۱۶ آذر سال ۱۳۳۲ ، سه تن از دانشجویان دانشگاه تهران به ضرب گلوله نیروهای گارد رژیم سرکوبگر شاه در خون خود غلطیدند. این واقعه تقریباً چهارماه بعد از کودتای امریکایی -انگلیسی علیه دولت قانونی وقت ایران اتفاق افتاد.

به نقطه عطفی در فضا ی سیاسی مملو از خفقان دوران رژیم شاه تبدیل شد، اما دلیل این حرکت اعتراضی در ان مقطع چه بود و چرا 16 آذر به حرکتی ماندگار و اثر گذار تبدیل شد؟

16 آذر در همه‌ این سال‎ها، بعنوان حرکتی انقلابی دانشجویی علیه نظام سلطه و بعنوان نمادی از مخالفت با اقدامات مداخله جویانه امریکا در ایران شناخته شده است .خاستگاه این حرکت اثر گذار بینش سیاسی دانشجویی برمبنای شناخت واقعی از ماهیت رفتار آمریکا در قبال ملت ایران بود، که درجریان حرکتی اعتراضی از سوی جمعی از دانشجویان به سفر نیکسون، معاون رییس جمهور وقت امریکا به تهران تبلور یافت.16از این مسیر به نمادی از فریاد تاریخی ملت ایران علیه سیاستهای خصمانه آمریکا تبدیل شد و روز دانشجو نام گرفت.

همانگونه که اشاره شد برای بازخوانی این واقعه باید اندکی به گذشته بازگشت و به تاریخی از تقویم مبازات ملت ایران ضد رژیم شاه پس از سرنگونى دولت ملى دکتر مصدق در پى وقوع کودتاى 28 مرداد 1332،/1953/ نگاه کرد.یکی ازرخدادهای مهم سیاسی ایران در دهه 1950 ، درمسیر کودتای امریکایی-انگیسی علیه دولت قانونی ایران شکل گرفت، چراکه این رویداد در تحولات سیاسی ایران و سلسله وقایع مرتبط با آن نقشی مستقیم داشت.

آیزنهاور،رئیس جمهوری وقت امریکا پس از کودتای 28 مرداد 1332 ؛ /1953.م/، طی سخنانی درکنگره امریکا ازسفرمعاون خود، ریچارد نیکسون به ایران خبرداد وگفت: نیکسون به ایران می رود تا نتایج پیروزی سیاسی امید بخشی را که در ایران ، نصیب طرفداران تثبیت اوضاع ونیروهای آزادیخواه شده است ، از نزدیک بررسی کند.

این اظهارات نشان داد که تحولات سیاسی ایران پس ازکودتای 28مرداد می بایست درجهتی تنظیم شود که زمینه افزایش نفوذ امریکا را درعرصه های مختلف سیاسی، فرهنگی ،اقتصادی و نظامی ایران فراهم سازد. همین مسئله سبب خشم مردم و بویژه دانشجویان ایران شد.

مطالعه تاریخ ایران دران مقطع نشان می دهدکه چگونه طی سال های پس از این کودتا سیل مستشاران اقتصادی و نظامی امریکا جهت حفظ منافع نا مشروع امریکا و اجرای سیاست ها و فرامین واشنگتن راهی ایران شدند.

شاه پس از کودتا طی نامه ای برای کاخ سفید برای آن چه «نجات ایران از هرج و مرج اقتصادى و مالى» می ‏نامید از آمریکا تقاضاى کمک فورى کرده بود و آیزنهاوررئیس جمهور وقت امریکا نیز در پاسخ به این درخواست 45 میلیون دلار کمک بلاعوض به ایران داد. چراکه هدف نهایی امریکا تسلط کامل و همه جانبه بر ایران بود که در عین حال با استبداد سیاسی درجامعه ایران همراه شد. درواقع روابط رژیم شاه با امریکا بعد از این مقطع تاریخی توسعه یافت وزمینه نفوذ امریکا درایران را فراهم کرد.

دانشجویان دانشگاه تهران اما در اعتراض به سفر نیکسون و اعلام خبر از سرگیری روابط ایران و انگلیس نیز که در دوران نخست وزیری دکتر محمد مصدق به علت جریان ملی شدن صنعت نفت ایران قطع شده بود، تظاهراتی برگزار کردند. اما ان اعتراضات با حمله مزدوران رژیم شاه به دانشجویان رنگ خون گرفت. درپى اعتراض دانشجویان به حضور سرکوبگرانه نظامیان در دانشگاه، نیروهای سرگوبگر براى دستگیرى آنان وارد دانشکده فنى شدند. درگیرى دانشجویان و نظامیان در دانشکده فنى اوج گرفت و نظامیان به سوى دانشجویان آتش گشودند و سه دانشجو به نام‏هاى مصطفى بزرگ‌نیا، آذر شریعت رضوى و احمد قندچى به ضرب گلوله کشته شدند.

درامتداد این رویداد تلخ ؛ در روز 17 آذر همزمان با ورود نیکسون به تهران تمام دانشگاه‏هاى پایتخت دراعتصاب کامل به سر مى ‏بردند و وقتى که نیکسون براى دریافت دکتراى افتخارى حقوق در دانشکده حقوق و علوم سیاسى دانشگاه تهران حاضر شد یکى از مطبوعات در سر مقاله خود با عنوان «سه قطره خون» در قالب نامه سرگشاده‏اى خطاب به نیکسون، ضمن اشاره به سنت مهمان‌نوازى ایرانیان و رسم سر بریدن یک قربانى در پیش قدم مهمان، نوشته بود: «آقاى نیکسون! وجود شما آن قدر گرامى و عزیز بود که در قدوم شما سه نفر از بهترین جوانان این کشور یعنى دانشجویان دانشگاه را قربانى کردند».

چند روز بعد از ناآرامى ‏هاى 16 آذر، ورود دنیس رایت کاردارموقت بریتانیا در تهران که اتفاقا با محکومیت دکتر مصدق در دادگاه نظامى همزمان شده بود، نیز خشم و نارضایتى افکار عمومى را برانگیخت.با چنین پیشینه ی تلخی است که 16آذر / هفتم دسامبر/ ، روز دانشجو نامگذاری شده است.

اکنون سال‌ها از آن واقعه می‌گذرد اما این روز درصفحات نیم قرن تاریخ استکبار ستیزی وایستادگی ملت ایران دربرابرسیاست های خصمانه امریکا یک شاخص محسوب می شود .چراکه واقعه 16آذر در شکل گیری و هویت بخشی به مبارزات دانشجویی در ایران یک نقطه عطف محسوب می شود.

بدین سان این حرکت انقلابی به نقطه عطف جنبش دانشجویی ایران بدل شد و در پیروزی انقلاب اسلامی درسال 1979 این حرکت داشجویی تحت رهبری حضرت امام(ره) به ثمر نشست و خون های به زمین ریخته شده دانشجویان ، فصل جدیدی را در حیات جنبش دانشجویی ایران گشود و این نقش برجسته در جریان تسخیر لانه جاسوسی امریکا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به نقطه عطف دیگری بدل شد.

ماندگاری واقعه 16 آذر در تاریخ مبارزات ملت ایران علیه سلطه امریکا نشانه پویایی و آگاهی ملت ایران در عرصه مبارزه با استکبار در همه ابعاد و در هر برهه ای از تاریخ انقلاب اسلامی است. این مبارزه امروز در ابعاد دیگری از ایستادگی ودر دفاع از حقوق و عزت ملت ایران در مذکرات هسته ای تجلی دوباره یافته است .چراکه نظام جمهوری اسلامی با ماهیتی ضد سلطه ، برآمده از بیداری ملت ایران است.

واقعه 16 آذر از این دید گاه برگی دیگر به تقویم خصومت ورزی امریکا علیه ملت ایران و کارنامه نیم قرن مداخله و دشمنی امریکا با ایران افزود که همچنان نیز ادامه دارد. همانگونه که 13 آبان ، روز مبارزه با استکبار جهانی ، در تقویم مناسبت های ایران یاد آور رویدادی مهم در تاریخ انقلاب اسلامی ایران است . این رویدادها ، هریک نشانه ای از استمرار بیش از سه دهه مبارزه بی وقفه و خستگی ناپذیر ملت ایران علیه استکبار جهانی است.

دریک ارزیابی کلی می توان گفت که سیاست امروزامریکا نیز ادامه همان اهداف سلطه جویانه اما به روشی متفاوت است. آرنولد اولیور،استاد علوم سیاسی دانشکده هیدلبرگ اوهایو ، معتقد است قبل از آنکه خصومت آمریکایی ها با ایران به نقطه غیرقابل بازگشت برسد، ما ( امریکا )واقعاً نیازمند آن هستیم یک بحث ملی آگاهانه و منطقی در خصوص رفتار آمریکا با ایران را مطرح کنیم. برای شروع این بحث باید حوادث بسیار مهم سال های پس از کودتای 1953و پیامدهای دیرپای آن را مورد بررسی قرار دهیم. او می افزاید، “..ارزیابی منصفانه این رویدادها این نکته را آشکار می سازد که چرا مردم ایران از دولتمردان آمریکا نفرت دارند. ..”

در واقع مشابهت های زیادی میان راهبرد های کنونی و سیاست های گذشته امریکا وجود دارد که نشان می دهد، امریکا هنوز هم بر پایه مولفه ها و مفاهیم قرن گذشته به ایران می نگرد.
رفتار خصمانه امریکا ضد ایران اما درهمه این ساله ها نقطه توقفی نداشته است .دولتمردان در 34 سال گذشته جنبه های مختلفی از این رفتار خصمانه را که در واقع بخشی از ماهیت استکباری امریکا است ، آشکار کرده اند.

نگاهی به منحنی رفتارهای امریکا درقبال ایران نشان می دهد که درسیاست های اعلامی و اعمالی امریکا در همه موارد اعم از هسته ای و یا موضوع مذاکره مستقیم با ایران،  نگاه از بالا بوده است .اصرار بر حفظ چنین موقعیت هایی درچار چوب سیاست های خصمانه علیه ایران است.

واقعیت این است که نگاه امریکا به ایران درتمامی سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی برغم موضع گیری های ظاهری ازسوی اوباما، همواره مغرضانه و غیرسازنده بوده است وبر مبنای سیاست های استکباری و زیاده خواهانه تنظیم شده است.

از اینروست که رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار اخیر اعضای مجمع عالی بسیج و نمایندگان اقشار مختلف بسیج، که به مناسبت هفته بسیج برگزار شد با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران با ملت یا کشورامریکا هیچ مشکلی ندارد خاطرنشان کردند: مشکل ملت ایران زورگویی و زیاده خواهی دولت امریکاست.

*جمشید امین زاده