خودشناسى و هدفدارى

خودشناسى و هدفدارى را بايد والدين به گلهاى سرخ زندگى ، دختران بياموزند.

حيوان عقل و آگاهى كامل ندارد، خوب و بد را تميز نمى دهد، بدين جهت ، تكليف و مسئوليت هم ندارد، حساب و كتاب و ثواب و عقاب ندارد و در زندگى برنامه و هدف عاقلانه ندارد.

اما انسان كه اشرف مخلوقات است يك حيوان نيست ، انسان عقل و شعور و آگاهى دارد. خوب و بد را و زشت و زيبا را تميز مى دهد. براى زندگانى هميشگى و جاودان آفريده شده است نه براى نابودى و فنا. بدين جهت ، تكليف و مسئوليت دارد. خليفه الهى و امانتدار خدايى است . حاصل عمر انسان نمى تواند خوردن و خوابيدن و شهوترانى و توليد مثل و كار كردن باشد. انسان بايد در مسيرى حركت كند كه از فرشته ها هم بالاتر رود. او انسان است ، بايد انسانيت خويش را پرورش دهد و تكامل دهد، انسان در زندگى هدف دارد اما هدف عالى انسان نه هدفهاى پست حيوانى .

 

اميرالمومنين عليه السلام فرمود:

كسى كه نفس خويشتن را نشناسد از طريق نجات دور مى گردد و در طريق جهالت و گمراهى واقع مى شود.

حضرت على عليه السلام فرمود:

كسى كه سعادت اخروى را هدف خويش بداند به بالاترين خوبيها نائل خواهد شد.

اگر پدر و مادر، خودشناس و هدفدار باشند و به مسئوليت خويش واقف باشند مى توانند انسانهاى خودشناس و هدفدار پرورش دهند.

 

- وفاى به عهد

لزوم وفاء به عهد ريشه فطرى دارد و هر انسانى فطرتا آن را درك مى كند و تخلف از پيمان را يك كار زشت و قبيح مى شمارد. هر كس كه با ديگرى عهد و پيمان بست ، از او انتظار دارد كه به عهد خويش عمل كند. هر جمعيتى كه به تعهدات خويش وفادار باشند امور اجتماعى آنان به خوبى اداره مى شود به واسطه اعتماد و حسن ظنى كه نسبت به يكديگر دارند، از آسايش و آرامش روانى برخوردار خواهند بود. نزاع و مرافعه در بينشان زياد نيست ، به ضعف اعصاب و ناراحتى هاى روانى كمتر مبتلا مى شوند.

آئين مقدس اسلامى كه دين فطرى است ، درباره اين امر حياتى سفارشها كرده ، وفا به عهد را واجب و از علائم ايمان شمرده است از باب نمونه ، خدا در قرآن مى فرمايد:

به پيمان هاى خويش عمل كنيد، زيرا در قيامت مورد سؤ ال و بازخواست قرار مى گيريد.

همچنين مى فرمايد: مؤمن امانتدار است و به عهد خويش وفا مى كند.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى فرمايد: هر كسى به عهد خويش وفا نكند دين ندارد.

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:

هر كسى به خداوند و روز جزا ايمان دارد بايد به وعده اش عمل كند.

پدر و مادر ارجمند اگر خود عهدشكن باشيد و به وعده هاى دروغ دختران را فريب دهيد و به وعده هاى خويش عمل نكنيد، با رفتار نادرست خويش ‍ به دختران بى گناه درس عهدشكنى مى دهيد و عملا به آنها ياد مى دهيد كه انسان مى تواند بنا بر مصالح خود، وعده هاى دروغ بدهد سپس همان وعده ها را نقص كند.

 

- كمك به صعود و ترقى دختران

بشر بالذات قابليت ترقى دارد، عشق به كمال در نهادش نهفته و براى تكامل آفريده شده است ، هر كس در هر مقام و با هر شرائط و در هر سنى باشد، مى تواند به ترقيات خويش ادامه داده كاملتر گردد، انسان كه براى هر گونه كمالى آماده است نبايد هيچگاه به موجوديت خويش قناعت نموده هدف آفرينش را از دست بدهد، تا زنده است بايد بكوشد تا كامل و كاملتر گردد.

