بهترین نوع وحدت از نظر قرآن: وحدت به حبل الله- ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام)

بدترین نوع اختلاف : اختلاف بین دو جریان باطل است.

«اما وحدت ناشی از «درد» و «درک» مشترک شکننده است. زیرا گروه های مختلف ممکن است برای برطرف شدن این درد راه های مختلفی بیان کنند که اختلاف برانگیز باشد.»

سخنرانی حجت الاسلام علیرضا پناهیان

مشاور نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری، جمعۀ گذشته(04/12/1391) در هفتمین یادآورۀ شهید ضابط با بررسی «انواع اختلاف» و «انواع وحدت»، و بررسی و تحلیل «بهترین نوع وحدت» و «بدترین نوع اختلاف» پرداخت. گزارش مشروحی از این سخنان که خبر کوتاه آن پیشتر توسط فارس منتشر شده بود از نظرتان می گذرد:

الف) انواع وحدت و بهترین نوع وحدت؟

بهترین نوع اتحاد و بدترین نوع اختلاف کدام است؟/دشمن همۀ توان خود را جمع کرده تا در آستانۀ انتخابات با بدترین نوع اختلاف به بهترین نوع اتحاد ما ضربه بزند

یکی از موضوعاتی که در زمانة ما توجه به آن لازم است این است که ببینیم بهترین نوع اتحاد، چه نوع اتحاد و وحدتی است و بدترین نوع اختلاف، چه نوع اختلاف و تفرقه ای است؟

چرا این بحث، بحث امروز ماست؟ چون ما در آستانة انتخابات قرار داریم. دشمن بیشترین هزینه ها را صرف کرده و اطلاعات خود را جمع آوری کرده است، کار شناسایی اش را انجام داده و تجهیزاتش را پشت خاکریز آماده کرده تا در صحنة انتخابات بتواند با بدترین نوع اختلاف، به بهترین نوع وحدت ما ضربه بزند، تا بلکه به یک نتیجه ای برسد.

این بار اگر دشمن بتواند در جامعة ما تفرقه ای ایجاد کند، مطمئن باشید بدترین نوع تفرقه است

این بار اگر دشمن بتواند در جامعة ما اختلاف و تفرقه ای ایجاد کند، مطمئن باشید بدترین نوع تفرقه است. و این بار اگر بخواهد وحدت جامعه را بشکند، عالیترین نوع وحدت را می خواهد بشکند. لذا صرف اینکه ما بدانیم وحدت خوب است و اختلاف و تفرقه بد است، برای عبور از بحران پیش رو که دشمن می خواهد ایجاد کند کافی نیست. باید بدانیم انواع وحدت و بهترین نوع وحدت، و انواع اختلاف ها و بدترین نوع اختلاف چیست.

عوامل ایجادکنندۀ وحدت در یک جامعه چیست؟

1- «داشتن درد مشترک» یکی از عوامل وحدت آفرین در جامعه است

ابتدا باید دید که یک جمع- که اینجا منظورمان جامعه است- چگونه با هم وحدت پیدا می کنند؟

وحدت در اندازه های کلان اجتماعی، چند عامل می تواند داشته باشد. یکی از این عوامل، می تواند «داشتن درد مشترک» باشد.

«درد مشترک» وحدت آفرین است. به عنوان مثال اگر دشمن در نزدیک مرزهای کشور مستقر شود و امنیت ما مورد مخاطره قرار گیرد، همه در این مورد اتفاق پیدا می کنند که اولویت با حفظ امنیت است. همین مسأله به یک عامل وحدت آفرین تبدیل می شود. همچنین اگر مسألۀ گرانی و تحریم همه را اذیت کند، همه بر این معنا اتفاق می کنند که این مشکل باید حل بشود. این خودش یک عامل وحدت آفرین است.

