امام صادق علیه‌السلام، درباره مراحل و لایه‌های چهارگانه حیا می‌فرماید:

«حیا ، ده جزء است که نُه جزء آن در زنان و یک جزء آن در مردان است. وقتی زن حیض می‌شود، یک جزء حیای وی می‌رود، و چون ازدواج می‌کند، یک جزء دیگر می‌رود، و چون عروسی می‌کند، یک جزء دیگر می‌رود، و چون فرزند به دنیا می‌آورد، یک جزء دیگر می‌رود و پنج جزء حیا برای وی باقی می‌ماند.

یکی از آثار حیا مهار شدن غریزه جنسی و تضمین عفّت است. حیا، هنگامی می‌تواند غریزه جنسی را مهار کند که میان آن دو یا موازنه برقرار باشد و یا حیا برتری داشته باشد. بنابراین برای مهار غریزه جنسی «موازنه میان حیا و شهوت» و یا «برتری حیا بر شهوت» یک ضرورت است. از مسائلی که در متون دینی بدان تصریح شده و جای آن دارد که پژوهش‌های تجربی درباره آن انجام شود، آن است که جنسیت، در قدرت شهوانی تأثیر دارد و شهوت در زن و مردیکسان نیست.

بر اساس روایات خداوند متعال، شهوت زنان را بیش از مردان قرار داده است. از یک سو، این سوال ایجاد می شود که: علّت این امر چیست و خداوند، چرا به زنان بیش از مردان، قدرت شهوانی داده است؟ این بحث، نیاز به پژوهش بیشتری دارد. امّا از جهتی دیگر، این سوال ایجاد می شود که آیا شهوت بیشتر، امکان گناه را افزایش نمی‌دهد و افزایش امکان گناه، به معنای تضعیف مقاومت زنان نسبت به مردان نخواهد بود؟ در پاسخ این سوال که در ادامه نوشتار بررسی خواهیم کرد باید گفت خداوند متعال به موازات افزایش شهوت زن، نیروهای کنترلی وی را نیز افزایش داده است و در واقع حیا و صبر از نیروهای مهار کننده‌ای هستند که در زنان، بیش از مردان وجود دارد.

 

برتری داشتن حیا و قدرت شهوت در زنان

  در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است:

«زن از آن جا که ۹۹ درصد لذّت را می برد، بر مرد برتری دارد؛ ولی خداوند، حیا را بر آنان افکنده است.»(۱)

 ایشان در روایت دیگری بیان داشتند:

«به زنان شهوت دوازده نفر و صبر دوازده نفر داده شده است.»(۲)

 همچنین آن حضرت فرموده است:

«خداوند برای زن، صبر ده مرد را قرار داده؛ ولی وقتی شهوت او برانگیخته شود، قدرت شهوت ده مرد را دارد.»(۳)

 

در همه این احادیث، یک چیز مسلّم است و آن این که قدرت شهوانی زن بر مرد و همچنین حیای زن بر مرد، برتری دارد؛ امّا در میزان این برتری، اختلاف وجود دارد. اما آیا این اختلاف به معنای تناقض است و یا به جهت تفاوت افراد است؟ اگر به تفاوت افراد بر می‌گردد آیا تفاوت، شخصی است یا نژادی یا جغرافیایی؟ و …

 مسائلی همچون برتری قدرت جنسی زن بر مرد، برتری حیا و خویشتنداری زن بر مرد و همچنین درصد این برتری و فرضیه‌هایی که درباره تفاوت درصدها وجود دارد، همگی می‌توانند موضوع تحقیقات روان شناختی باشند. آنچه در این جا مهم است، این که حیای زن بر حیای مرد، برتری دارد و این به جهت برتری زن بر مرد در توان جنسی است. نکته دیگر، این که در متون یاد شده، هم از حیا نام برده شده و هم از صبر. این تفاوت به معنای تضاد نیس

 

ت، در واقع حیا، انسان را به مهار کردن وا می‌دارد و صبر، دشواری آن را هموار می‌سازد. بنابراین  این دو مکمّلِ یکدیگرند؛ یکی به مهار کردن وا می‌دارد و دیگری سختی آن را هموار می سازد.

  

تحوّل حیا در زنان 

 گفتیم که نُه جزء از ده جزء حیا، در زنان قرار دارد. این نُه جزء، همانند لایه‌های نُه‌گانه‌ای هستندکه شهوت زن را مهار کرده، عفّت و پاکدامنی وی را تضمین می‌کنند. این لایه‌های نُه‌گانه در روند تحوّل زنانگی زن، دست‌خوش تغییر می‌شوند. موضوع برخی از مراحل رشد و تحوّل، انسان است و جنسیت در آن نقشی ندارد؛ امّا برخی دیگر از تغییرات و تحوّلات، مربوط به جنس خاصّی است. از این جهت، شاید بتوان به تقسیمی دست یافت که «تحوّل زنانه» را از «تحوّل مردانه» جدا می‌سازد.

