اگر مقصود شما از علت نزول سورة قدر، علت اصلي و هدف از نزول آن باشد، بايد گفت نزول اين سوره مانند هدف از نزول كل قرآن مجيد، هدايت انسان‌هاست در نتيجه يكي از اهداف و علت‌هاي نزول، مهمترين هدف از سوره قدر نيز مي‌تواند هدايت انسان‌ها، به سوي تعالي و تكامل باشد.

و اگر منظور شأن نزول يعني زمينه و بستر نزول اين سوره باشد، رواياتي در اين زمينه نقل شده است، كه به طور خلاصه به آنها اشاره مي‌كنيم:

در برخي روايات آمده است كه پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: مردي از بني اسرائيل هزار ماه لباس جنگ به تن كرده و پيوسته مشغول [يا آماده] جهاد در راه خدا بود، اصحاب و ياران آن حضرت، وقتي اين داستان را شنيدند تعجب كرده و آرزو مي‌كردند چنان فضيلت و افتخاري نيز براي آنان ميسر شود، خداوند متعال سورة قدر را بر آن حضرت فرو فرستاد و به آنها فرمود: عبادت در شب قدر بهتر از عمل هزار ماه است.[1] كه خود امتيازي است كه خداوند به امت پيامبر اسلام صلی الله علیه وآله عنايت و تفضل نموده است.
در روايت ديگري آمده است، كه روزي پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله از چهار نفر از بني اسرائيل سخن به ميان آورد، كه هشتاد سال (معادل هزار ماه) عبادت خدا را انجام داده بودند، بدون اين‌كه لحظه‌اي نافرماني و عصيان كرده باشند، اصحاب تعجب كرده و آرزو كردند اي كاش آنها هم چنين توفيقي پيدا مي‌كردند. آيه فوق نازل شد و پيامبر و اصحاب خوشحال شدند.[2]

در روايات مختلفي از طريق شيعه و سني[3] نقل شده است، كه پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله در خواب ديد كه بعد از خودش بني اميه از منبر او بالا مي‌روند و مردم را از راه راست گمراه مي‌كنند، هنگامي كه از خواب بيدار شد محزون و ناراحت بود، جبرئيل بر آن حضرت نازل شد، فرمود: يا رسول الله شما را محزون مي‌بينم، حضرت خوابش را براي او بيان فرمود، جبرئيل به آن حضرت عرض كرد: سوگند به كسي كه تو را به حق به نبوت مبعوث كرد، اين چيزي است كه از آن اطلاع ندارم، پس به آسمان عروج كرد و طولي نكشيد همراه با آياتي از سورة‌شعراء فرود آمد «أَفَرَأَيتَ إِنْ مَتَّعْنَاهُمْ سِنِينَ * ثُمَّ جَاءَهُمْ مَا كَانُوا يوعَدُونَ * مَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا كَانُوا يمَتَّعُونَ»(الشعراء207/206/205)
 به ما خبر ده اگر (بازهم) سالياني آنها را از اين زندگي بهره‌مند سازيم، سپس عذابي كه به آنها وعده داده شده به سراغشان بيايد، اين تمتع و بهره‌گيري از دنيا براي آنها سودي نخواهد داشت.

[به وسيلة اين آيات پيامبر را تسلي مي‌داد] و پس از آن آيات «انا انزلناه في ليلة القدر…» را نازل كرد و بدين ترتيب خداوند «ليلة القدر» را براي پيامبرش بهتر از هزار ماه حكومت بني اميه قرار داد.[4]

درمورد ارتباط سوره قدر با حكومت بني اميه دو ديدگاه وجود دارد:

برخي معتقدند اين سوره ناظر به مدت حكومت بني اميه مي‌باشد كه بي كم و كاست هزار ماه بوده است. مانند مورخ مشهور مسعودي در كتاب «مروج الذهب»[5] و خداوند به وسيلة نزول اين سوره به پيامبر تسلي مي‌دهد كه اي حبيب ما! ملك و سلطنت بني اميه مسأله مهمي نيست و پايان مي‌پذيرد و ما براي تو و پيروان تو به حق تو، شب قدر را قرار داديم، كه اعمال در اين شب از هشتاد سال حكومت بني اميه برتر و بهتر است، و همين شب قدر مؤمنان بزرگوار و ارزنده‌اي در ميان امت تو، خواهد ساخت.[6]
برخي ديگر از دانشمندان معتقدند: كه هزار ماه، نمي‌تواند مطابق با دوران حكومت بني اميه باشد؛ زيرا دوران حكومت بني اميه از ربيع الاول سال 41 تا ربيع الاول سال 132 ه‍ ق ذكر كرده‌اند.[7] كه هزار و نود و دو ماه مي‌شود؛ بنابراين هزار ماه را نمي‌توان تطبيق بر حكومت بني اميه كرد، مگر اين‌كه هزار ماه را، عدد واقعي به حساب نياوريم بيانگر كثرت بدانيم كه مقصود از آن يك دوره از عمر باشد.[8]

در هر صورت بنابر شأن نزول سوم، اين سوره، تسلّي خاطر پيامبر اكرم صلی الله علیه وآله و بنابر شأن نزول اول و دوم آيات مفصلي بر امت اسلام مي‌باشد و از آن جا كه روايات زيادي بر فضيلت شب قدر و عبادت در آن نازل شده است و قرآن مجيد نيز آن را شب مباركي مي‌داند، مي‌توان نتيجه گرفت كه شأن نزول اول و دوم به واقع نزديك تر است.

[1]- اسباب النزول، جلال الدين سيوطي، ص433و434، دارالهجره/ الدر المنثور، سيوطي، ج7،ص415، مطبعه الانوار المحمديه/ تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي، ج27، ص183، دار الكتب الاسلاميه.

[2]- همان.

[3]- همان و تفسير نور الثقلين، الحويزي، ج5، ص621و622، مؤسسه مطبوعاتي اسماعيليان و سند صحيفة سجاديه و…

[4]- فروع كافي، الكليني، ج4، ص159، دار الاضواع بيروت.

[5]- مروج الذهب، ابوالحسن علي بن حسين مسعودي، ترجمة ابوالقاسم پاينده، ج2، ص238، شركت انتشارات علمي فرهنگي.

[6]- تفسير سوره قدر، حاج شيخ آقا نجفي، ص29و30، انتشارات محتشم.

[7]- الكامل في التاريخ، ابن اثير، ج2، ص446، و ج3، ص487، دار احياء التراث العربي

[8]- بر كرانه قدر، سيد هدايت الله طالقاني. ص104-122، مركز نشر راسخون.

مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآن