بى ‏ترديد رباخوارى روح مادي گرى را در انسان پرورش مى ‏دهد، و اين كاملاً آشكار است زيرا معمولاً در نظر رباخواران چيزى جز ثروت اندوزى اهميتى ندارد، و اين روحيه ‏اگر در كسى پا بگيرد سجاياى اخلاقى مانند سخاوت، ديگر دوستى، عاطفۀ اجتماعى، انفاق، مواسات و حتى عائله دوستى را در او نابود مى ‏سازد.

حضرت آیت الله مظاهری، در نوشتاری آثار زیانبار ربا را با استناد به آموزه های اسلامی مورد بررسی قرار داده اند.

آن طور كه از كتب آسمانى و نيز از تواريخ به دست مى ‏آيد، رباخوارى در همۀ اديان زشت و قبيح محسوب شده است.

لحن اسلام در مورد ربا بسيار تند و هراس‏ انگيز است؛

در قرآن و روايات كمتر چيزى را مى ‏توان يافت كه به قدر رباخوارى از نظر اسلام مطرود باشد؛

قرآن شريف، خدا و پيامبرش را در جنگ با رباخوار مى ‏داند: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ * فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ» [1]

اى مؤمنان از خدا بپرهيزيد و اگر ايمان داريد آنچه از ربا باقى است واگذاريد اگر از اين پس ربا را ترك نكنيد معلوم مى ‏شود ايمان نداريد و اگر رباخوارى را رها نكنيد بدانيد كه خدا و رسولش در جنگ با رباخوار هستند، و اگر توبه نمائيد اصل مالتان براى شماست (اصل مالى كه پرداخته ‏ايد بگيريد) نه ظلم كنيد و نه بر شما ظلم شود).

روايات اسلامى، رباخوارى را گناهى بزرگتر از زنا با محارم مى ‏داند، و رباخوار و ربادهنده و واسطۀ ربا را ملعون و به دور از رحمت خداى متعال مى‏ شمارد: «ففى روايات كثيرة » دِرْهَمٌ رِبًا عند الله أَشَدُّ مِنْ سَبْعِينَ زَنْيَةً كُلُّهَا بِذَاتِ مَحْرَمٍ» [2]

در روايات بسيار آمده كه يك درهم رباخوارى نزد خداوند از گناه هفتاد بار زنا با محارم زشت تر و عظيم تر است.

«و فى روايات كثيرة: آكِلُ الرِّبَا، وَ مُوكِلُهُ، وَ كَاتِبُهُ، وَ شَاهِدَاهُ فِيهِ سَوَاءٌ.» [3]

و در روايات بسيارى رباخوار و ربادهنده و نويسندۀ آن و شاهد بر آن در گناه يكسان به شمار آمده ‏اند و همه ملعون خداى متعالند.

قرآن كريم و نيز روايات حالت رباخواران را در قيامت شبيه به افراد مصروع (صرع) مى ‏داند و نيز چنان است كه از بزرگى شكم قادر به ايستادن نيستند:

الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ»  [4]

رباخواران از جاى برنمى ‏خيزند جز مانند كسى‏ كه شيطان با لمس كردن او را مخبّط و عقلش را مشوّش كرده باشد در قيامت مانند افراد جن ‏زده ‏اند.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ رَأَيْتُ قَوْماً يُرِيدُ أَحَدُهُمْ أَنْ يَقُومَ فَلَا يَقْدِرُ أَنْ يَقُومَ مِنْ عِظَمِ بَطْنِهِ، فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلَاءِ يَا جَبْرَئِيلُ قَالَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا [5]

پيامبر گرامى اسلام صلى اللّه عليه و آله فرمودند: در شبى‏ كه مرا به آسمان بردند، افرادى را ديدم كه چون مى ‏خواهند برخيزند از بزرگى شكم نمى ‏توانند. از جبرئيل پرسيدم اينان كيستند؟ گفت اينان رباخوارانند.

به طور خلاصه آنچه از قرآن و روايات به دست مى ‏آيد اين است كه:

*از نظر اسلام ربا خوار مسلمان نیست

از نظر اسلام رباخوار مسلمان نيست، جاودان در دوزخ خواهد بود، هيچ عمل پسنديده‏ اى از او پذيرفته نمى ‏شود، در قيامت رسواست، ستمگر است، ملعون است، كافر به نعمت هاى خداى متعال است، خدا و پيامبرش با او در جنگ هستند.

* مفاسد ربا

ربا از نظر اخلاقى، اجتماعى و اقتصادى مفاسد و زيان هايى دارد كه به اختصار به برخى از آنها اشاره مى شود:

* زيان هاى اخلاقى

الف‏: بى ‏ترديد رباخوارى روح مادي گرى را در انسان پرورش مى ‏دهد، و اين كاملاً آشكار است زيرا معمولاً در نظر رباخواران چيزى جز ثروت اندوزى اهميتى ندارد، و اين روحيه ‏اگر در كسى پا بگيرد سجاياى اخلاقى مانند سخاوت، ديگر دوستى، عاطفۀ اجتماعى، انفاق، مواسات و حتى عائله دوستى را در او نابود مى ‏سازد، و متقابلاً بسيارى از رذائل اخلاقى مانند فردگرائى، بخل، لذّت ‏جويى، بى ‏انصافى، قساوت، پستى و برده ‏صفتى را در او به وجود ‏آورده و تقويت مى ‏كند.

