حوزه دیروز از زمان خود جلوتر بود

مقام معظم رهبری در مقایسه بنیه علمی حوزه دیروز با حوزه امروز، حوزه دیروز را در مواجهه با شبهات و چالش‌های زمان خود روزآمدتر و حتی جلوتر از زمان خود می‌دانند. به اعتقاد ایشان اشكالی كه حوزه دیروز ما نداشت و امروز دارد این است كه حوزه دیروز از دنیای زمان خود عقب تر نبود، بلكه جلوتر هم بود.

 محصول علمی حوزه دیروز بیشتر بود

 ایشان فرآورده‌های علمی علمای گذشته را برای مردم زمان خود حتی از حیث كمی نیز، بیشتر از امروز برآورد می‌كنند و مثال‌هایی در این زمینه ذكر می‌كنند:

«شما نگاه كنید علمای ما چقدر محصول علمی و فقهی و كلامی برای مردم زمان خود داشتند. همان عده كمی كه در گذشته بودند، كارهای بزرگی انجام دادند. اگر در نیشابور یا بلخ یا هرات یا طوس – كه اقصی نقاط دنیای اسلام نسبت به بغداد آن روز بود – چند نفر شیعه زندگی می‌كردند و سوال فقهی یا كلامی داشتند، شیخ مفید آنان را از بغداد هدایت و راهنمایی می‌كرد؛ یعنی شیخ مفید از زمان خودش عقب تر نبود.یا در زمان شیخ طوسی اگر دشمن مكتب اهل بیت علیهم السلام می‌گفت:"لامصنف لكم؛ شما كتاب و تصنیف ندارید"، شیخ طوسی خودش به تنهایی وارد میدان می‌شد و بزرگترین كتاب رجالی را تلخیص می‌كرد و اختصاصا یك تصنیف یا كتاب رجالی دیگر می‌نوشت؛ یعنی بدون معطلی رجال كشی را تلخیص كرد و كتاب رجال و فهرست خود را هم نگاشت.»

 پیش دستی علمای گذشته در پاسخ به شبهات

 رهبر انقلاب در شرح روزآمدی و پیش دستی علمای گذشته در پاسخ به شبهات زمان خود می‌فرمایند:

 «هنوز اشكال كسی كه می‌گفت فقه ندارید از خانه‌اش بیرون نرفته بود كه ناگهان یك كتاب عظیم پر فروغ پر تحقیق – به حسب تحقیق آن روز – مبسوط عرضه می‌گردید. اگر محمد بن زكریای رازی چهار كلمه الحادی بر زبانش جاری می‌شد، فورا سید مرتضای رازی در رد او كتاب می‌نوشت و نمی‌گذاشت حرف او بی‌جواب بماند.اگر فلان نویسنده معاند اهل بیت، كتابی می‌نوشت و حقایق و اعمال شیعه را مسخره می‌كرد، بلافاصله عبدالجلیل راضی قزوینی حقش را كف دستش می‌گذاشت و كتاب النّقض را می‌نوشت.  بنابراین هر كسی كه در زمینه‌های فقهی و كلامی، به خصوص به شیعه چیزی می‌گفت، شیعه با قدرت و قوت به زبان علمی به او جواب می‌داد و سخن تلخ رقیب و حریف و معاند، راه به جایی نمی‌برد.»

 

ماجرای تألیف كتاب تحفه اثنی عشریه و پاسخ شایسته علمای شیعه

 حضرت آیت الله خامنه‌ای (مد ظله العالی) با اشاره به ماجرای تألیف كتاب تحفه اثنی عشریه و ردیه‌هایی كه از سوی علما بر آن نگاشته شد، خاطرنشان می‌كنند كه تا همین اواخر هم وضعیت این گونه بوده است:

 «در هند یك نفر پیدا شد (عبدالعزیز دهلوی) و كتاب تحفه اثنی عشریه را كه بر ضد و ذم شیعه و به ظاهر در مدح اهل بیت علیهم السلام بود، نوشت. سید حامد حسین، كتاب عبقات الانوار با آن عظمت را در جوابش نوشت و آن طور كه به نظرم می‌رسد، شاید حدود ده ردّ بر كتاب تحفه اثنی عشریه نوشته شده است. من فهرستی را نگاه می‌كردم كه متعلق به كتب علمای هندی شیعه بود كه البته بزرگان و اعلام درجه یك هم در میان آنان بودند. به نظرم ده ردّ شاید هم بیشتر علیه این كتاب نوشتند.بنابراین حوزه‌های علمیه از زمان خودشان عقب نبودند. یك نفر پیدا می‌شد حرفی را در یك كتاب خطی می‌زد و یك نسخه می‌نوشت و دیگری پخش می‌كرد و دیگری می‌خواند و چهار نفر در طول زمان از آن مطلع می‌شدند، عالم شیعه هم بر می‌داشت همین كار را عینا جواب می‌داد و گاهی تندتر و سریعتر و بهتر از او اقدام می‌كرد و عقب نمی‌ماند.»

 

توجه به نقد مستدل آرای فقهی اهل سنت در كتاب‌های علمای شیعه تا زمان شهید اول

 ایشان با اشاره به كتب فقهی گذشته، بیان می‌كنند كه چطور علمای شیعه تا زمان شهید اول در این كتاب‌ها آرای فقهی علمای اهل سنت را با ادله متعدد رد می‌كردند:

«تا زمان شهید اول كتب فقهی ما مثل كتب علامه و فخر المحققین غالبا متضمن آرای فقهای اهل سنت هم بوده است ولی بعد از آن زمان، كتب شیعه غالبا، دیگر آرای اهل سنت را ذكر نمی‌كنند. وقتی شما نگاه می‌كنید، می‌بینید كه در آن كتاب‌ها، رأی فقهای اهل سنت، با ادله متعدد جواب گفته شده است. فقط كتاب خلاف را نگاه كنید كه شیخ طوسی در آنجا فقط به اجماع تمسك كرده است. غالبا استدلال‌های محكم كتب علامه و دیگران و نیز كتاب خود شیخ مبسوط است.»

مثال اسب و اتومبیل

 مقام معظم رهبری بارها هشدار داده‌اند كه حوزه امروز، از زمان خود عقب افتاده است. ایشان در بیاناتشان این معضل را با ذكر مثالی اینگونه تبیین می‌كنند:

«امروز حوزه علمیه از زمان خودش خیلی عقب است. حساب یك ذره و دو ذره نیست. مثل این است كه دو نفر سوار بر اسب، در وادی‌ای همراه یكدیگر بروند و یكی اسبش از دیگری تندروتر باشد و آنكه اسبش كندروتر است، بعدا به اتومبیل دست پیدا كند. طبیعی است آنكه اسبش تندروتر است، به گرد او هم نمی‌رسد. الان وضعیت اینگونه است. در حال حاضر امواج فقه و فلسفه و كلام و حقوق دنیا را فرا گرفته است. ما وقتی به خودمان نگاه می‌كنیم می‌بینیم با زمان خیلی فاصله داریم.»

كم كاری در زمینه تألیف كتب اخلاقی و علم حقوق

 ایشان با استناد به نقل قول یكی از علما كه به سفر فرنگ رفته بود، این عقب افتادگی حوزه امروز از زمان را حتی به حوزه اخلاق نیز تسری می‌دهند و چنین می‌فرمایند:

 «حتی در اخلاق هم اینگونه است. یكی از اعلام حوزه – ادام الله بقائه – كه الان در اینجا تشریف دارند، چند سال قبل از این، سفری به انگلستان كرده بودند و در آنجا كتابخانه‌ای را دیده بودند. به من فرمودند:

“یك طبقه از این كتابخانه، كتاب‌های اخلاقی بود كه فرنگی‌ها در چند سال اخیر نوشته‌اند»!