ما در مسیر انقلاب نیز از عامل درد مشترک به عنوان عامل وحدت استفاده کرده ایم. در مبارزه با رژیم طاغوت درد مشترکی به نام «سلسلة منحوس پهلوی» و «حکومت افراد وابسته، فاسد و نادان بر این کشور» بود، که به درد مشترک همه تبدیل شده بود. از مسلمان ها و مذهبی ها تا مارکسیست ها، از التقاطی ها تا متحجّرین، از روشنفکرها تا کوته فکرها. همه این درد را احساس کرده بودند.

2- «درک مشترک» عامل دیگری برای وحدت جامعه است

عاملی که از درد مشترک بالاتر است، «درک مشترک» است. یعنی در جامعه ای همه اعتقادات و نگاه واحدی داشته باشند. اینکه خداوند می فرماید: « قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى کَلِمَه سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ؛ بگو: اى اهل کتاب! بیایید به سوى سخنى که میان ما و شما یکسان است که جز خداى یگانه را نپرستیم»(آل عمران/64) در واقع دعوت به وحدت بر اساس «درک مشترک» است.

وحدت ناشی از «درد» و «درک» مشترک شکننده است

شرافت و ارزش «درک مشترک» از «درد مشترک» بالاتر است. اما وحدتِ ناشی از هر دوی این ها شکننده است. مثلاً گروه های مختلف ممکن است برای برطرف شدن این درد راه های مختلفی بیان کنند که اختلاف برانگیز باشد. در این صورت مردم و جامعه چندپاره می شوند. پس دردِ مشترک می تواند خود به عامل تفرقه تبدیل شود.

به عنوان مثال در زمان دفاع مقدس که درد مشترک ناامنی توسط دشمن خارجی پدید آمده بود، جریان ملی مذهبی ها می خواستند با ارائۀ راه حل های غلط وحدت جامعه را بشکنند. آنها می گفتند که ما می توانیم مشکل را با مذاکره حل کنیم، در این صورت چرا فرزندان خود را جلوی گلوله بفرستیم؟!

امروز هم برخی می گویند برای عبور از بحران باید در مقابل جامعۀ جهانی و آمریکا کوتاه بیاییم!/حتی وجود دشمن نیز می تواند وحدت آفرین نباشد

اخیراً یکی از چهره های یک جریان سیاسی تقریباً در تلویزیون می گفت: مهم ترین شعار انتخاباتی دورة بعد، باید کنار آمدن با غرب باشد تا ما بتوانیم از این بحران عبور بکنیم! و شما می دانید این شعار در واقع یعنی «کوتاه آمدن در مقابل دشمن» و آمریکا. بله درد مشترک وجود دارد، ولی می بینید که می تواند عامل وحدت نشود. چون لااقل «درک مشترک و عزم واحد» برای راه حل وجود ندارد.

درد مشترک لزوماً وحدت آفرین نیست و اگر راه حل هایی که برای آن ارائه می شود متنوع شوند، می تواند موجب شود خود درد مشترک، بستر اختلاف بشود. حتی وجود دشمن نیز می تواند وحدت آفرین نباشد. کما اینکه امروز همین شده است. همه، وجود دشمنی به نام آمریکا را قبول دارند که کاملاً جلو آمده و از هیچ اقدامی علیه ما دریغ نمی کند، اما این عامل آن طور که باید نتوانسته وحدت ایجاد کند.

«درک مشترک» نیز لزوماً نمی تواند موجب وحدت شود

درک مشترک هم لزوماً نمی تواند موجب وحدت شود و آسیب پذیر است. اگر «درد» مشترکی وجود داشته باشد و برای برطرف کردن آن، «درک» مشترکی هم وجود داشته باشد، باز هم در مقام اجرا می تواند زمینه های اختلاف پدید بیاید. چون از طرفی مردم همه از یک سطح درک و درایت برخوردار نیستند و قرائت ها از یک راه حل متفاوت است و از طرفی نحوة اجرا و برخورد با یک «راه حل مشترک» متفاوت است. لذا بعضی وقت ها درک مشترک هم وحدت ایجاد نمی کند.

در اواخر دورة اصلاحات، آقای سروش می گفت: ما باید به سوی «جامعة اخلاقی» برویم. شما می دانید جامعۀ اخلاقی یک مفهوم مشترک است. هم اخلاق سکولار داریم که ضدّ معنویت است و هم اخلاق اسلامی داریم که نتیجة معنویت ناب انقلابی است و ضد سکولاریزم است. معلوم نیست کدام اخلاق مدنظر است. لذا با همین مفهوم «جامعۀ اخلاقی» می شود یک جنگ راه انداخت و یک جامعه را به هم زد.

حتی وحی الهی و کتاب خدا هم که می تواند مهمترین عامل درک مشترک باشد، لزوماً وحدت آفرین نیست. چرا که تاریخ شاهد است بعد از پیامبر گرامی اسلام(ص)، با وجود کتاب خدا، جنگ ها بوده است.

3- آن عاملی که به صورت قابل اتکاء در حیات بشری وحدت آفرین است «ولایت» است

قطعاً ما از عوامل فرعی وحدت آفرین مانند آنچه که برشمردیم (شامل مصادیق درد مشترک و درک مشترک) می توانیم برای تقویت وحدت در جامعه استفاده کنیم، اما نمی توانیم به طور مطلق به آنها اتکاء کنیم. کما اینکه در دوران دفاع مقدس درد مشترکی به نام ناامنی، یا درک مشترکی به نام «ضرورت دفاع» ما را نجات نداد و باعث وحدت نشد. پس آن وحدتی که در دوران دفاع مقدس در جامعۀ ما وجود داشت توسط چه عاملی ایجاد شده بود؟ عاملی به نام «ولایت».

حتی این ولایت بود که درک مشترک ایجاد کرد و درد مشترک را عامل وحدت قرار داد و الاّ همان درد مشترک (ناامنی و حملۀ دشمن) می توانست عامل تفرقه باشد و درک مشترک هم پدید نیاید، و اگر درک مشترک هم پدید می آمد، بدون ولایت امکان عملیاتی شدن نداشت.

بنابراین غیر از درد مشترک و درک مشترک، عامل دیگری نیز برای وحدت جامعه وجود دارد. آن عاملی که به صورت قابل اتکاء در حیات بشری وحدت آفرین است و وحدت حقیقی ایجاد می کند، ولایت است.

بهترین نوع وحدت از نظر قرآن: وحدت به حبل الله- ولایت امیرالمؤمنین(علیه السلام)

بهترین نوع وحدت، تمسک به حبل الله است. خداوند می فرماید: «و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده و گروه گروه نشوید؛ وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا»(آل عمران/103) وحدت هم نتیجة اعتصام به عامل مشترک، یعنی حبل الله المتین است. و ما شیعیان می دانیم که حبل الله المتین علی بن ابیطالب(ع) است. (سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَى «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً» قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِین؛ تفسیر عیاشی/ج1/ص194 و نیز: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا حُذَیْفَه إِنَّ حُجَّه اللَّهِ عَلَیْکُمْ بَعْدِی عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِب … وَ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتِینُ وَ عُرْوَتُهُ الْوُثْقَى الَّتِی لَا انْفِصامَ لَها؛ امالی صدوق، 197)

مصداق حقیقی و اصلیِ «حبل الله المتین» امر ولایت است. در زیارت جامعه هم می خوانیم: «بِمُوَالاتِکُمْ تَمَّتِ الْکَلِمَه وَ عَظُمَتِ النِّعْمَه وَ ائْتَلَفَتِ الْفُرْقَه» یعنی فرقه ها و تفرقه ها به واسطۀ ولایت شما ائتلاف پیدا می کنند.

