عاشورا قبل از اسلام در زمان یهود

راوي گوید: از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم روایت شنيدم:

“صوموا یوم عاشوراء و خالفوا الیهود صوموا قبله یوما و بعده یوما” سپس گوید:

معنای حدیث این است که یک روز قبل از عاشورا و یک روز بعد از عاشورا، را هم روزه بگیرید تا از شباهت به یهود که فقط روز دهم را روزه می گرفتند خارج شوید. پس معلوم می شود روز عاشورا نزد یهود از روزهای بزرگی بوده که در آن روزه می گرفته اند.

در کتاب سنن دارمی از ابن عباس نقل شده که او می گفت:

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم هنگامی که به مدینه آمد، دید که یهودیان، روز عاشورا را روزه می گیرند. آن حضرت سوال کرد که چرا روزه می گیرید؟

گفتند: زیرا این روزی است که موسی بر فرعون غالب شد.

پس رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به مسلمانان فرمود:

شما به امت موسی عليه السلام اولی هستید پس شما هم روز عاشورا، را روزه بگیرید.

عاشورا در میان مسیحیان پیش از اسلام

در مصباح المنیر آمده:

ان رسول الله صام عاشوراء فقیل له: ان الیهود و النصاری تعظمه فقال: اذا کان العام المقبل صمنا التاسع.

ظاهراً مقصود حضرت این بوده که روز نهم را به روز دهم می افزاییم تا شبیه به کار یهود و نصارا نباشد. از این نقل مصباح المنیر برمی آید که مسیحیان هم عاشورا را گرامی می داشته اند. اما در این مورد غیر از این مصدر تاکنون مدرک دیگری وجود ندارد.

عاشورا در میان جاهلیت و میان قریش
در سنن دارمی روایت شده که رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم فرمود: این روز، روز عاشورا است و قریش این روز را در جاهلیت روزه می گرفتند، پس هرکدام ازشما (مسلمین) دوست دارد روزه بگیرد و هرکدام دوست دارد روزه را ترک کند.

عاشورا بعد از اسلام و قبل از وجوب روزه ماه رمضان
در صحیح بخاری از عایشه نقل شده: رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم به روزه روز عاشورا امر کرد تا هنگامی که روزه ماه رمضان واجب شد. آن گاه فرمود:

هرکس می خواهد روز عاشورا را روزه بگیرد و هرکس می خواهد افطار کند.

در کتاب جامع احادیث الشیعه از کتاب من لایحضره الفقیه از امام باقرعليه السلام نقل شده:
محمدبن مسلم ورزاره از آن حضرت از روزه روز عاشورا سوال کردند فرمود:

کان صومه قبل شهر رمضان لما نزل شهر رمضان ترک. روزه آن قبل از (تشریع روزه) ماه رمضان (معمول) بوده ولی پس از نزول روزه ماه رمضان ترک شده است.

عاشورا پس از وجوب روزه ی ماه رمضان

از امام باقرعليه السلام روایت شده:

ان علیا (ع) قال: صوموا العاشوراء التاسع و العاشر فانه یکفر ذنوب سنه.

مستفاد از این روایات و ده ها روایت دیگر که در کتاب های حدیثی سنی و شیعه نقل شده این است که عاشورا از زمان حضرت موسی عليه السلام تا بعثت رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم و از بعثت تا هنگام وجوب روزه ماه رمضان و همچنین پس از آن مورد تعظیم و از ایام الله بوده است و همواره با انجام روزه در آن، بزرگ داشته می شده است.

روز عاشورا پس از واقعه ی کربلا
دشمنان اهل بیت و بنی امیه لعنه الله علیهم پس از حادثه کربلا با سوء استفاده از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا مطلبی را عنوان و مطرح و تبلیغ کردند که با اساس دین و مکتب منافات داشت و آن، اینکه چون در این روز امام حسین (ع) کشته شده و کشتن امام حسین (ع) و اهل بیت و یاران او- نعوذ بالله- کار بسیار خوب و مستحسنی بوده، پس این روز، روز بابرکتی شده و به این خاطر باید این روز را روزه گرفت.

