خداوند متعال دربارة ويژگي‌هاي متقين مي‌فرمايد:

«يؤْمِنُونَ بِالْغَيبِ» آنان به غيب ايمان دارند. و در ادامه مي‌فرمايد: «وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يوقِنُونَ»، آنان به آخرت يقين دارند.

ايمان و يقين از نظر لغت و كاربرد قرآني تفاوتهايي دارند كه مهمترين آنها عبارتند از:

تفاوت در لغت

ايمان از «امن» به معناي آرامش دروني است كه بدون ترس و اضطراب باشد.[1]

يقين از «يقن» به معني از بين رفتن شك و بدست آوردن علمي است كه با دليل و برهان باشد (و به همين جهت كه تحصيلي است درباره خدا يقين به كار نمي‌رود.[2]) و نيز به معني جزم و قطعي است كه در او شك راه نداشته باشد.

از اين دو تعريف روشن مي‌شود كه در ايمان لازم نيست جزم و علم باشد همان طور كه در يقين نيز آرامش دروني بدون ترس و اضطراب لازم نيست و جود داشته باشد.

تفاوت ديگري كه از تعريف لغت شناسان استفاده مي‌شود اينكه به خداوند متعال «موقن» گفته نمي‌شود زيرا يقين علمي است كه با تلاش و تحصيل به دست مي‌آيد به خلاف واژة «مؤمن» كه بر خداوند متعال اطلاق مي‌شود و يكي از صفات باريتعالي است.

تفاوت ايمان و يقين در آيات قرآن

از برخي آيات قرآني استفاده مي‌شود كه ايمان و يقين لازم نيست هميشه در يك جا جمع باشند بلكه گاهي يقين وجود دارد اما ايمان نيست مانند يقين كفار به پيامبر و معجزات پيامبران و انكار آنان، چنانكه خداوند متعال مي‌فرمايد:

«وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا »^{(النمل/14)}، و آن را از روي ظلم و سركشي انكار كردند در حالي كه در دل به آن يقين داشتند.

از اين تعبير به خوبي استفاده مي‌شود كه ايمان يك حقيقت و واقعيتي غير از يقين دارد. در اين تفاوت ايمان بالاتر از يقين است.

تفاوت ايمان و يقين در مراتب كمالي

اگر انسان پس از پذيرش دين اسلام به دستورات و فرامين آن عمل كند و محرمات را ترك نمايد و نيز در راسخ شدن اعتقادات خود تلاش نموده، مؤمن حقيقي گردد و از اين نيز فراتر رود تا به مرحله يقين به مسائل اعتقادي برسد به ويژه در اعتقاد به اخرت و صحنه‌هاي آن و از اولياء الهي گردد، در اين صورت اين يقين بدون شك بالاتر از مرتبه ايماني است كه داشته است چرا كه در چنين يقيني افزون بر ايمان علمي وجود دارد كه در آن شكي نيست و تذكر و توج و هوشياري به آخرت و تمام لوازم آن نيز وجود دارد به خلاف صورتي كه ايمان باشد ولي يقين نباشد چرا كه بسيار افراد مؤمن هستند كه از برخي لوازم ايمان غافل‌اند در نتيجه عملي (گناه و معصيتي) كه منافات با ايمانش دارد انجام مي‌دهند.

در آيات آغازين سوره بقره «يؤمنون بالغيب» و «بالاخرة هم يوقنون» نيز اين چنين است كه «يؤمنون بالغيب» يعني متقين به خداوند، معاد، فرشتگان، و هر آنچه مربوط به امور ماوراء طبيعي است در قلب خود ايمان دارند. افزون بر اين ايمان به كمالات ديگري نيز رسيده‌اند كه مراحل ايمان خود را چنان بالا برده‌اند تا به يقين رسيده‌اندو اين يقين همراه با ايمان است كه نه غفلت در او راه دارد و نه شك و ترديد در لوازم آن.

[1]- مصباح المنير و مقائيس مادة امن

[2]- همان، مادة يقن.

^{دفتر پاسخ به پرسشهای قرآنی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن}