یقین، ضدّ شکّ و تردید، و مرتبه ‏ای از مراتب علم است. توضیح آنکه، معلومات نظری و غیر محسوس، بر اثر دخالت نیروی وهم و خیال، در معرض شکّ و تردید قرار دارند، حتّی اگر عقل با دلایل مبرهن و استوار به آنها دست‏ یافته باشد. مثلاً ما به حکم عقل می‏دانیم که مُرده، جسم بی‏جانی است و سود و زیانی نمی ‏رساند، اما در اثر نیروی وهم و قدرت خیال، مُرده را متحرّک می‏ پنداریم و از او می ‏ترسیم. پس معلومات نظری، غالباً در معرض شکّ و تردید هستند و نفس به آنها اطمینان پیدا نمی‏ کند. معلومات عمومی نیز که مبنای آنها ظنّ نزدیک به علم است، چنین هستند.

     بدین ترتیب، بسیاری از مردم، دچار اوهامی هستند که مخالف باورهای آنهاست، هر چند از آن پندارها، آسیبی به باورهایشان نمی‏رسد.

     اما گاهی علم به مرتبه‏ای می‏رسد که نفس به آن اطمینان می‏ کند و در قلب رسوخ می‏یابد و همان‏طور که عقل بدان ایمان و یقین قطعی دارد، قلب نیز آن را تصدیق می‏کند. در این مرتبه است که راه ورود شک، وهم، خیال و سایر خطورات منافی یقین، به ذهن بسته می‏شود و این حالت، همان است که در لغت و اصطلاح، «یقین» نامیده می‏شود.

     راغب اصفهانی، «یقین» را چنین تعریف کرده است:

     «یقین… آرامش یافتن فهم همراه با ثبات حکم است.»[1].

     و خدای متعال می‏فرماید:

     «و اذا قال ابراهیم ربّ ارنی کیف تحی الموتی قال اولم تؤمن قال بلی و لکن لیطمئنّ قلبی…»[2].

     و آن هنگام که ابراهیم گفت: ای پروردگار من! به من نشان بده که چگونه مردگان را زنده می‏کنی؟ خداوند فرمود: آیا هنوز ایمان نیاورده‏ای؟ [ ابراهیم] گفت: آری [ ایمان دارم] ولی می‏خواهم دلم آرامش پیدا کند…

پی نوشت:

1. ابوالقاسم الحسین بن محمد الراغب الاصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق و ضبط، محمد سید کیلانی، دارالمعرفة، بیروت، ذیل واژه «یقین».
2. قرآن، بقره / 260
   

• راه تحصیل یقین

• فواید یقین

  • عقل

  • علم

  • نفس لوّامه

  • تربیت

  • قانون

  • نظارت همگانی و مردمی

  • ایمان عقلی

  • ایمان قلبی

• آیاتی درباره یقین

• روایاتی درباره فضیلت یقین

• روایاتی در تفسیر یقین

• روایاتی در فواید یقین

• روایاتی در مراتب یقین

صفحات: 1· 2