سید جعفر شهیدی فرزند سید محمد سجادی که از دانشمندان و مفاخر بزرگ ادبی ایران به شمار می رفت،در سال 1297هجری شمسی در شهر بروجرد دیده به جهان گشود.

     وی دوران تحصیل ابتدائی و اندکی از متوسطه را در بروجرد و سپس ادامه آن را در تهران بسامان رسانید ،شهیدی قبلاً بنام سجادی معروف بود که بعدها تغییر شهرت داده و با نام شهیدی در مراکز علمی و دانشگاهی شهرت پیدا کرد.

     وی چند سالی را در عوالم طلبگی در قم سپری و محضر آیت الله بروجردی و بسیاری از مراجع و بزرگان دینی را درک کرد.

    سال 1320 برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف شد،اما بعد از هشت سال ،بیماری ناگریز او را به ایران باز می گرداند. هر هفته باید خود را به پزشک نشان می داده ،در نتیجه از رفتن به حوزه باز می ماند.

     برای گذران زندگی و به منظور ترجمه ی متون عربی ،نزد دکتر سنجایی -وزیر فرهنگ وقت -می رود ،اما به او اشتغال به تدریس پیشنهاد می شود. با ماهی 150 تومان در دبیرستان ابومسلم مشغول می شود و بعد که به او می گویند با مدرک لیسانس حقوقش به 300 تومان خواهد رسید ،بدون شرکت در کلاس ها ،لیسانس الهیاتش را با بهترین نمره ها می گیرد. سپس علامه دهخدا سید جعفر شهیدیدعوت به همکاری می کند و در نامه ای به دکتر آذر- وزیر فرهنگ وقت - می نویسد: “او اگر نه در نوع خود بی نظیر، ولی کم نظیراست.” دهخدا در این نامه می خواهد که به جای 22 ساعت ، به او شش ساعت تدریس اختصاص دهند ؛ تا بقیه ی وقتش را در لغت نامه ی دهخدا بگذراند. مدتی این گونه می گذرد ، تا سال 1340 که با مدرک دکتری به دانشگاه منتقل می شود. تدریس در دانشگاه تا سال های45 و 46 ادامه پیدا می کند ، اما بعد با ناامنی دانشگاه ،دانشجویان خود را به لغت نامه می برد ؛که تا چندی پیش که استاد با ناراحتی جسمی مواجه شد ،پس از سال ها ،هنوز هم دانشجویانش چهارشنبه ها به لغت نامه می رفتند ،تا در محضر او کسب فیض کنند.
     شهیدی اولین کتابش را در نجف در رد احمد کسروی می نویسد،هر چند بر خوب بودن کارهای تاریخی او -تاریخ آذربایجان ،تاریخچه چپق و قلیان، مشعشیان و ….- تاکید داشت.دیگر کتابش ،سه جلد جنایات تاریخ توسط ساواک توقیف می شود ،اما بعدها با گذشت دوره زمانی ،بعضی مطالب انتقادی را چندان ضروری نمی بیند و آن ها را از چاپ بعدی حذف می کند اخذ درجه دکتری با امتیاز بالا و استادی دانشکده ادبیات در فاصله سال های 1340 به بعد جزو مرحله دوم زندگانی استاد شهیدی بود. بعد از مرگ مرحوم معین ،شهیدی مسئولیتئ اداره سازمان لغت نامه دهخدا را بر عهده گرفت.

     او در زمینه های ادبیات عرب و فارسی استادی بنام بود و درک محضر و مجالست با استادانی نظیر بدیع الزمان فروزانفر ،دهخدا ،جلال همائی و محمد معین اعتبار علمی و معنوی او را دو چندان کرد . تالیفات و مقالات علمی و ادبی این استاد بزرگ فراوان است. که از جمله آنان می شود به زندگینامه ابوذر غفاری ، انقلاب بزرگ ، زندگی حضرت سجاد (ع) ، زندگانی حضرت فاطمه (س) ، زینب (س) شیرزن کربلا ، محدودیت در اسلام ، جنایتکاران چه می اندیشند ، تصحیح و حاشیه بر کتاب دره نادره، میرزا محمد خان استر آبادی که از نثرهای مصنوع متکلف است و تعلیقات شهیدی بر آن و بررسی دقائق و مشکلات تنها با خامه قدرتمند وی توانست مقبولیت عامه پیدا کند.شهیدی تا پیش از بیماری اش در مقطع دکتری ادبیات فارسی چن ساعتی را به افاضه علمی مشغول بود و بقیه اوقات را در سازمان لغت نامه دهخدا به نظارت و مدیریت سپری کرد.

     استاد سید جعفر شهیدی -مورخ و پژوهشگر پیش کسوت نوشتن بیش از 15 کتاب و تالیف حدود 120 مقاله را در کارنامه ی 86 ساله ي زندگی خود دارد ،آخرین اثر منتشر شده وی تاریخ تحلیل اسلام نام دارد که با افزودن مطالبی بر چاپ نخست (سال 62) عرضه شد.ترجمه ی نهج البلاغه ، شرح مثنوی ، عرشیان ، قیام امام حسین (ع) ، زندگانی علی بن الحسین (ع) ؛ از دیر باز تا امروز (مجموعه مقاله ها و سفرنامه ها) ، و ترجمه هایی همچون بداهین العجم، علی بلسان علی (ع) ، شوره الحسین (ع) ،حیات فاطمه (س) و حیاه الامام الصادق جعفر بن محمد (ع ) از دیگر آثار سید جعفر شهیدی هستند.استاد علاوه بر ریاست موسسه دهخدا در زمینه های ادبیات فارسی ،ادبیات عرب ، علوم اسلامی و تاریخ ، ده ها مقاله و کتاب ترجمه و تالیف کرده است. وی بعنوان استاد زبان و ادبیات فارسی و پژوهشگر دارای تألیفات ،تصحیحات ، ترجمه ها ،سمت های فرهنگی متعددی بود و در این راستا و بر پایه دانش بیکرانش سمت های علمی ارزشمندی داشت که در این زمینه می توان به معاونت موسسه لغت نامه دهخدا (1342) و پس از آن ریاست موسسه لغت نامه دهخدا ،ریاست مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی (1368) و همکاری با محمد معین در تهیه فرهنگ فارسی معین (1346) اشاره کرد. همچنین شرکت و سخنرانی در کنفرانس شیعه در دانشگاه تمپل ،فیلادلفیا ؛(1368) ، ایراد سخنرانی در دانشگاه بغداد و دانشگاه

     موصل(سال 1357) ، سفر به مصر و شرکت در کنفرانس اسلامی قاهره با ایراد سخنرانی سال (1349) ،سفر به اردن دانشگاه عمان و

     ایراد سخنرانی و ….. نیز از جمله سخنرانی های باشکوه استاد شهیدی بود.

     از استاد شهیدی کتاب پس از پنجاه سال (قیام حسین) به زبان های عربی ،انگلیسی ،ترکی استانبولی ، ترکی آذربایجانی ، ژاپنی ، اردو ،کتاب زندگانی حضرت فاطمه به زبان ترکی استانبولی ، عربی ، تاریخ تحلیلی اسلام به زبان های عربی ، یونانی منتشر شده است.وی نشان استادی افتخاری از دانشگاه پکن 1373 و ریاست افتخاری بین المللی استادان زبان و ادبیات فارسی ،استاد ممتاز از دانشگاه تهران ،دریافت نشان درجه یک علمی از ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران وقت در سال 1374 از جمله موفقیت های علمی استاد سید جعفر شهیدی بود. کتاب هایی دره نادره (سال 1341) ، زندگانی فاطمه زهرا (سال 1362) ،نهج البلاغه (بهمن سال 1369) شرح مثنوی (جشنوخوارزمی) (در سال 1380) از این دانشمند فرهیخته جوایز ملی را از آن خود کردند. او که همواره به تاریخ اسلام و زندگی ائمه اطهار (ع ) توجه خاصی داشت ، زمانی درباره ی وضعیت پرداختن به تاریخ ، بویژه تاریخ اسلام در ایران به ایسنا گفته بود : متاسفانه آن چیزی که کم تر به آن اهمیت داده اند ، تاریخ است و علت این است که از ابتدا تاریخ را برای وقت گذرانی می خوانده اند.

تاليف :

