«یأَیها الَّذِینَ ءَامَنُواْ عَلَیكُمْ أَنفُسَكُمْ لَا یضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیتُمْ…»_{سوره مائده/ آیه۱۰۵}

_ترتیل

«ای کسانی که ایمان آوردید!

مراقب خود باشید.

زمانی که طالب هدایت باشید؛

کسی که گمراه است به شما آسیبی نخواهد رسانید»

O you who have believed, upon you is yourselves. Those who have gone astray will not harm you when you have been guided. To Allah is you return all together; then He will inform you of what you used to do.

 

خدای سبحان در این آیه به مؤمنین بشارت می‌دهد که گمراهی گمراهان به ایشان آسیبی نخواهد رسانید مادامی که ایشان پذیرای هدایت الهی باشد.

در قالب مثالی، این مطلب توضیح داده می‌شود:

تصور کنید فردی در جمعی وارد می‌شود که تعدادی از افراد مبتلا به سرماخوردگی و یا بیماری‌های واگیردار هستند. اگر سیستم ایمنی بدن او ضعیف و مستعد ورود ویروس و میکروب باشد؛ قطعاً بیماری آنان به او سرایت خواهد کرد. اما اگر سیستم ایمنی بدن فرد مانع از ورود عوامل بیماری‌زا باشد؛ نه تنها او بیمار نخواهد شد بلکه با آرامش با افراد حاضر در آن جمع ارتباط برقرار خواهد کرد.

در این آیه نیز، این بشارت به مؤمنین داده می‌شود که به لطف خدا، هدایت پذیری آنان مانع از آسیب‌پذیری ایشان می‌شود. آنان در مجاورت گمراهان قرار گرفته لکن تحت تأثیرشان واقع نخواهند شد. به عبارت دیگر، انحراف منحرفین بر مؤمنین تأثیری نداشته و موجب تردید، توقف و تضعیف عقاید ایشان نخواهد شد.

بشارت به خودی خود موجب ایجاد سرور و آرامش در قلب بنده می‌شود؛ حال زمانی که بشارت‌دهنده خدای سبحان باشد؛ سرور و آرامش بنده بی‌نهایت خواهد شد.

با دریافت این بشارت، آرامش ذهنی بر مؤمنین حاکم شده و امید روزافزونی در آنان ایجاد می‌نماید.

 

شرط دریافت بشارت

 در ابتدای آیه، با عبارت «یأَیها الَّذِینَ ءَامَنُواْ» به ایمانِ حقیقیِ مخاطبین این بشارت اشاره شده است؛ بنابراین شرط اولیه دریافت بشارت، پذیرش حق و دلدادگی به آن است.

در ادامه، با بیان عبارت «إِذَا اهْتَدَیتُمْ» شرط دیگری برای دریافت این بشارت مطرح شده است؛ بنابراین همه مؤمنین صلاحیت دریافت بشارت مصونیت را ندارند. این شرط نشان می‌دهد که ایمان برخی از مؤمنین سطحی و ظاهری بوده و ایمان برخی دیگر، عمیق و پایدار؛ بدین معنا که برخی صرفا با زبان ایمان آورده و برخی دیگر علاوه بر اقرار زبانی، در عمل نیز ایمان خود را به نمایش گذاشته و قلب آنان نیز مملو از عشق و ایمان به خداست.

به عنوان مثال، فردی با مشاهده عمل منکری، زبان به نهی از آن پرداخته لکن در اعماق وجود خویش، ارتکاب آن را عمل بدی نمی‌داند و چه بسا توجیه نماید! ایمان این فرد سطحی و ناپایدار است؛ در نتیجه عقاید او در مجاورت گمراهان و منحرفین تأثیر پذیرفته، آسیب خواهد دید.

گمراهی گمراهان در صورتی به ایمان مؤمن آسیب نمی‌رساند که او در قلب از گمراهی آنان منزجر بوده، عقاید آنان را نماد تمدن و وارستگی ندانسته و خود را از عقاید آنان دور نگه دارد. در عمل و رفتار نیز تا آن‌جا با آنان همراه است که عملی مخالف اوامر و نواهی باری تعالی انجام نشود؛ در غیر این صورت، منش رفتاری او مخالف آنان خواهد بود. به بیان دیگر، مؤمنی که ظاهر و باطن خود را به نور توحید آراسته کرده و میل به به باطل و انحراف ندارد؛ صلاحیت دریافت این بشارت را خواهد داشت.

