برخی گمان می‌کنند که دعا کار پیرزن‌ها و پیرمردها و عَجَزه (افراد ناتوان و عاجز) است، آنها که نمی‌توانند در میدان جنگ و جهاد شمشیر بزنند، ولی معلوم می‌شود مسئله از این بالاتر است! در روایت درباره‌ی شرایط استجابت دعا، آمده است:

«مَنْ دَعا وَ هُوَ لایحِسُّ سِوَی الإجابَةِ أُسْتُجیبَ لَهُ؛

هر کس دعا کند و جز اجابت احساس نکند، دعایش مستجاب می‌شود».

گویا حالتی در ما پیدا شده شبیه به یأس از اجابت، که دعای ما فقط با زبان و لقلقه‌ی لسانی است، نه دعای برخاسته از دل مطمئن و امیداور به اجابت. قلب متیقّن و دلِ شکسته‌ای می‌خواهد که دعایش مثل تیر به هدف برسد، به‌گونه‌ای‌که دعا کنیم و اجابت آن را بفهمیم، و یا حداقل به ما وعده‌ی استجابت بدهند، ولو بعد از چهل سال، هم‌چنان که درباره‌ی حضرت یعقوب علیه‌السلام ظاهراً دارد.

در محضر بهجت، ج۳، ص۲۳۰

 

علامت استجابت دعا

در مورد اینکه علامت استجابت دعا و آرزوها کجاست ما نمی دانیم فقط خداست که از تمام چیزها با خبر است اما در مورد دعا و استجابت دعا مطالبی وجود دارد که بهتر است آن را بدانیم: علامه طباطبایی ‏رحمه الله با استفاده از دو آیه شریفه «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ»؛[1] و آیه «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»؛[2] استفاده می‏فرمایند که در استجابت دعا دو چیز معتبر است:

1 - دعوت، خواستن و طلب باشد، آن هم به راستی و صداقت؛ نه این که لقلقۀ زبان باشد که لفظ «ادعو» آن را می‏رساند.

2 - فقط از خداوند بخواهد که لفظ «عنّی» همین را می‏فهماند. بنابراین اگر به یک سبب از هزاران اسباب خارجی اعتماد کند، از خدا نخواسته و در این جا «عنّی» محقق نشده است»[3] و خداوند قول نداده که اگر از دیگران چیزی خواستید، آن را مستجاب کند.

حال در هر دعایی این دو شرط مهم تحقق داشته باشد، اجابت حتمی است و اگر هر یک از این دو شرط نباشند در حقیقت دعایی نیست لاجرم خداوند استجابت آن را تضمین نفرموده است؛ بلکه اگر کسی از غیر خدا چیزی بخواهد، خداوند او را به غیر خود واگذار می‏فرماید.

یک. موانع استجابت دعا

اهل بیت عصمت و طهارت - که مفسران قرآن کریم هستند - برای استجابت دعا موانعی را ذکر نموده‏اند که به بعضی از آنها اشاره می‏کنیم.

1.1. غفلت قلب‏

دعا یعنی درخواست از خدای متعال برای برآورده ساختن حاجتی می‏باشد و طبیعی است که این ارتباط در صورتی مؤثر است که فقط ظاهر دعا مورد توجه نباشد، بلکه در باطن انسان توجه به خدا و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل»؛ «بدانید که خداوند دعائی که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمی‏کند».[4]

در واقع خدای متعال این گونه بندگان خود را تأدیب و تربیت می‏کند تا از راه خطا بازگشته و مسیر صحیح هدایت الهی را در زندگی خود انتخاب کنند.

2.1. منافات داشتن با حکمت الهی‏

خدای متعال بر اساس حکمت خود، این عالم را طبق قوانین خاص اداره می‏کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمی‏کند. بنابراین استجابت دعا باید از مسیر قوانین و سنن الهی جریان یابد و اگر دعایی نقض کننده این مطلب باشد، مستجاب نمی‏شود؛ زیرا خدای متعال فقط کریم نیست؛ بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتی از صفات او، صفت دیگرش را نقض نمی‏کند.

امام علی‏علیه السلام می‏فرماید: «ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فی کل دعوة»؛ «خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمی‏کند بنابراین هر دعایی را مستجاب نمی‏سازد».[5]

3.1. عدم مصلحت‏

در ضمن شمارش علل گوناگونی که باعث می‏شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکی از مهم‏ترین آنها این است که گاهی انسان از خداوند چیزهایی را درخواست می‏نماید و فکر می‏کند اجابت آن به نفع او می‏باشد؛ حال آنکه در واقع اجابت آن درخواست؛ به ضرر او است. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره «بقره» دارد که می‏فرماید: «عَسی‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسی‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ…»؛ «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرّ شما در آن است…». و همه اینها به خاطر جهل و یا محدودیت‏هایی است که در انسان وجود دارد.

4.1. گناهان اجتماعی‏

گناهان اجتماعی - مثل ترک امر به معروف و نهی از منکر - باعث عدم اجابت دعا است. پیامبر اکرم‏صلی الله علیه وآله فرمودند: «اگر امر به معروف و نهی از منکر را ترک کنید، بدترین شما بر شما چیره خواهند شد، آن گاه نیکان شما دست به دعا برمی‏دارند، ولی اجابت نمی‏شود».

دو. آداب دعا

در روایات نورانی معصومین‏علیهم السلام اموری به عنوان آداب دعا بیان شده که رعایت آنها می‏تواند در استجابت دعا مؤثر باشد.