1. مهدويت در اسلام ؛ 1324
2. جنايات تاريخ، جلد اول و دوم، تهران، شهريور 1327
3. جنايات تاريخ، جلد سوم، دفتر نامة فروغ علم، تهران 1329
4. چراغ روشن در دنياي تاريك ( يا زندگاني امام سجاد) تهران، كتابفروشي و چاپخانه محمد حسن علمي 1335
5. در راه خانة خدا، دانش نو، تهران 1356
6. پس از پنجاه سال، پژوهشي تازه پيرامون قيام امام حسين عليه السلام، چاپ اول، امير كبير 1358، چاپ شانزدهم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1372
7. شرح لغات و مشكلات ديوان انوري، چاپ اول انجمن آثار ملي 1358، چاپ دوم انتشارات علمي و فرهنگي 1364
8. تاريخ تحليلي اسلام، تاريخ تحليلي اسلام تا پايان امويان، تهران، مركز نشر دانشگاهي 1362
9. زندگاني حضرت فاطمه (ع)، چاپ اول تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1360، چاپ هجدهم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1373
10. آشنايي با زندگاني امام صادق(ع)، جامعة الامام الصادق، تهران 1362
11. زندگاني علي بن الحسين (ع)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1365، چاپ پنجم، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1372
12. ستايش و سوگ امام هشتم در شعر فارسي ؛ 1365
13. عرشيان، نشر مشعر، قم 1371
14. شرح مثنوي شريف، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، 1373، جلد چهارم (دنبالة كار 3 جلد مرحوم فروزانفر) و جزء 5 و 6 (دفتر دوم) ، شرح مثنوي دفتر سوم
15. از ديروز تا امروز، مجموعة مقاله ها، به كوشش هرمز رياحي و شكوفه شهيدي، تهران، انتشارات قطره 1373
16. علي از زبان علي، شرح زندگاني امير مؤمنان، تهران، دفتر نشر ؛ 1376
17. شرح مثنوي دفتر چهارم، پنجم و ششم ؛ 1374 تا 1380

تصحيح :

1.      تصحيح آتشكده آذر اثر لطفعلي بيك آذر بيگدلي، مقدمه،فهرست و تعليقات دكتر سيد جعفر شهيدي، مؤسسه نشر كتاب 1337
2.      تصحيح درة نادره اثر ميرزا مهديخان استرآبادي، چاپ اول، انجمن آثار ملي 1341، چاپ دوم انتشارات علمي و فرهنگي 1366
3.      براهين العجم، اثر محمد تقي سپهر، حواشي و تعليقات سيد جعفر شهيدي، دانشگاه تهران 1351

ترجمه :

1.      ابوذر غفاري نخستين انقلابي اسلام، بي نا 1320، چاپ سوم، نشر سايه 1370
2.      شير زن كربلا اثر بنت الشاطي، بروجرد 1332
3.      انقلاب بزرگ اثر دكتر طه حسين، تهران، مؤسسه مطبوعاتي علي اكبر علمي 1336
4.      ترجمه نهج البلاغه، تهران چاپ اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي 1368، چاپ ششم 1373

مجموعه ها :

1.      محمد خاتم پيامبران، مقاله از ولادت تا بعثت، ج اول، از بعثت تا هجرت،ج دوم، حسينيه ارشاد 1347
2.      علامه اميني، با همكاري محمدرضا حكيمي 1351
3.      محيط ادب، مجموعة سي گفتار به پاس پنجاه سال تحقيقات و مطالعات سيد محمد محيط طباطبايي، با همكاري حبيب يغمايي، محمد ابراهيم
4.      باستاتي پاريزي و ايرج افشار، تهران، مجلة يغما 1357

سمت هاي علمي و اجرايي :

1.      معاون مؤسسه لغت نامه دهخدا 1342
2.      رئيس مؤسسه لغت نامه دهخدا
3.      رئيس مركز بين المللي آموزش زبان فارسي 1368
4.      همكاري با دكتر محمد معين در تهيه فرهنگ فارسي معين 1346

سخنراني :

1. شركت و سخنراني در كنفرانس شيعه در دانشگاه تمپل، فيلادلفيا ؛ 1368
2. ايراد سخنراني در دانشگاه بغداد و دانشگاه موصل 1357
3. سفر به الجزيره (ايراد سخنراني) 1351
4. سفر به مصر و شركت در كنفرانس اسلامي قاهره با ايراد سخنراني 1349
5. سفر به اردن به دعوت دانشگاه عُمان (ايراد سخنراني)
6. آثاري كه به زبان هاي بيگانه ترجمه شده اند:
7. كتاب پس از پنجاه سال (قيام حسين) به زبان هاي عربي، انگليسي، تركي استانبولي، تركي آذربايجاني، ژاپني، اردو
8. كتاب زندگاني حضرت فاطمه به زبان تركي استانبولي، عربي
9. تاريخ تحليلي اسلام به زبان هاي عربي، يوناني

كسب افتخارات :

1. دريافت استادي افتخاري از دانشگاه پكن 1373
2. رياست افتخاري انجمن بين المللي استادان زبان و ادبيات فارسي
3. استاد ممتاز از دانشگاه تهران
4. دريافت نشان درجه يك علمي از رياست محترم جمهوري اسلامي ايران در تاريخ 1374
5. كتاب هايي كه به دريافت جايزه نايل شده اند و به عنوان كتاب سال شناخته شده اند :
6. دُرّه نادره، سال 1341
7. زندگاني فاطمه زهرا، 1362
8. نهج البلاغه، بهمن سال 1369
9. شرح مثنوي(جشنواره خوارزمي)
   

منبع:  http://www.borojerdi.ir