 

هر انسانى خواهان ترقى است ، ليكن همه موفق نمى گردند و همت بلند و كوشش فراوان لازم دارد، بايد زمينه كار را فراهم ساخت و موانع را برطرف نمود آنگاه كوشيد تا به مقصد رسيد.

 

والدين محترم و دلسوز شما نيز مى توانيد به پيشرفت و ترقى دلبندتان ، دخت زيبايتان ، كمك نموده او را در مسير ترقى قرار دهيد و در حدود شرائط و امكاناتى كه برايتان موجود است ، شخصيت بزرگتر و عاليترى را برايش در نظر بگيريد و براى رسيدن به آن تشويق را فراموش نكرده هميشه او را تحسين كنيد.

 

- مهرورزى با دختر

دختر كانون محبت و يك موجود صد در صد عاطفى است و از وجودش ‍ مهر و محبت مى بارد، با او مهرورزى كنيد.

حيات و زندگى او به عشق و علاقه بستگى دارد، دلش مى خواهد محبوب ديگران باشد، هر چه محبوبتر باشد شاداب تر خواهد بود. براى بدست آوردن محبوبيت تا سرحد فداكارى كوشش مى كند. اگر بداند محبوب كسى واقع نشده خودش را شكست خورده و بى اثر پنداشته دائما پژمرده و افسرده خواهد بود.

خانه شما كه از عشق و محبت خالى گشت به صورت جهنم سوزانى تبديل مى گردد، گر چه اسباب و وسائلش مرتب باشد اما چون بوى عشق و محبت نمى دهد، صفا و رونق نخواهد داشت.

مهر و محبت خانوادگى از همه چيز ارزش دارتر است بدين جهت خداوند بزرگ در قرآن مجيد آن را يكى از آثار قدرت و نعمتهاى بزرگ شمرده و بر بندگان منت نهاده .

 

- برقرارى انس و الفت

انسان را به يك لحاظ زائيده و نشاءت گرفته از انس دانستيم ، و از نظر اخلاقى و اجتماعى هم ، افرادى كه داراى خصلت انس و الفت هستند و جاذبه و گيرايى اجتماعى دارند، مورد ستايش و درخور تقدير مى باشند.

در فرهنگ اسلامى و به استناد قرآن كريم ، از ويژگيها و نعمتهاى بسيار بزرگى كه به جاى كينه ها، كدورتها، عداوتها، اختلافها و جدائيهاى خانمانسوز زمان جاهليت به امت اسلامى عطا شده و پيوسته قرآن مجيد يادآورى مى كند، كه مسلمانان هرگز اين نعمت را فراموش نكنند و بلكه در ميان خود آنرا بكار گيرند و حفظ كنند، نعمت الفت و اخوت است .

قرآن كريم در اين باره مى فرمايد:

 

وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم إِذ كُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا/ به ياد آوريد كه آن روزگار همه شما دشمنان همديگر بوديد، اما خداوند مهربان بين دلهاى شما الفت و پيوستگى برقرار نمود و به بركت نعمت اسلامى ، شما برادر يكديگر شديد.

 

امام على عليه السلام ضمن اينكه از الفت و مودت تجليل به عمل آورد، محور و ملاك انس و الفت را كه جداى از انگيزه هاى گناه آلود و تباه كننده بوده و بر اساس هدف مقدس اطاعت الهى صورت مى گيرد، بدين شرح بيان مى كند:

طوبى لمن يالف الناس و يالفونه على طاعة الله

خوشا به حال كسى كه چنين روحيه اى دارد، كه با مردم الفت و پيوند برقرار مى كند و ديگران نيز بر اساس پاكى و دوستى و اطاعت خداوند، با وى الفت و معاشرت برقرار مى سازند.

امام رضا عليه السلام نيز درباره فائده انس و الفت ، براى خانواده و فرد و اجتماع مى فرمايد:

الانس يذهب بالمهانة/ انس و الفت با ديگران ، سستى ها و كمبودها و نواقص اجتماعى را برطرف مى گرداند.