 

مراحل پنج گانه تحول حیا در زنان

 مراحل تحوّل زنانه را از بلوغ یا عادت ماهیانه تا یائسگی را بررسی می کنیم. در این بحث پرسش این است که حیای زنان در مراحل تحوّل زنانه ممکن است دچار چه تغییراتی شود؟ تحوّل زنانه مورد نظر، دارای پنج مرحله است:

 

◄مرحله اول: عادت ماهیانه

 دختران تا پیش از عقد بستن معمولاً دارای همه لایه‌های نُه‌گانه شرم هستند. اوّلین ایستگاهی که یکی از لایه‌های حیا در آن برطرف می‌شود، شروع عادت ماهیانه است. آغاز عادت ماهیانه، شرم برانگیز است؛ امّا تکرار این تجربه  شرم آن را می برد و آن را عادی می‌سازد. زن پس از گذر از این مرحله، احساس می‌کند که از یک فشار سخت رهایی یافته است. این رهایی، محصول برچیده شدن اوّلین لایه حیاست.

 

◄مرحله دوم: نامزدی و عقد

 دومین ایستگاهی که یکی از لایه‌های شرم در آن برطرف می‌شود، عقد بستن و آغاز دوران نامزدی است. دختران در این مرحله معمولا یکی از سنگین‌ترین شرم‌ ها را تحمل می‌کنند. آنان هنگام آمدن خواستگار شرم کرده، به بهانه‌ای پنهان می‌شوند و هنگامی که نظر آنان را می‌پرسند سکوت کرده، سر به زیر می‌اندازند. شاید سنگین‌ترین حالت آنان در این مرحله، نشستن در کنار داماد در پای سفره عقد باشد. در همه این موقعیت ‌ها زن احساس می‌کند که چیزی درون او در حال فروریختن است. این  همان رخت بربستن لایه دوم حیاست. پس از این، رفتار وی روان‌تر می‌گردد. اکنون رفتار راحت و بازتری با همسر خود دارد، نزد دیگران راحت‌تر می‌تواند از همسر خود سخن بگوید و یا به همراه او به تفریح برود.

 

 

 ◄مرحله سوم: عروسی

 سپس نوبت عروسی و رفتن به خانه شوهر فرا می‌رسد. هر چند زن تا این جا با مفهوم ازدواج آشنا شده و پذیرفته است که همسری دارد، امّا رفتن به خانه شوهر، وارد شدن به موقعیت جدیدی است که شرم خاص خود را دارد. در داستان ازدواج حضرت علی علیه‌السلام با حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام آمده که شب عروسی پیامبر خدا زهرا علیهاالسلام را خواست. ابن عبّاس می‌گوید:

«همین‌طور که فاطمه علیهاالسلام می‌آمد، از شرم رسول‌خدا در لباس خود می‌لرزید.»(۴) هنگامی که عروس و داماد به خانه خود می‌رفتند، هر دو از شرم  نگاه خود را به زمین دوخته بودند.(۵) فردای عروسی هم که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ایشان را خواست، غرق در شرم بودند.(۶) به هر حال، روشن است که انجام یافتن این مراسم نیز لایه دیگری از حیا را برطرف می‌کند.

 

   

◄مرحله چهارم: بارداری

پس از آن، دوران بارداری فرا می‌رسد اولین بارداری، بیشترین شرم را برای زن به همراه دارد. هر چند تاکنون چند مرحله را پشت سر گذاشته است، اما بارداری اولین تجربه از این نوع است. در این مرحله، معمولا فشار روانی زن، بیشتر می‌شود و سعی می‌کند بارداری خود را پنهان سازد. امام باقر علیه‌السلام درباره حضرت مریم علیهاالسلام می‌فرماید: «که وقتی ایشان باردار شد، با حالتی شرمگین از مردم فاصله گرفت.»(۷)

 زن پس از زایمان، باز احساس می‌کند که چیزی در درون وی فرو ریخته است و آن چیزی جز لایه چهارم حیا نیست. امام صادق علیه‌السلام، درباره این مراحل و لایه‌های چهارگانه می‌فرماید:

