پس، اگر سالك راه حقيقت و مسافر طريق عبوديّت با قدم سلوك علمى و مركب سير فكرى اين منزل را طى كرد، در حجاب علم واقع شود و به مقام اوّل انسانيّت نائل شود، و لكن اين حجاب از حجب غليظه است كه گفته ‏اند:

العِلْمُ هُوَ الْحِجابُ الْاكْبَر(3) و بايد سالك در اين حجاب باقى نماند و آن را خرق كند  و شايد به اين مقام اگر قناعت كند و قلب را در اين قيد محبوس نمايد، در استدراج واقع شود و استدراج در اين مقام آن است كه به تفريعات كثيره علميّه پرداخته و به جولان فكر براى اين مقصد براهين كثيره اقامه كند و از منازل ديگر محروم ماند، و قلبش به اين مقام علاقه‏مند شود و از نتيجه مطلوبه كه وصول الى فناء اللَّه است غافل شود، و صرف عمر خود را در حجاب برهان و شعب آن نمايد؛ و هر چه كثرت فروع بيشتر شود، حجاب بزرگتر و احتجاب از حقيقت افزون گردد. پس، سالك نبايد گول شيطان را در اين مقام خورده از حق و حقيقت به واسطه كثرت علم و غزارت آن و قوّت برهان محجوب شود و از سير در طلب بازماند؛ و دامن همّت به كمر زند و از جدّيّت در طلب مطلوب حقيقى غفلت نورزد و خود را به مقام ديگر كه مقام دوم است برساند.

     و آن، چنان است كه آنچه را عقل با قوّت برهان و سلوك علمى ادراك كرده با قلم عقل به صفحه قلب بنگارد و حقيقت ذلّ عبوديّت و عزّ ربوبيّت را به قلب برساند و از قيود و حجب علميّه فارغ گردد. و ما اشاره به اين مقام در آتيه نزديكى مى‏نماييم ان شاء اللَّه  پس نتيجه مقام دوم حصول ايمان به حقايق است.

     مقام سوّم، مقام اطمينان و طمأنينه نفس است كه در حقيقتْ مرتبه كامله ايمان است.

     قالَ تَعالى مُخاطِباً لِخَليلِه: ا وَ لَم تُؤمِنْ؟ قالَ بَلى‏ وَ لكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبى‏(4) و شايد اشاره به اين مرتبه نيز پس از اين بيايد.

     مقام چهارم، مقام مشاهده است كه آن نورى است الهى و تجلّى‏اى است رحمانى كه تَبَع تجلّيات اسمائيّه و صفاتيّه در سرّ سالك ظهور كند و سر تا پاى قلب او را به نور شهودى متنوّر نمايد. و در اين مقام درجاتى است كثيره كه ذكر آنها از حوصله اين اوراق خارج است و در اين مقام نمونه‏اى از قرب نوافل كُنْتُ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ يَدَه‏⁽⁵⁾ بروز كند و سالك خود را مستغرق بحر لا يتناهى بيند؛ و پس از آن بحرى است بسيار عميق كه از اسرار قدر در آن شمّه‏اى كشف شود.

     و هر يك از اين مقامات را استدراجى است خاصّ به خود كه سالك را در آن هلاكت عظيم است، و سالك بايد در تمام مقامات خود را تخليص از انانيّت و انّيّت كند و خودبين و خودخواه نباشد كه سرچشمه اكثر مفاسد است خصوصاً براى سالك. و پس از اين اشارتى به اين مطلب مى‏نماييم، ان شاء اللَّه.

پی نوشت:

1.   به عدد نفسهاى آفريدگان به سوى خدا رههاست. حديث منسوب به پيامبر (ص) است. جامع الاسرار و منفع‏الانوار، سيد حيدر آملى، ص 8، 95، 121. و نيز شرح لاهيجى بر گلشن راز، ص 153. و نقدالنصوص، ص 185. و منهاج الطالبين، ص 221 و الاصول العشره، ص 31.

2.   خدايا، اشيا (و امور) را آنچنانكه هستند نشانم بده. در عوالى اللثالى، ج 4، ص 132، روايت كرده است: اللهم ارنا الحقائق كماهى. و در تعليق بر آن، از تفسير كبير فخر رازى، ج 6، ص 26، و مرصادالعباد، ص 309، ارنا الاشياء كماهى نقل گرديده است.

3.   دانش بزرگترين حجاب است.

4.   خداى تعالى خطاب به خليل خود (ابراهيم) فرمود: آيا ايمان نياورده‏اى؟ گفت: چرا، اما (اين تقاضايم) براى اين است كه قلبم اطمينان و آرامش يابد. (بقره / 260).

5.   اشاره است به روايت قرب نوافل و انه ليتقرب الى بالنافله حتى كنت سمعه الذى يسمع به و بصره الذى يبصره به و لسانه الذى ينطق و يده التى يبطش بها؛ ان دعائى اجبته و ان سألتى اعطيته… اصول كافى، ج 4، ص 53، كتاب الايمان و الكفر، باب من اذى المسلمين و احتقرهم، روايت 7 و 8.

منبع:

• آداب الصلاة امام خمينى رضوان الله تعالی علیه

 

صفحات: 1· 2