بنابراين انس و الفت پيوستگى پرجاذبه ، از خصلت هاى لازم اخلاقى و اجتماعى است ، دلها را به هم نزديك و مهربان و همدل مى كند و معيار و ملاك آن هم بايد عواطف انسانى و ارزشهاى معنوى باشد و خاصيت چنين روابطى هم در كانون خانواده ها و سطح جامعه ، زدودن كجى ها و كاستى ها و نواقص اخلاقى و فرهنگى و بالاخره دريافت منافع مادى و معنوى خواهد بود.

 

- تواضع و فروتنى

نقطه مقابل سركشى ها و بلندپروازيهاى پوچ و پوكى كه انسان را مانند مركب چموشى به دره هاى مخوف پرتاب مى كند، حالت تواضع و فروتنى است ؛ با برداشتن چنين روحيه مساعدى براى دريافت معارف و هدايتها و راهنمائيهاى سودمند و تعالى بخش است كه انسان مى تواند گامى بهتر در جهت سازندگى خود بردارد.

 

امام صادق عليه السلام در مورد ارزش و ثمره تواضع مى فرمايد:

التواضع اصل كل شرف نفيس و مرتبة رفيعة/ تواضع و فروتنى ريشه همه شرافتهاى ارزشمند انسانى است و موجب رسيدن انسان به مقام والاى معنوى مى گردد.

 

آن حضرت به منظور درس زندگى به ما، با وجود داشتن مقام والاى عظمت و عصمت ، آنقدر از خود فروتنى و تواضع نشان مى دهد كه مى فرمايد:

احب اخوانى الى من اهدى الى عيوبى/ دوست داشتنى ترين برادران در نظر من ، كسى است كه معايب و نواقص مرا به عنوان هديه برايم ارمغان بياورد!

 

اين روحيه ارزشمند را مورد مطالعه قرار دهيد، و روحيه افرادى كه وقتى تخلف و اشتباهى از آنان سر مى زند، و به آنان تذكر و توجهى داده مى شود، آنان برآشفته و آتشين مى گردند، وقتى گاهى از خود عكس العمل شديد نشان مى دهند، و گويى در علم و دانش افلاطونند در معنويت و عصمت پيامبر اولى العزم ؛ با اين روحيه ، مقايسه كنيد و ببينيد كمبود و انحطاط بعضى از افراد تا چه حدى است ؟ و براى اصلاح چنين بيچارگى ها و زبونى ها چقدر تلاش و كوشش بايد نمود؟!

 

آرى ، موضوع تواضع به خرج دادن ، و در مقام شناسائى معايب و نواقص ‍ برآمدن ، و به اين كار اهميت دادن و سرمايه گذارى كردن ، در نظر پيشوايان عاليقدر اسلام ، آنقدر داراى ضرورت مى باشد كه توصيه شده ، براى اين كار اصولا وقت مناسب و برنامه دقيق تنظيم شود.

 

- هديه دادن

اصل اين سنت ، يك سنت محبوب و مطلوب اسلامى و اخلاقى و اجتماعى است و بدين لحاظ بايد رهنمودهاى شرع و پيشوايان اسلام ، در آن به كار گرفته شود از اين جهت موارد زير را مورد مطالعه قرار مى دهيم :

 

امام صادق عليه السلام فرموده: تهادوا تحابوا، فان الهدية تذهب بالضغائن .

براى همديگر هديه ببريد، تا مورد مهر و محبوبيت يكديگر واقع شويد، زيرا هديه و چشم روشنى بردن ، كينه ها و كدورت هاى قلبى افراد را برطرف مى كند.

 

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم فرموده: من تكرمه الرجل الاخيه المسلم ان يقبل تحفت ، او قيحفه مما عنده ، و لايتكلف سئيا.

از نشانه هاى احترام گذاشتن به برادر مسلمان اين است كه انسان هديه و تحفه او را قبول كند، يا اينكه توانايى دارد براى او هديه و چشم روشنى ببرد، اما خود را در اين باره ، به مشقت و خرج سنگين نيندازد!

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

نعم الشى الهديه امام الحاجة

بهترين كار اين است كه انسان براى كسى هديه اى ببرد كه به آن احتياج داشته باشد و آن هديه بتواند براى او مشكلى از مشكلات زندگى را حل نمايد.

