متن آیه:

قَالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الکتَابِ أ نَا آتِیک بِهِ قَبْلَ أنْ یرْتَدَّ إلَیک طَرْفُک فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرّاً عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیبْلُوَنِی أأشْکرُ أمْ أکفُرُ وَمَنْ شَکرَ فَإنَّمَا یشْکرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ کفَرَ فَإنَّ رَبِّی غَنِی کرِیمٌ

ترجمه:

کسی که علمی از کتاب (الهی) نزدش بود، گفت: «من پیش از آن که چشمت را بر هم زنی، آن را نزد تو خواهم آورد!» و هنگامی که (سلیمان) آن (تخت) را نزدش ثابت دید گفت: «این از بخشش پروردگار من است، تا مرا آزمایش کند که آیا سپاس گزاری می کنم یا ناسپاسی می نمایم؟! و هرکس سپاس گزاری کند، پس فقط به سود خودش سپاس گزاری می کند، و هرکس ناسپاسی کند پس (زیانی به خدانمی رساند؛ چرا) که پروردگار من، توانگری ارجمند است. »

عنایت پروردگار برای مسئولیت ها

کلام رهبر:

لازم نیست تأکید بکنم که این بارِ مسؤولیت(رهبری)، بسیار سنگین و خطیر می باشد و امتحان الهی هم است. البته، مسؤولیتهای بزرگ به نسبت عظمت و خطورتشان، مورد توجه و عنایت بیشتر پروردگار هم قرار می گیرند و باید عرض کنم که: «هذا من فضل ربّی لیبلونی أ اشکر ام اکفر» اگر خدای متعال توفیق بدهد و دعای حضرت ولیّ عصر(ارواحنافداه) شامل حال بشود و بتوانم این وظایف بسیار خطیر و سنگینی که به من متوجه است، ان شاءاللَّه آنها را انجام بدهم، لطف و فضل الهی و افتخاری بزرگ برای من خواهد بود. و به خدا پناه می بریم از این که این توفیق را لطف نکند و در این صورت، البته مشکلات زیادی خواهد بود.

تفسیر:

نکته ها و اشاره ها:

1- دو نفر برای آوردن تخت اعلام آمادگی کردند، یکی عفریتِ جن بود که گفت: من قبل از آن که از جا برخیزید آن را می آورم. و دیگری آصف بن برخیا بود که گفت: من آن را در کم تر از یک چشم برهم زدن می آورم. ظاهر آیه آن است که نفر دوّم (یعنی آصف بن برخیا) این کار را به عهده گرفت و انجام داد.

2- «عِفریت» به معنای فرد زیرک و قوی یا فرد گردن کش و خبیث است و در این جا معنای اول مناسب تر است، زیرا این عفریت از اطرافیان سلیمان بود. در مباحث اعجاز بیان شده که افراد غیر مؤمن نیز می توانند با ریاضت های سخت و مبارزه با نفس، کارهای خارق العاده انجام دهند. هرچند کارهای آنان محدود و مغلوب است. از این رو «عفریت» زمان بیش تری را برای آوردن تخت پیشنهاد کرد؛ چون قدرت او محدودتر بود.

3- توانایی و امانت داری دو شرط اساسی برای مأموران حکومت است و بدون آنها کارهای جامعه به سامان نمی رسد.

4- مفسران نام شخصی را که دانشی از کتاب داشت، «آصف بن برخیا» گفته اند، او فردی با ایمان، دانشمند و از نزدیکان سلیمان علیه السلام بود و اورا وزیر و خواهر زادۀسلیمان دانسته اند که وصی سلیمان نیز بود.

5- مقصود از دانشی که آصف بن برخیا از کتاب داشت، چیست؟

او آگاهی عمیقی از کتاب های آسمانی یا لوح محفوظ (: علم الهی) داشت، به طوری که به او قدرت فوق العاده ای بخشیده بود. و به همین خاطر توانست تخت ملکۀسبأ را از گوشۀکاخ او در یمن، درچشم برهم زدنی نزد سلیمان حاضر سازد.

برخی از مفسران برآن اند که آصف بن برخیا از «اسم اعظم الهی» با خبر بوده است؛ همان نام بزرگی که همه چیز در برابر آن خاضع می شوند و به انسان قدرت فوق العاده می دهد. البتّه اسم اعظم الهی از مقولۀالفاظ نیست که کلمه ای گفته شود و کاری بزرگ صورت گیرد، بلکه منظور آن است که انسان محتوای نام الهی را در وجود خود پیاده کند و با آن تکامل، یابد و مظهر اسم الهی شود. این تکامل معنوی به او علم و قدرت فوق العاده می بخشد.

6- سلیمان پیامبر می توانست خودش آن کار اعجاز آمیز را انجام دهد، اما خواست که مقام آصف بن برخیا، که وصی او بود، برهمگان معلوم شود و درضمن، شاگردان او بتوانند توانایی های خود را به نمایش بگذارند که دلیل بر عظمت رهبر و استاد آنها بود.

7- در احادیث روایت شده که برخی اصحاب از پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد «کسی که دانشی از کتاب داشت» در آیۀفوق پرسیدند؟و حضرت فرمود: او وصی برادرم، سلیمان بن داود است. و نیز از آن حضرت درمورد آیۀ43 سورۀرعد پرسیدند که از شخصی سخن می گوید که «دانش کتاب نزد اوست»؟ حضرت فرمودند: او برادرم علی بن ابی طالب است. البتّه جالب آن است که در مورد آصف تعبیر «دانشی از کتاب» می کند که مقصود علم جزئی است و در مورد امام علی علیه السلام تعبیر «دانش کتاب» می کند که علم کلّی است.

8- چرا سلیمان بدون اجازه تخت ملکۀسبأ را از کاخ او خارج ساخت؟ پاسخ آن است که اولًا این کار برای هدف بزرگ هدایت او و نشان دادن معجزه بود و ثانیاً، معمولًا پادشاهان از خود چیزی ندارند، بلکه همه از آنِ مردم است و پیامبران نیز حقّ تصرف در اموال عمومی را دارند.

آموزه ها و پیام ها:

1- خدا به مردان الهی، قدرت های فوق العاده عنایت می کند تا برای هدایت مردم کارهای معجزه آسا انجام دهند.

2- گاهی اعجاز، درسرعت عمل است.

3- جنیان نیز درخدمت سلیمان بودند.

4- مأموران حکومتی باید افرادی توانا و امانت دار باشند.

5- به مأموران و اطرافیان خویش فرصت دهید تا توانایی های خود را بروز دهند.

6- نعمت های الهی برای امتحانِ سپاس گزاری و ناسپاسی شماست.

7- سود سپاس گزاری و زیان ناسپاسی هر کس، به خود او بازمی گردد.

حوزه/تفسیر قرآن مهر جلد پانزدهم صفحه 191