تسلیم بودن به ولایت، زیباترین نوع وحدت را ایجاد می کند/ بعد از یکشنبۀ سیاهِ مجلس رسانه های غربی مکرر گفتند:

«دیگر کلام رهبر شما وحدت آفرین نیست»

بهترین نوع وحدت، وحدت حول ولایت است و ما امروز به این نوع وحدت که از استحکام بیشتری برخوردار است نیاز داریم. تسلیم بودن به ولایت، زیباترین نوع وحدت را ایجاد می کند.

وقتی در یکشنبة سیاه مجلس آن اتفاق بد افتاد، آن چیزی که در رسانه های غربی به اندازۀ بسیار زیاد مورد اهتمام بود، حمله به مقام معظم رهبری بود و مکرر می گفتند: «دیگر کلام رهبر شما وحدت آفرین نیست»

آن هایی که در یکشنبۀ سیاه مجلس اشتباه کردند، باید بفهمند عمق فاجعه و اشتباه اصلی آنها کجاست

غربی ها این بداخلاقی ها برایشان مهم نیست، آنها می خواهند اصلی ترین عامل وحدت را بشکنند. مانند یهودی های مدینه که بعد از شکست اُحُد مکرّراً مسلمانان را سرزنش می کردند تا اتحاد آنها حول رسول الله(ص) را بشکنند.

آن هایی که در یکشنبۀ سیاه مجلس اشتباه کردند، باید بفهمند عمق فاجعة و اشتباهِ اصلی آنها کجاست. موضوع بالاتر از بداخلاقی است. چنین اتفاق هایی می تواند فجایع بزرگی را برای یک جامعه به دنبال بیاورد، به حدی که دیگر عذرخواهی بداخلاقی کنندگان نیز هیچ فایده ای نداشته باشد.

ب) انواع اختلاف ها و بدترین نوع اختلاف؟

1- بدترین نوع اختلاف، «اختلاف بین حق و باطل» نیست

اما انواع اختلاف ها و بدترین نوع اختلاف کدام است؟ اختلاف مشهور در جوامع بشری، اختلاف حق و باطل است. این اختلاف، اختلاف رایجی است که در جوامع بشری در طول تاریخ وجود داشته است و از هابیل و قابیل شروع می شود و تا بنی هاشم و بنی امیه و سایر اختلافات و درگیری های اهل حق و باطل.

در طول انقلاب ما نیز انواع و اقسام اختلاف های بین حق و باطل زیاد بوده است. مثلاً منافقین یا محاربین دست به اسلحه بردند و اهالی جبهة حق -امثال شهید بهشتی ها و شهدای محراب-را به شهادت رساندند. نزاع حق و باطل کاملاً در این اختلاف ها پیداست.

این اختلاف، بدترین نوع اختلاف نیست. هزینه دارد، ولی عامل رشد است. البته نمی گوییم پدیدة اختلاف بین حق و باطل، پدیدة شومی نیست، اما بدترین نوع اختلاف نیست.

2- حتی اگر «دو گروه حق» با هم اختلاف کنند، چندان نگران کننده نیست

حتی اگر دو گروه حق با هم اختلاف کنند، باز هم چندان نگران کننده نیست. اگر واقعاً هر دو گروه اهل حق و حقیقت باشند، این اختلافات نه تنها آرامش را از بین نمی برد، بلکه چه بسا رشددهنده و آرامش بخش نیز باشد. به عنوان مثال، در انتخابات اخیر مجلس «رقابت انتخاباتی»، که خودش جلوه ای از اختلاف است، بین دو گروه ولایتمدار اتفاق افتاد؛ که نه تنها بد نبود، بلکه برای جامعه برکاتی به همراه داشت. چون بدون اینکه اصلاح طلب ها مانند گذشته بتوانند فضای سیاسی را سیاه و سفید کنند، فضای انتخابات گرم و بانشاط شد و این خیلی بابرکت بود.