امام على عليه السلام مى فرمايد:

نعم الهديه الموعظه/ بهترين هديه اى كه براى ديگران مى توان برد، عبارت از موعظه و نصيحت آموزنده و سازنده خواهد بود.

 

بنابراين ، در مورد هديه بردن ، همه نيروها نبايد، صرف مظاهر مادى شود، در اين زمينه با هديه دادن يك كتاب خوب ، آموزنده و مناسب و هر سخن و چيزى كه ارزش اخلاقى و هدايتگرى داشته باشد، مى توان نسبت به خانواده ها و جمعيتى ، خدمت فرهنگى به جاى ماندنى و جاويدان هم انجام داد، كه خوشبختانه اين روش هم در جامعه اسلامى امروز ما، اهميت و گسترش چشمگيرى پيدا كرده است و بسيار درخور تقدير خواهد بود كه اين كار رايجتر و راسختر و عمومى تر شود.

 

اسلام يك كودك دختر را به حدى احترام مى گذارد كه بارها آورده كه بايد حتى در دادن پيشكشها و كادوها بر پسر مقدم دارند و اگر هر دو را با يكديگر مى دهند به دختر با دست راست بدهند و چون مادر شد اگر پسر در نماز مستحبى است و مادر او را صدا كرد جواب بدهد و شوهر در زمان آبستنى و شيردادنش او را چون مجاهدى كه در ميدان شهادت مى جنگد و چون به پيرى رسيد رسول خدا او را با مردى كه به پيرى رسيد فرقى نمى گذارد و مى فرمايد هر كس مويش در اسلام سفيد شد حرمت پيامبرى دارد و سخنان ديگر كه بارها آورده ام . (78)

 

- نصيحت و خيرخواهى

الف: اهميت نصيحت در سازندگى اخلاقى

اصل نصيحت كردن و خيرخواهى نمودن ، و يكديگر را آيينه وار متوجه معايب و اشتباهات ساختن ، شيوه بسيار پسنديده اى است كه مورد توصيه پيشوايان عالى مقام اسلام قرار گرفته و در يك جامعه اسلامى هم اين حالت مى تواند جريان رشد و تعالى معنوى راه به صورت يك پيوند معنوى و انسانى ، در همه ابعاد زندگى سرايت دهد؛ و چنانچه اين ويژگى در سطح جامعه به فراموشى سپرده شود، خير و سعادت ، نيز دامن برمى چيند و عواقب و عوارض دردناكى به وجود خواهد آمد.

 

امام على عليه السلام فرموده است: لاخير فى قوم ليسوا بناصحين ، و لايحبون الناصحين .

در ملتى كه يكديگر را نصيحت و سفارش به نيكى ها نمى كنند و نيز افراد نصيحتگر را دوست نمى دارند و با آنان برخورد مناسب ندارند، هيچگونه خيرى و سعادتمندى وجود نخواهد داشت !

 

آن حضرت درباره تاءثير نصيحت و خيرخواهى ، و توجه داشتن به ديگران مى فرمايد:

المواعظ شفاء لمن عمل بها/ موعظه ها و اندرزهاى سودمند، شفا و درمان دردهاى اخلاقى و روانى افرادى است كه بدان عمل مى كنند.

ب: چگونه بايد نصيحت كرد؟

كسى كه مى خواهد ديگرى را نصيحت كند و با اين كار اشتباهاتى را مبدل به صواب ، نواقصى را تبديل به كمال ، و خلاصه شخص خلافكارى را به صراط مستقيم هدايت گرداند، همانطور كه امام زين العابدين عليه السلام فرموده : بايد روحيه رحمت و شفقت ، نرمش و ملايمت داشته و خلاصه بايد روحيه خيرخواهى و مسالمت ، به اين مسئوليت مهم اخلاقى و دينى اقدام نمايد.

همچنين از روش هاى نصيحت آميزى كه در ملاء عام و در حضور ديگران بوده و موجب اهانت و اذيت و ضربه زدن به حيثيت و خورد كردن شخصيت ديگرى باشد به طور جدى خوددارى نمايد!