 ایشان با انتقاد شدید از كم كاری حوزه امروز، در زمینه تألیف كتب اخلاقی، نسبت به كارهای مطالعاتی گسترده‌ای كه غربی‌ها در این زمینه انجام داده‌اند، پرسشهایی صریح را مقابل حوزویان قرار می‌دهند:

«در این چند سال حوزه علمیه قم، چند كتاب اخلاق بیرون داده است؟ یك هزارم آن، یك ده هزارم آن و به گمانم هنوز هم كمتر از این مقدار  باشد.این تازه اخلاق است و می‌دانید غرب با اخلاق سر آشتی ندارد. البته كتب اخلاقی آنها بیشتر، فلسفه اخلاق و رد اخلاق و بیان اخلاق غیر معنوی و اخلاق مادی است. ما بعد از معراج السعادة و جامع السعادة در حوزه‌هایمان چه كتابی نوشته‌ایم؟ البته بعدها در چند سال اخیر، چند كتاب اخلاق نوشته شده است؛ چیزی كه بشود به عنوان یك كتاب علمی ارائه كرد.عین همین قضیه در حقوق هم مشاهده می‌شود. شما ببینید چقدر در باب حقوق مدنی، حقوق جزا و انواع و اقسام مباحث حقوقی، تحقیقات گوناگون شده است.این كار، هم در غرب و هم در دنیای اسلام غیر شیعه صورت گرفته است. ما در این زمینه‌ها انصافا باید بگوییم خیلی عقبیم. حال، این رشته تخصصی ماست و بیشتر تخصص حوزه‌ها تقریبا فقه است.»

به حاشیه رفتن دروس كلام و عقاید در حوزه

حوزه‌های شیعی از دیرباز، نه تنها معارف و عقاید را جزو مسئولیت های خویش می‌دانستند؛ بلكه با شبهات زمان خویش راه ارتباط می‌جستند، از آن به سرعت اطلاع می‌یافتند و در صدد نقد و دفاع بر می‌آمدند . متكلمان حوزوی شیعی عقب تر از زمان خود نبودند؛ بلكه همپای شبهات عصر حركت كردند و در برابر هر تهاجم ، دفاعی متقن و سریع را عرضه داشتند . نگاشته های كلامی بزرگوارانی چون شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، عبدالجلیل رازی و …، نمونه صدق این دعوی است.اما متأسفانه این شیوه ادامه نیافت و به ویژه در سده اخیر، معارف و عقاید و كلام، نقش محوری خود را در حوزه‌ها از دست دادند و چونان تفسیر و حدیث در حاشیه‌ی تحصیلی – درسی قرار گرفتند. این جابجایی موجب شد كه فراورده‌های حوزه‌های دینی – كه عمدتا فقها یا فقه پژوهان بودند – چندان دستی در معارف و عقاید دینی نداشته باشند و نهایت آنكه در سطح كشف المراد، مطالبی را خوانده و یا شنیده باشند.مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند:

«ببینید دیگران چقدر در زمینه فلسفه و كلام و كلام جدید و فلسفه دین و مباحث دین شناسی و سایر زمینه‌ها، مطلب نوشته‌اند و چقدر كار كرده‌اند؟ ممكن است همه اینها غلط باشد اما بالاخره یك متاع فكری و موج فكری است كه بخشی از فضای ذهن جامعه را اشغال خواهد كرد. شما در حال حاضر كجائید؟ چطور می‌خواهید با اینها مقابله كنید؟ كجاست آن عبدالجلیل رازی قزوینی كه النّقض مناسب این زمان را هم بنویسد؟ و نه یك كتاب، بلكه ده هزار كتاب در این زمینه‌ها نوشته بود.»

عدم بهره مندی حوزه از امكانات سخت افزاری دنیای امروز

 حضرت آیت الله خامنه‌ای (مد ظله العالی) دنیای امروز را دنیای امواج و كامپیوتر می‌دانند و بخشی از عقب افتادگی حوزه از زمان را مربوط به عدم بهره‌مندی از این ظرفیت‌های جدید می‌دانند و معتقدند:

«امروز دنیا، دنیای امواج است. با امواج و كامپیوتر، همه مفاهیم از این طرف به آن طرف دنیا منتقل می‌شود. الان دورترین كتابخانه‌های دنیا می‌توانند در ظرف مدت پنج دقیقه، مطالب كتابی را كه در كتابخانه كنگره آمریكاست، روی صفحه كاغذ خود چاپ كنند.اینگونه، مطالب منتقل می‌شود. ما از این دنیا عقبیم، چرا این را منكر شویم. این یك عیب قطعی است كه حوزه امروز ما آن را دارد.»

 منبع: سایت تبیان