این فضیلت، ملکه ‏ای است که از سلامت نفس و روان، ناشی می‏ شود. چه، نه تنها در قلب سلیم، چیزی جز اعمال نیکِ صالحان خطور نمی‏ کند، بلکه اعمال هر کسی هم که بتوان برایش محملی از خیر و نیکی قرار داد نیز خطور نمی‏ کند. همان‏طور که قاعدتاً از طیّب جز طیّب بیرون نمی‏ آید، از خبیث نیز جز خبیث بیرون نمی‏ آید.

     خداوند متعال می‏فرماید:

     «وَالْبَلَدُ الطَّيبُ يخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِي خَبُثَ لَا يخْرُجُ إِلَّا نَكِدًا كَذَلِكَ نُصَرِّفُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يشْكُرُونَ(الأعراف/58):

     و سرزمین پاک، گیاهش به خواست پروردگارش، بیرون آید و زمین ناپاک، گیاهش بیرون نیاید مگر اندکی.

     پس هر که دارای این ملکه باشد، جز خیر، چیزی نمی‏ بیند و احتمالِ خلاف نیز نزد او وجود ندارد. به عبارت دیگر، احتمال خلاف از او پوشیده شده است و گویی او می‏انگارد که مردم چیزی جز خیر و نیکی انجام نمی‏دهند مگر اینکه خلافش ثابت شود. پس به همین دلیل در قرآن، مکرراً کلمه ظن و مشتقّاتش در موارد مشابه به جای دانستن به کار رفته است، یعنی احتمال انجام خلاف در او راه ندارد.

     خداوند متعال می ‏فرماید:

     «حَتَّى إِذَا اسْتَيأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُوا …»(يوسف/110):

     تا چون پیامبران [ از ایمان آوردن قوم خود] نومید شدند و [ کافران ]چنین دانستند که به آنان دروغ گفته شده است.

     نیز خداوند تبارک و تعالی می‏ فرماید:

     «… وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيهِ …»(التوبة/118):

    و دانستند که از خدا هیچ پناهی نیست مگر به خود او.

    کوتاه سخن اینکه، هر که را ملکه حُسن ظن باشد، در عالم وجود چیزی جز نیکی و فضیلت در مؤمنان نمی ‏بیند. چنان که خداوند متعال می‏فرماید:

     « الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيءٍ خَلَقَهُ …»(السجده/7):

     آن که هر چه آفرید، به نیکوترین شیوه ساخت.

     نیز خداوند متعال می ‏فرماید:

     «الَّذِينَ يذْكُرُونَ اللَّهَ قِيامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»(آل عمران/191):

     همان کسان که ایستاده و نشسته و بر پهلوها خفته، خدای را یاد می‏کنند و در آفرینش آسمانها و زمین می‏اندیشند [ و گویند:] پروردگارا، این را به گزاف و بیهوده نیافریدی، تو پاکی، پس ما را از عذاب آتش دوزخ نگاه دار.

     شیخ اجل سعدی شیراز - علیه الرحمه - چه نیکو سروده است که:

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست    

عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

به ارادت بخورم زهر که شاهد ساقی است    

به ارادت بکشم درد که درمان هم از اوست