‌های جامعه موجود را مشاهده کرد، شروع به نقد، نظارت، امر به معروف و نهی از منکر کردن این جامعه می‌کند و این اثر پر برکت مختص جامعه شیعی و منتظر است.

در جامعه کنونی علی رغم ویژگی‌های بسیار مثبتی که وجود دارد، اما یک جامعه منتظر و رو به رشد هیچگاه راضی به آن نمی‌شود، چراکه جامعه شیعی همیشه نقاد نسبت به وضعیت موجود است تا بتواند آن نقاط منفی را از بین برده و موقعیت خود را بهبود بخشد و سرّ آن هم مقایسه با جامعه مهدوی است.

خصوصیت یک جامعه منتظر امیدواری و پویایی است

امید به آینده یکی دیگر از آثار این جامعه است، جامعه‌ای که در آن یأس وجود داشته باشد، هیچ‌گاهی حرکت و پویایی در آن ایجاد نمی‌شود، اما جامعه امیدوار به آینده با برنامه‌ریزی سعی می‌کند شکست‌های خود را جبران کند، چراکه در هر جامعه‌ای همراه پیروزی، شکست‌هایی وجود دارد و پیروزی کامل در هیچ جامعه‌ای حاصل نمی‌شود.

آیه «إن مع العسر یسری» در قرآن هم ناظر به همین موضوع است، به این معنا که عسر و سختی مقدمه آسانی و پیروزی است و نشان‌دهنده این است که در جامعه سختی‌ها و مشکلات و مصائب فراوانی وجود دارد.

حال اگر جامعه‌ای اعتقاد به از بین رفتن مشکلات و پیروزی در آینده نداشته باشد، ممکن است به یأس و نابودی برسد، اما در طرف مقابل امید باعث می‌شود که حرکت، تلاش و پویایی جامعه متوقف نشود.

 از نظر شما مهمترین تفاوت جامعه شیعی و منتظر ظهور با جامعه اهل سنت چیست؟

یکی از متفکرین غربی در تحلیل و تبیین برجستگی‌ و علت موفقیت‌های جامعه شیعی در نهضت‌های پیاپی در مقایسه با جامعه اهل‌سنت معتقد به وجود سه عنصر در جوامع شیعی است که سرّ پیشرفت و پیروزی‌های نهضت شیعی شده و جامعه اهل سنت از آن‌ها محروم بوده است.

نخست عنصر شهادت که برگرفته از قیام امام حسین علیه السلام در کربلا است، دیگر عنصر انتظار و مهدویت و در آخر عنصر فقاهت و روحانیت که هرسه عنصر مرتبط با یکدیگر هستند و هیچ‌کدام از آنها بدون دیگری کامل نیستند؛ چراکه مهدویت ادامه نهضت امام حسین علیه السلام و قیام کربلا است و بحث روحانیت و ولایت فقیه هم مرتبط با بحث مهدویت و امام زمان(عج) است.

اگر عنصر مقاومت و شهادت می‌آموزد که هیچ‌گاه بن‌بستی برای شیعه وجود ندارد، در طرف دیگر هم عنصر مهدویت، امیدواری به آینده را در جامعه منتظر نهادینه می‌کند و روحانیت هم حلقه اتصال آنها است.

 تحلیل حضرتعالی از پویایی جامعه منتظر چیست؟

فرد منتظر و معتقد به حضرت مهدی علیه السلام همیشه به سوی پیشرفت و تعالی در حرکت است و خود را از جهت مادی و معنوی ملزم به ایجاد شرایط سربازی حضرت می‌‌داند، به طوری‌که بعد از ظهور لیاقت حضور در سپاه مهدوی را داشته باشد.

البته شرط به وجود آمدن این اثر در فرد و جامعه، نگاه مثبت به قضیه انتظار است، یعنی مسأله مهدویت به‌گونه‌ای مثبت تبیین شود، چراکه در صورت تحلیل وارونه و تهییجی از مسأله انتظار نه تنها آثار آن مانند نظارت بر جامعه، امیدواری، پویایی و تکامل حاصل نمی‌شود، زیرا ایجاد تمامی شرایط وابسته به تبیین بر مبنای واقعیت است.

این‌که برخی فاسد شدن جامعه را از شرایط ظهور حضرت عنوان می‌کنند، مصداق وارونه نشان دادن قضیه انتظار است و جامعه را در رکود و رخوت فرو برده و مانع شکل‌گیری آثار انتظار در جامعه می‌شود، چراکه امام زمان(عج) به ضد خود تعبیر می‌شود و کاملا نتایج آن معکوس خواهد بود.

اعتقاد مهدوی برای تولد نهضت‌های جدید چه ظرفیت هایی ایجاد می کند؟

به وجود آمدن نهضت‌های سیاسی و اجتماعی هم اثر دیگر جامعه مهدوی است که به عنوان بارزترین مصداق آن می‌توان به نهضت تنباکو اشاره کرد، آن انرژی شگفت‌آوری که باعث به وجود آمدن این نهضت شد و آن حرکت موفق و خالصی که اساسا روشنفکران در آن نقشی نداشتند و توسط جامعه دینی ایجاد شد، متأثر از اعتقاد به امام زمان(عج) بود که توسط فتوای یک مرجع تقلید به وجود آمد و تمام جامعه از مؤمنین گرفته تا افراد بی قید و بند آن زمان از آن پیروی کردند.

این اثر را در خود انقلاب اسلامی هم به وضوح می‌توان مشاهده کرد، اگر شعائر مردم در انقلاب مورد بازخوانی قرار گیرد، مشاهده می‌شود که یکی از شعارهای اصلی مردم بحث انتظار و اعتقاد به حضرت در کنار شعار حسینی، ولایت و ارادت به ائمه علیه السلام و دیگر عناصر شیعی بوده است.

جالب است که اعتقاد به حضرت مهدی(عج) در بحث نهضت تنباکو و انقلاب اسلامی به صورت مثبت خود را نشان داده است و آنقدر این اعتقاد دارای ظرفیت مثبت است که گاهی برخی افراد و جوامع مانند کشورهای آفریقایی، هند و جاهای دیگر به بهانه این آرمان و اعتقاد برخی از نهضت‌ها را با عنوان نهضت‌های هزاره‌ای ایجاد می‌کنند.

صرف نظر از استفاده مثبت و منفی از این مسأله، نشان می‌دهد که این اعتقاد دارای پتانسیل طبیعی و عظیمی برای ایجاد و استمرار نهضت‌ها است.