روز عاشورا پس از واقعه ی کربلا

متأسفانه این مطلب صد درصد انحرافی، میان گروهی از مسلمانان ظاهری نفوذ کرد که در زیارت عاشورای حسین عليه السلام آمده:و هذا یوم تبرکت به بنو امیه.

از این تاریخ است که روزه روز عاشورا به دو عنوان می توانست انجام شود:
1 - به عنوان اینکه از ایام الله است مانند اینکه قبل از حادثه ی کربلا روز عاشورا را روزه می گرفتند یا به عنوان واجب و یا مستحب.
2 - به عنوان اینکه چون یزید امام حسین عليه السلام را ظاهراً از بین برده، باید روزه گرفت و از همین تاریخ است که امامان معصوم ما با روشنگری و احیاناً نهی از روزه عاشورا و حتی با بیان اینکه در روز عاشورا تانزدیک غروب چیزی نخورید و نیاشامید؛اما نزدیک غروب قدری چیزی بخورید تا روزه اصطلاحی نباشد، با این فکر کفر آمیز که ریشه در دشمنی با اهلبیت عليهم السلام دارد ، مبارزه و مخالفت کردند.

بنابراین جمع بین این دو گروه روایت (یعنی روایاتی که دلالت بر مطلوبیت صوم عاشورا و روایاتی که دلالت بر عدم مطلوبیت آن دارد) بسیار روشن است. مرحوم مقدس اردبیلی در کتاب شرح ارشاد در شرح فتوای علامه حلی به استحباب روزه عاشورا، به شرط اینکه به خاطر محزون بودن از شهادت امام حسین عليه السلام باشد فرموده است: روایات در این مورد مختلف است، برخی دلالت بر استحباب دارد و می گوید:

روزه عاشورا کفاره گناه یک سال است و روزه تاسوعا و عاشورا کفاره گناه یک سال است و رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلم این روز را روزه گرفته است …

برخی دیگر از روایات دلالت بر کراهت بلکه حرمت دارد؛ مانند روایتی که مي گويند روزه این روز، سنت آل زیاد و روزه ابن مرجانه است. برای جمع بین این دو گروه روایت، می توان گفت گروه دوم مربوط به روزه عاشورا به عنوان تبرک و شکر به خاطر شهادت امام حسین عليه السلام است که روزه به این منظور حرام است و اگر به این منظور هم نباشد، ممکن است به خاطر اینکه تشابه به سنت دشمنان اهل بیت عليهم السلام است و روزه دار در این روز به آنان شباهت پیدا می کند، مکروه باشد. کما اینکه اتصاف به اوصاف یهود و نصارا مکروه است.

اما اینکه علامه حلی فرمود: در صورتی که به خاطر حزن باشد، مستحب است مقصود این است که هیچ شباهتی به کار بنی امیه که به خاطر سرور و شکر روزه می گرفتند نداشته باشد.

یادآوری: در کتاب شفاء الصدور از حاج میرزا ابوالفضل تهرانی آمده است:
شیخ صدوق از جبله مکیه نقل کرده که شنیدم از میثم تمار که فرمود: والله می کشند این امت، پسر پیغمبر خود را در محرم در روز دهم. و هر آینه اعداء حق سبحانه و تعالی این روز را روز برکت قرار دهند، و همانا این کار شدنی است و پیشی گرفته است در علم خدای تعالی و من می دانم، آن را به عهدی که از مولایم امیرالمومنین علي عليه السلام به من رسیده. تا آنجا که جبله می گوید:
گفتم: چگونه مردم روز قتل حسین (ع) را روز برکت قرار دهند؟

پس میثم بگریست و فرمود:
حدیثی جعل مي کنند که آن روزی است که خدای تعالی در آن توبه آدم را قبول کرد با اینکه خدای تعالی در ذیحجه توبه آدم را قبول کرد و گويندکه آن روزی است که خدای تعالی یونس را از شکم ماهی بیرون آورد با اینکه خدای تعالی یونس را در ذیقعده از شکم ماهی برآورد و گويند که آن روزی است که سفینه نوح بر جودی قرار گرفت با اینکه استواری سفینه در روز هجدهم ذیحجه بود و گويند که آن روزی است که خدا دریا را برای موسی بشکافت با اینکه این کار در ربیع الاول بود.

گردآوري : طلبه نگار مهرجو