 

ما را به دعا کاش فراموش نسازند…

 

«وَ إِذَا جَاءَكَ الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بَایاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلىَ‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ…»_{[سوره مبارکه انعام، آیه۵۴]}

«(ای پیامبر!) آن گاه که کسانی که به نشانه‌های ما ایمان آوردند؛ نزد تو آمدند پس به آنان بگو: «سلام بر شما! پروردگارتان بر خود رحمت را واجب نموده است».»

 

متن بشارت در این آیه، دعای پیامبر با عبارت «سَلَامٌ عَلَیكُمْ» است. حبیب‌الله، رسول‌الله و شخص اول عالم امکان دعاگوی گروهی بوده و برای آنان طلب سلامتی و امنیت می‌نمایند؛ به گونه‌ای که از انواع نقص و عیب مبرا باشند.

چه بسا افراد در طول عمر خود مدت‌ها در پی صاحب نفسی باشند تا برای آنان دعای خیری نموده تا به سبب دعای او به سر منزل مقصود برسند لکن در این آیه به افراد بشارت داده می‌شود که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله برای عده‌ای دعای خیر می‌نمایند.

گاه در داستان کرامات علما و اولیاءالهی، مشاهده می‌شود که معجزاتی در اثر نفس و دعای ایشان در زندگی افراد به وجود آمده؛ حال دعای پیامبر اسلام با دل و جان و زندگی بندگان چه خواهد کرد؟!

چه مستی است ندانم که رو به ما آورد
که بود ساقی و این باده از کجا آورد؟!

 

بشارت در بشارت

 به دنبال این دعا، بشارتی نیز در کلام خود دارند: «كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلىَ‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» «پروردگار شما بر خود رحمت را واجب نموده است»

به عبارت دیگر، خدای سبحان بر خود واجب نموده با رحمت خاص خویش بندگان را به کمالات برساند و پیامبر خویش را مأمور نموده تا این بشارت را به بندگان بدهد که ناقص و معیوب باقی نخواهند ماند.

همچنین به افراد یادآورد می‌شوند که آن‌ها تحت تربیت یک مربی جامع و کامل قرار داشته که مربوب خود را نیز جامع و کامل تربیت می‌کند(ربّکم). مربی مهربان، هرگز به وجود کاستی و نقص در وجود مربوب خویش راضی نشده و او را به کمال خواهد رسانید.

 

این بشارت ویژه چه کسانی است؟

 شرط دریافت این بشارت، در صدر آیه مطرح شده است: «إِذَا جَاءَكَ الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بَایاتِنَا» مراجعه اختیاری به پیشگاه پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله (و به تبع حضرات معصومین علیهم‌السلام) و حضور در محضر مقدس ایشان، همراه با ایمان یقینی و خالصانه.

فعل «جاءک» نشان می‌دهد که این افراد با پای اختیار و رغبت محض قرار گرفتن در محضر رسول خدا را انتخاب نمودند در حالی که بدون هیچ شکی ایمان به قدرت و جایگاه والای ایشان دارند.

گاه افراد به محضر معصومی مراجعه می‌نمایند تا از ایشان معجزه‌ای «ببینند» لکن مؤمنین حقیقی، برای استجابت دعا، رفع گرفتاری یا حاجت‌روایی به محضر معصوم مراجعه نمی‌نمایند؛ زیرا بر این باورند که گوشه گوشه زندگی‌شان مملو از توجهات و عنایات این بزرگواران است؛ بلکه آنان تنها خواستار رؤیت صاحب معجزه و دریافت عنایت برای معیّت همیشگی می‌باشند.

هواخواه تو ام جانا و می‌دانم که می‌دانی

که هم نادیده می‌بینی و هم ننوشته می‌خوانی

فردی که به این درجه از معرفت رسیده باشد؛ مشمول دعای خاص پیامبر اکرم صلی‌الله‌وآله واقع خواهد شد.

 

تاریخ جلسه: ۹۸/۶/۳۱ ـ جلسه ۱۹

«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»

موسسه علمیه السلطان علی بن موسی الرضا علیه السلام