پس یک نوع اختلاف بین حق و باطل است که طبیعی و رشددهنده است، حتی اگر هزینه داشته باشد (مانند شهادت اهل حق). یک نوع اختلاف نیز هست که بین دو گروه حق صورت می گیرد و اگر این اختلاف با آدابش صورت بگیرد، هزینه هم ندارد و طبیعتاً کسانی که اهل جبهة حق هستند، آداب اختلاف را نیز بلد هستند.

3- بدترین نوع اختلاف که می تواند یک جامعه را تا مرز تباهی پیش ببرد اختلاف بین دو جریان باطل است

اما بدترین و سهمگین ترین نوع اختلاف که می تواند یک جامعه را تا مرز تباهی پیش ببرد، اختلاف بین دو جریان باطل در متن یک جامعة سالم است. این اختلاف می تواند تمام سلامت آن جامعه را به مخاطره بیاندازد.

اگر دو نفر ادعای مادریِ نوزادی را داشته باشند که یکی راست بگوید و دیگری دروغ بگوید، وقتی کار به نصف کردن بچه برسد طبیعتاً مادر حقیقی از اختلاف خود دست بر می دارد و از حق خود صرف نظر می کند، تا بچه سالم بماند. اختلاف جبهة حق و باطل اینگونه است. چون یک طرف حق است، منافع جامعه را در نظر می گیرد، و بالاخره باطل را مدیریت می کند؛ حتی اگر با مظلومیت خودش همراه باشد. لذا جامعه به سلامت از بحران عبور می کند.

اما اگر دو نفر که هیچ کدام مادر حقیقیِ نوزاد نباشند، ادعای مادری کنند، چه نتیجه ای پیش می آید؟ در این صورت اگر کار بالا بگیرد و به لجبازی کشیده شود، هر دو مدعی، برای اینکه کم نیاورند حاضرند این بچه نصف بشود ولی از اختلاف خودشان دست بر ندارند!

اگر در جامعه دو یا سه گروه که همه بر باطل باشند با هم اختلاف پیدا کنند، جامعه قربانی می شود

در عرصة جامعه نیز وقتی دو یا سه گروه که همه بر باطل باشند با هم اختلاف پیدا کنند آیا این اختلاف را می شود جمع کرد؟ نمی شود جمع کرد. چون هیچ کدام حاضر نمی شوند کوتاه بیایند و در این میان سلامت و آرامش جامعه از بین می رود و مصالح اساسی جامعه در این میان قربانی می شود. این بدترین نوع اختلاف است.

اگر مسئولین اتاق فکر صهیونیست ها بخواهند جامعه ای را به این شیوه از بین ببرند می دانند که باید این دو گروه باطل، «حق نما» باشند. یعنی هر کدام از اینها باید یک بهره ای از حق داشته باشند تا بتوانند مردم را فریب دهند.

جالب این است که شما اگر بخواهید علیه هر کدام از این دو گروهِ باطل سخنی بگویید شما را به «آن طرفی بودن» و وابستگی به گروه باطل مقابل متهم می کنند و می گویند: «تو داری به نفع فلانی این سخن را می گویی.»

اگر بخواهید علیه هر کدام از دو جبهۀ باطل که با هم اختلاف دارند کاری بکنید، به ناچار به نفع دیگری کار کرده اید/ جنگِ امیرالمومنین(ع) با طلحه و زبیر در واقع به نفعِ معاویه تمام شد

شما اگر علیه هر کدام از دو جبهۀ باطل که با هم اختلاف دارند بخواهید کاری بکنید، طبعاً به نفع دیگری کار کرده اید و این اجتناب ناپذیر است. لذا این شکننده ترین نوع اختلاف است. در تاریخ اسلام هم نمونۀ این اختلاف شکننده و مهلک وجود داشته است.