امام على عليه السلام فرموده است :

نصحك بين الملأ تقريع/ اگر كسى در حضور افراد براى نصيحت و توجه طرف به لغزش هاى او اقدام كند، با اين عمل شخصيت او را ضربه دار و خورد كرده است !

 

به هر حال ، اين كار مسئوليت بسيار ظريفى است ، آگاهى و دانائى مى خواهد و بر اساس آگاهى و توانائى ، و حتى خود اهل صداقت و عمل بودن است كه مى شود خلافكار را بيمار دانست و طبيبانه به اصلاح او پرداخت .

 

براى اين منظور، راهنمائيهاى خالصانه و دلسوزانه پيشوايان بزرگوار اسلام ، كه بر اساس آن منافع نصيحت پذيرى و زبانهاى گردنكشى و خوددارى از نصيحت پذيرى را بيان مى دارد، شايان وقت است و مى تواند براى همه ما راهگشا و سازنده باشد.

 

امام على عليه السلام فرموده است :

اسمعوا النصيحة ممن اهداها اليكم ، و اعقلوها على انفسكم/ نصيحت آن كس را كه به منظور راهنمائى و هدايت شما انجام مى شود گوش كنيد و مورد توجه قرار دهيد و جهت سازندگى خود به آن فكر كنيد.

آن حضرت نيز مى فرمايد:

من بصرك عيبك و حفظك فى غيبك فهو الصديق ، فاحفظه/ هر كس كه تو را نسبت به معايب و نواقص تو آگاهى مى گرداند و در غياب نيز ترا حفظ و حراست مى گرداند، دوست واقعى تست و نيز تو بايد براى حفظ و نگهدارى او مراقبت معمول دارى .

آن بزرگوار در بيان ديگرى فرموده :

مرارة النصح انفع من حلاوة الغش/ تلخى نصيحت پذيرى ، از شيرينى رفتار كسى كه تو را فريب مى دهد، و خرسند مى گرداند، شيرين تر خواهد بود!

 

امام باقر عليه السلام مى فرمايد:

اتبع من يبكيك و هو لك ناصح و لاتتبع من يضحك و هو لك غاش/ از نصيحت كننده خيرخواهى كه تو را راهنمائى مى مند، اگر چه نصيحت او موجب گريه تو شود پيروى كن ، اما از كسى كه به خاطر خوشايند تو را مى خنداند، ولى تو را اغفال مى نمايد، هرگز شنوائى و اطاعت بخرج مده .

 

امام على عليه السلام مى فرمايد:

من ابان لك عيوبك فهو و دودك ، و من ساتر عيبك فهو عدوك/ هر كس عيب و ايراد تو را روشن مى گرداند، دوست صميمى تو است و آن كس كه روى نواقص و ضعفهاى تو پرده پوشى مى كند و تو را در اغفال و نادانى نگه مى دارد، يقينا دشمن تو خواهد بود.

 

آن حضرت در بيان ديگرى مى فرمايد:

لا ترددن على النصيح/ هرگز در مقابل شخص نصيحت كننده ، در مقام پاسخگوئى و جواب رد دادن و طفره رفتن از مسير اصلاح بر نيا.

 

آن بزرگوار، در بيان بسيار ارزشمند و حكيمانه اى مى فرمايد:

من قبل النصيحة امن من الفضيحة/ آن كس كه نصيحت ها و راهنمائيهاى دلسوزانه افراد را مى پذيرد و در صدد بكارگيرى و اصلاح معايب خويش برمى آيد، از رسوائيها و فضاحتها ناراحت كننده و شرم آور محفوظ مى ماند!

 

اين را هم بايد توجه داشته باشيم كه روحيه نصيحت پذيرى و گوش شنوا داشتن ، اضافه بر اينكه از يك نوع سلامت روان و انصاف و مروت داشتن حكايت مى كند، يك نوع توفيق الهى و عنايت خداوندى هم نسبت به انسان مى باشد. به همين دليل افراديكه اسير خودخواهى و غرور و لجبازى هستند، توفيق نصيحت پذيرى را از ذات مقدس خداوند بايد درخواست نمايد، تا به كمك عنايت خداوندى به اين راز موفقيت دست يابند.