*پیامدهای خطرناک رذائل اخلاقی

بديهى است وقتى صفات انسانى از دست برود و رذائل اخلاقى جاى آن را بگيرد دو پیامد خطرناك خواهد داشت:

منكر معنويات مى ‏شود و حتّى ممكن است كارش به‏ انكار وحى و عالم غيب و معتقدات ديگر مذهبى بكشد؛ قرآن كريم بر هيمن سرانجام اشاره مى ‏فرمايد: «ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى‏ أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ» [6]

آنگاه سرانجام گناهكاران آن است كه آيات خدا را انكار و آنها را مسخره مى ‏كنند.

و شايد به همين جهت باشد كه در آيات مربوط به ربا مى‏ بينيم، رباخواران در چند مورد در رديف كفّار قرار گرفته ‏اند: «فاولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون‏[7]- ان كنتم مؤمنين‏[8]- اتقوا النّار التّى اُعدّت للكافرين»[9]

پیامد ديگر، از دست ‏دادن فطرت انسانى است؛ رباخوار با رذائلى كه در روحيۀ او پا گرفته و تقويت شده تعادل انسانى خويش را از دست مى ‏دهد و فطرتش تيره مى ‏شود، و به تدريج قبح و زشتى گناه از نظرش مى ‏رود و ديگر به مفاسد عمل خود توجّه نمى‏ كند، و كارش بدانجا مى‏ كشد كه مى ‏گويد بيع مانند ربا است! و قرآن كريم همين موضوع را از قول آنها نقل فرموده است: «ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا» [10] در حالي كه هر فطرت سالمى با اندك دقّت متوجه مى ‏شود كه «بيع» بر مبناى عرضه و تقاضاست، و خريدار چيزى را كه به آن نياز دارد مى‏ گيرد و در ازاء آن پول مى ‏دهد، و بر مبناى توزيع در توليد است كه قوام جامعه بستگى به آن دارد، و كارى است كه در هر سيستم اقتصادى يكى از پايه ‏هاى امور اقتصادى محسوب مى ‏شود؛ به خلاف ربا كه استثمار فرد از فرد است و مفاسد بى ‏شمارى را در پى دارد … كار رباخوارى به آنجا كشيده است كه قوام تمدّن فعلى را مرهون ربا دادن و رباخوارى‏ مى ‏دانند.

*پاسخ به یک شبهه

برخى خام ‏انديشان گمراه، بي شرمانه به قرآن كريم نسبت داده ‏اند كه ربا را- العياذ باللّه ‏تجويز كرده است!! و گفته ‏اند ربائى كه در اسلام حرام است رباى تصاعدى است! و استدلالشان اين است كه قرآن مى ‏فرمايد: «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً» [11] و از اين آيه اين مفهوم را مى ‏گيرند كه قرآن مى ‏فرمايد (رباى تصاعدى نخوريد) و نتيجه مى‏ گيرند پس رباى كم و غير تصاعدى مانعى ندارد! بلكه بايد باشد!!

پاسخ آن است كه اوّلا: اين آيه مفهوم ندارد زيرا قيد «أَضْعافاً مُضاعَفَةً» قيد توضيحى است، و براى آن است كه توجه دهد ربا غالباً به رباى تصاعدى منجر خواهد شد. و ثانياً: به فرض آن كه مفهوم داشته باشد، براى نهى بيشتر از رباى تصاعدى است نه نفى حرمت رباى غير تصاعدى؛ زيرا آيۀ‏ «فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ» صراحت دارد كه هر نوع ربائى حرام است، و مقدار بسيار كم آن هم ظلم است؛ و قرآن كريم به همين عدم تعادل و از دست دادن فطرت اشاره مى ‏فرمايد: «الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ» [12]

خصلت هايى كه در نفس آدمى متمركز شده و پا گرفته، در قيامت بروز و ظهور مى ‏يابد، و حشر انسان ها طبق همان كيفيّت نفسانى خواهد بود، انسان هايى كه در دنيا تعادل فطرى را از دست داده ‏اند در قيامت چون جن ‏زدگان و مخبّطان وارد محشر مى ‏شوند.

ب: ‏ربا همچنان ‏كه آيۀ شريفه نيز تصريح بر آن دارد، ظلم است، زيرا وسيله ‏اى براى استثمار فرد از فرد و جامعه از جامعه است؛ در مورد استثمار فرد بايد بگوييم رباخوار بدون آن كه در زيان بدهكار شركتى داشته باشد، سود خود را مى ‏گيرد، چه بدهكار، بهره‏ اى برده باشد و چه زيان كرده باشد رباخوار سود مى‏ خواهد، به همين جهت بسيار اتفاق افتاده كه رباخوار ربادهنده را به خاك مذلّت نشانده است، و هم‏ اكنون نيز آشكارا مى ‏بينيم جامعۀ ما بواسطۀ دادوستدهاى ربوى به چه وضعى گرفتار است.

پاورقی:

[1]. سوره‏ بقره آيه‏ 279

[2]. وسائل ج 12 باب 1 از ابواب ربا روايت 1 و 5 و 7 و 18 و 19 و 21 و 22

[3]. روايات باب 4 از آن ابواب

[4]. سوره‏ بقره آيه‏ 275

[5]. وسائل ج 12 روايت 16 از باب 1 از ابواب ربا.

[6]. سوره‏ روم آيه‏ 10

[7]. سوره بقره آيه‏ 278

[8]. سوره‏ بقره آيه‏ 275

[9]. سوره‏ آل عمران آيه‏ 130

[10]. سوره بقره آيه‏ 275

[11]. سوره‏ آل عمران آيه‏ 130

[12]. سوره بقره آيه‏ 275

منبع: مقايسه ‏اى بين سيستم ‏هاى اقتصادى، جلددوم، ص: 56-51، آیت الله العظمی مظاهری