1.2. اصرار در دعا

یکی از عواملی که سبب استجابت دعا می‏گردد، اصرار در دعا است خدای متعال بنا به دلایلی گاهی اوقات دعای بنده خویش را سریعاً ا جابت نمی‏کند؛ حال یا به علت گناهی که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت برای استجابت دعا از مجرای طبیعی و یا به جهت اینکه خدای متعال می‏خواهد بنده‏اش، ارتباط خود را با او بیشتر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد. بنابراین اصرار در دعا خود می‏تواند عاملی در استجابت دعا محسوب شود و خود اصرار ورزیدن در دعا، موجب خشنودی خداوند متعال است. امام باقر علیه السلام می‏فرماید: «ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسأله و أحب ذلک لنفسه»؛ «بدرستی که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر برای ادای حاجات، در حالی که آن را برای خود دوست دارد».[6]

و نیز می‏فرماید: «و الله لایلحّ عبد مؤمن علی الله عزوجل فی حاجة الا قضاها له»؛ «به خدا قسم اصرار نمی‏ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال برای حاجتی مگر این که آن را برآورده می‏سازد».[7] رسول اکرم‏ صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «ان الله یحب السائل»؛ «خدای متعال درخواست‏کننده را دوست دارد»،[8] بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهی، گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت می‏شود. فی نفسه امری مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال است بدین جهت هیچ‏گاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شد.

پیامبر اسلام‏صلی الله علیه و آله می‏فرماید: «رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فی الدعاء استجیب له او لم یستجیب»؛ «خدا رحمت کند بنده‏ای را که از خداوند متعال حاجتی را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد»[9].[10]

2.2. انجام کار نیک‏

همان‏طور که گناه مانع استجابت دعا و سبب محرومیت از لطف الهی است. انجام دادن کار نیک سبب استجابت دعا می‏گردد و طبیعی است که هر قدر اعمال نیک انسان زیادتر باشد، لطف الهی به او بیشتر است، به خصوص بعضی از اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر بوده و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا است؛ مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روی انسان باز می‏کند و زمینه‏ساز استجابت دعا می‏گردد. بنابراین بعد از هر نمازی، می‏توان به استجابت دعایی امیدوار بود.

پیامبر اسلام‏صلی الله علیه وآله می‏فرماید: «من ادّی فریضة فله عندالله دعوة مستجابة»؛ «هر کس نماز واجبی را بجا آورد نزد خدا دعایی مستجاب خواهد داشت».[11]

3.2. عجله نداشتن در اجابت دعا

انسان وقتی خواسته‏ای دارد، می‏خواهد هر چه زودتر به آن برسد؛ اما گاهی صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتی صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بی تابی و عدم شکیبایی، گاهی سبب ناامیدی می‏شود و مانعی برای رسیدن به خواسته‏های مورد نظر است. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه انسان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است، اجابت است. بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط می‏شود، مداخله نکنیم که در غیر این صورت به زیان ما تمام شده و مانعی برای وصول رحمت الهی خواهد گشت. امام صادق‏علیه السلام فرمود: «همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامی که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید می‏شود و دعا را ترک می‏کند. از امام‏علیه السلام پرسیده شد: چگونه عجله می‏کند! امام می‏فرماید: می‏گوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.[12] بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید؛ اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا است.

امام صادق‏علیه السلام می‏فرماید: «ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالی فی حاجته ما لم یستعجل»؛ «به درستی که بنده هنگامی که دعا می‏کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت او است تا زمانی که او عجله نکند».

4.2. واسطه قرار دادن معصوم‏علیه السلام‏

خداوند متعال می‏فرماید: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ»؛ «به سوی خداوند واسطه بجویید»[13] و نیز می‏فرماید: «وقتی مردم به خود ستم نموده و نزد تو می‏آمدند و طلب مغفرت می‏کردند، پیامبر نیز برای آنان استغفار می‏نمود، خدا را مهربان و توبه‏پذیر می‏یافتند»[14].

5.2. دعا در مکان‏های مقدس‏

دعا در مساجد، حرم اهل بیت‏علیهم السلام، تربت شهیدان و… زمان هایی که در مظان استجابت دعا هستند (مانند شب قدر، روز عرفه و میلاد و شهادت ائمه اطهار و سحرها)، در سرعت استجابت آن بسیار مؤثر است. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه شما را به لینکی از همین پایگاه دعوت می نماییم: دانستنی هایی از قرآن (شرایط استجابت دعا)

 

[1] . بقره (2)، آیه 186؛ «هرگاه بندگانم از من سؤال کردند، به درستی که من نزدیک هستم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخواند اجابت می‏کنم».

[2] . غافر (40)، آیه 60؛ «بخوانید مرا استجابت می‏کنم شما را».

[3] . المیزان، 2، صص 30 - 33.

[4] . میزان الحکمه،ج 2، ص 875.

[5] . میزان الحکمة، ج 2، ص 876.

[6] . میزان الحکمه، ج 2، ص 880.

[7] . همان

[8] . همان‏

[9] . همان، ص 880.

[10] . میزان الحکمه، ج 2، ص 880.                                           

[11] . همان

[12] . همان‏

[13] . مائده، آیه 35.

[14] . نساء، آیه 64.

حوزه