یکی از پیران معرفت را پرسیدند که عارف را چگونه باید باشد؟

گفت: چنان باید که از میان خویش و آن خداوند خویش چهار چیز بردارد:

1. یکی ابلیس را و هر چه او خواهد و خواست وی معصیت بُوَد که اندر وی زوال ایمان بُوَد، و اندر زوال ایمان دوزخ جاودان بود.

«كَمَثَلِ الشَّيطَانِ إِذْ قَالَ لِلْإِنْسَانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ رَبَّ الْعَالَمِينَ * فَكَانَ عَاقِبَتَهُمَا أَنَّهُمَا فِي النَّارِ خَالِدَينِ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاءُ الظَّالِمِينَ»^{(الحشر16/17)}

در مَثَل مانند شیطانند که از انسان خواست به خدا کافر شود، پس از آن که انسان از طاعت حق روی گرداند و از عبادت الهی برید، گفت: «من از تو بیزارم که از عذاب پروردگار عالمین می ترسم».

و فرجام هردوشان آن است که هر دو در آتش جاويد مي‏مانند و سزاي ستمگران اين است.

2. و دیگر نفس و آنچه خواهد که نفس بدان کاری کند بد، و بدکرداری را جای آتش بود، چنان که گفت در قصه یوسف صدیق:

«وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ»^{(يوسف/53)}

و من نفس خود را تبرئه نمي‏کنم چرا که نفس قطعا به بدي امر مي‏کند مگر کسي را که خدا رحم کند زيرا پروردگار من آمرزنده مهربان است.

3. و دیگر هوای تن را و آنچه او خواهد، و اندرین جهان هر که به راحت بود، بدان جهان رنج برد؛ چنان که گفت حق تعالی:

«أَرَأَيتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ »^{(الفرقان/43)}

ای رسول من! دیدی حال آن کس که هوای نفس خود را معبود خویش گرفت چگونه به ضلالت و گمراهی افتاد و هلاک گشت و به عذاب ابد دچار شد؟!

4. چهارم دنیا را و آنچه او خواهد، دست بازداری که دنیا از تو خدمت خواهد و فراموشی آخرت خواهد؛ قوله تعالی:

« فَأَمَّا مَنْ طَغَى * وَآثَرَ الْحَياةَ الدُّنْيا * فَإِنَّ الْجَحِيمَ هِي الْمَأْوَى» ^{(النازعات37/38/39)}

و اما چون کسی طغیان کند دنیا را بر آخرت بخواهد، پس جهنم جایگاه او است .

پس چون بنده عارف، این چیزها را از میان برداشت و معرفت قرار گرفت، و حلاوت معرفت یافت، پس هر که با ابلیس صحبت کند، از هاویه نرهد و هر که با خداوند صحبت کند از این همه برهد.

_{عرفان اسلامی، جلد 8}