«حیا ، ده جزء است که نُه جزء آن در زنان و یک جزء آن در مردان است. وقتی زن حیض می‌شود، یک جزء حیای وی می‌رود، و چون ازدواج می‌کند، یک جزء دیگر می‌رود، و چون عروسی می‌کند، یک جزء دیگر می‌رود، و چون فرزند به دنیا می‌آورد، یک جزء دیگر می‌رود و پنج جزء حیا برای وی باقی می‌ماند.»(۸)

 

 

 

 ◄ مرحله پنجم: یائسگی
در این روایت سخنی از مرحله پنجم، یعنی فرا رسیدن دوران یائسگی نشده است و ظاهرا این مرحله تأثیری در کاهش حیا ندارد. به نظر می‌رسد آنچه حیا را می برد، تجربه زناشویی است، نه پایان امکان باردار شدن و به همین جهت، برای یائسگی تأثیری در کاهش حیا ذکر نشده است.

 

نتیجه ریختن لایه های چهارگانه زنان؛ بی حیای یا عفیف ماندن؟

 نکته جالب، این است که آیا فروریختن لایه‌های چهارگانه، زن را بی‌حیا و فاسد می‌سازد؟ اگر چنین باشد باید مراحل چهارگانه یاد شده را منفی دانست و از بروز آن ها جلوگیری کرد؟ برای پاسخ گفتن به این پرسش باید دید با کاهش لایه‌های حیا، انجام دادن چه کارهایی برای زن، راحت‌تر می‌شود؟

 تحقیقات نشان داده که پشت سر گذاشتن مراحل چهارگانه، موجب تسهیل در روابط زناشویی و روان‌تر شدن تعامل جنسی زن با همسر خود می‌گردد. این نشان می‌دهد که حیاهای برطرف شده، ظاهرا حیاهایی هستند که راه روابط نامشروع را سد می‌کنند و به همین جهت، پس از به وجود آمدن امکان یک ارتباط شرعی، این لایه‌های محافظ، کنار می‌روند چنان که گویا مأموریت آنان به اتمام رسیده است.

 در حقیقت، مأموریت این لایه‌های چهارگانه، همراهی و بدرقه کردن عفّت زن تا خانه همسر است. پس از آن وجود این لایه‌های حفاظتی مزاحم خواهد بود چرا که در روایات آمده که نشانه یک همسر شایسته آن است که هنگام روابط زناشویی، حیا را کنار بگذارد. لذا با چند مرحله تجربه زناشویی (نامزدی، عروسی و بارداری) از میان خواهند رفت و امکان روابط زناشویی روان را برای آنان فراهم خواهند ساخت. به هر حال، در ادامه روایت منقول از امام صادق علیه‌السلام، سرنوشت پنج لایه باقی‌مانده روشن شده است.

 ایشان می‌فرمایند: «… وبَقِیَ لَها خَمسَهُ أجزاءٍ ؛ فَإِذا فَجَرَت ذَهَبَ حَیاءُها کُلُّهُ ، وإن عَفَّت بَقِیَ لَها خَمسَهُ أجزاءٍ . …

و پنج جزء آن (حیا) باقی می‌مانَد. اگر (زن) تن به ناپاکی دهد، همه حیا از میان می‌رود و اگر عفّت ورزد، آن پنج جزء، باقی می‌ماند.»(۹) از این قسمت روایت به خوبی بر می‌آید که اگر این اقسامِ باقی مانده کاهش یابند، زن به سمت فساد کشیده می‌شود. موضوع لایه‌های پیشین، روابط مشروع بود که باید ریخته می‌شدند؛ ولی موضوع لایه‌های باقی‌مانده، روابط نامشروع است که باید حفظ شوند. پس کوتاهی در حفظ این لایه‌ها، موجب فساد و فحشا می‌شود، نه فروریختن لایه‌های مزاحم در روابط مشروع همسری.

 

منبع:  باحجاب/ برگرفته از کتاب پژوهشی بر فرهنگ حیا_عباس پسندیده

 پی نوشت:

 ۱- الکافی، ج ۵، ص ۳۳۹؛ کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۵۵۹ (ح ۴۹۲۰)؛ مکارم الأخلاق، ص ۲۱۲

 ۲- الکافی، ج ۵، ص ۳۳۹

 ۳- همان، ص ۳۳۸

 ۴- خصائص أمیر المؤمنین علیه‌السلام، ص ۱۱۵

 ۵- بحار الأنوار، ج ۴۳، ص ۹۴

 ۶- همان، ص ۱۳۸

 ۷- همان، ج ۱۴، ص ۲۲۵

 ۸- کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۳، ص ۴۶۸ (ح ۶۴۳۰)؛ الخصال، ص ۴۳۹؛ مشکاه الأنوار، ص ۲۳۵؛ بحار الأنوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۴

 ۹- همان