عن أمیرالمومنین علیه­السلام:

إِنَّ أَسْعَدَ النَّاسِ فِی الدُّنْیا مَنْ عَدَلَ عَمَّا یعْرِفُ ضَرَّهُ وَ إِنَّ أَشْقَاهُمْ مَنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ^[1]

سعادتمندترین مردم در دنیا کسی است که

از آنچه می داند برایش زیان­ آور است اجتناب کند

و بدبخت ترین آنها کسی است که

از هوای نفسش پیروی نماید.

چند نکته در این روایت منسوب به حضرت امیرالمؤمنین علیه­السلام قابل توجه است:

نکته(۱):

سعادت و شقاوت انسان به دست خود اوست و در حقیقت اینکه پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:

«الشَّقِی مَنْ شَقِی فِی بَطْنِ أُمِّهِ وَ السَّعِیدُ مَنْ سَعِدَ فِی بَطْنِ أُمِّهِ.»^[2] معنای ظاهرش مراد نیست، و خدا کسی را فطرتاً شقی یا سعید نیافریده، اگر چنین بود ارسال رُسُل و انزال کتب معنا نداشت. بلکه به این معناست که خداوند با علم بی­نهایت خود از همان ابتدا می­داند چه کسی خوشبخت و چه کسی بدبخت خواهد شد، ولی این خوشبختی و سعادت و همچنین بدبختی و شقاوت به دست خود انسان است.

نکته (۲):

میزان سعادت تقواست. تقوا یعنی همین، المتقی اسمٌ لمن یقی نفسه عما یضرّه فی­ الآخرة. متقی کسی است که از آنچه برای آخرتش ضرر داشته باشد اجتناب می کند. شاگردی از استادش معنای تقوا را پرسید؛ استادش گفت: آیا تا به حال در بیابانی که پر از خار و تیغ است عبور کرده­ای؟ شاگرد گفت: آری. استاد پرسید چطور از بین خارها و تیغ­ها عبور می­کنی؟ شاگرد گفت: أتقی؛ مواظبم که خارها و تیغ­ها به پایم نرود. استاد گفت: تقوا در دنیا یعنی همین؛ انسان مواظب باشد تیغ گناه در روحش فرو نرود.

میزان سعادت این است که انسان از آنچه می­داند برایش ضرر دارد اجتناب کند و میزان شقاوت، نقطه مقابل یعنی هواپرستی است. دنبال هوا و هوس رفتن است.

نکته (3):

وجوب اجتناب از هواپرستی و گناه عقلی است. تعبیر «عَدَلَ عَمَّا یعْرِفُ ضَرَّهُ» یعنی می­داند هواپرستی و گناه برایش ضرر دارد؛ یعنی عقل انسان خودش تشخیص می­دهد. معنای آیه «و هدیناهُ النّجدین» همین است، انسان نجد و راه خیر و شر را می داند.

پی نوشت:

[1] وقعه صفین؛ ص۱۰۸.

[2] التوحید للصدوق؛ ص۳۵۶.

منبع : درس خارج فقه استاد محمدی ری شهری