علی بن ابیطالب(ع) در جریان قیامی که علیه عثمان شده بود، باید چه کار می کرد؟ ایشان تا حدی طرف عثمان را گرفت! آقا می فرمود: بله من قبول دارم که عثمان اشتباه می کند، ولی شما نباید این حرکت را بکنید، این به جامعه صدمه می زند.

از سوی دیگر طلحه و زبیر برای چه علیه عثمان قیام کردند؟ به خاطر اینکه عثمان به بنی امیه و به خصوص معاویه زیاد میدان داده بود. حالا امیرالمؤمنین علی(ع) با دو گروه مواجه است. یکی طلحه و زبیر، یکی معاویه. و طبیعتاً وقتی ایشان با طلحه و زبیر جنگید، به نفع معاویه تمام شد. اگر امیرالمؤمنین با طلحه و زبیر نجنگیده بود، طلحه و زبیر با معاویه می جنگیدند چون این ها واقعاً با هم دشمن بودند. وقتی امیرالمؤمنین شرّ طلحه و زبیر را از سر جامعة اسلامی کم کرد، ضمناً شرّشان را از سر معاویه هم کم کرد.

آیا نبرد علی بن ابیطالب(ع) با خوارج به نفعِ معاویه نبود؟

آخرین جنگ امیرالمؤمنین نیز با خوارج بود که به شدت با معاویه دشمن بودند. اصلاً مشکل خوارج با علی(ع) این بود که چرا علی(ع) با معاویه مذاکره کرد! اما علی بن ابیطالب(ع) اول به جنگ خوارج رفت تا بعداً برود مشکل معاویه را حل کند (که البته با شهادت حضرت این امر محقق نشد).

آیا علی بن ابیطالب(ع) وقتی این چهار هزار نفر خوارج را کشت، به نفع معاویه کار نکرد؟! چرا، ولی چاره ای جز این نبود و سختی کار حضرت نیز در همین بود.

اینکه امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: من چشم فتنه را درآوردم (أَیُّهَا النَّاسُ فَإِنِّی فَقَأْتُ عَیْنَ الْفِتْنَه؛ نهج البلاغه/خطبه93) به خاطر همین دشواری ها و پیچیدگی ها بود.

پیچیدگی فتنة خوارج برای چه بود؟ پیچیدگی اش به خاطر این بود که خوارج دشمنان خونی معاویه بودند. در واقع علی(ع) 4000 نفر از یاران خودش را که می توانستند با معاویه بجنگند از میان برداشت! کسانی که یک سال پای رکاب حضرت با معاویه جنگیدند و سی هزار کشته داده شد. در واقع حضرت با چهار هزار نفر آدمِ مقدسِ انقلابی که دشمن معاویه بودند جنگید. قبل از این که برود سراغ معاویه، اول این ها را کشت. می دانید حضرت با کشتنِ آنها در شهر کوفه، جواب چند هزار نفر را باید می داد؟!

جبهۀ حق باید بیاید و نبردِ بین گروه های باطل را تمام کند/ فقط با بهترین نوع وحدت می توان بدترین نوع اختلاف را از بین برد

اگر این گروه های باطل قدرت کافی برای مقابله با حق را داشته باشند همه با هم با جبهۀ حق می جنگند. اما اگر زورشان به حق نرسد، فقط با همدیگر می جنگند، و باید جبهة حق بیاید جنگ این ها را تمام کند.

اما چگونه می توان از این نوع اختلاف ها عبور کرد؟ با بهترین نوع وحدت می توانیم از دل بدترین نوع اختلاف ها عبور کنیم. وقتی بهترین نوع وحدت یعنی وحدت حول ولایت را به میدان بیاوریم، بدترین نوع اختلاف از بین می رود. فقط با بهترین نوع وحدت می توان بدترین نوع اختلاف را از بین برد.

وحدت حول ولایت که بهترین نوع وحدت است می تواند بدترین انواع اختلاف های خانمان سوز را در جامعه از بین ببرد.

منبع: خبرگزاری فارس