آیت الله مصباح یزدی:

باور به همراهی خداوند و اینکه همه امور در برابر دیدگان او انجام می‌شود، خود عامل تقویت روح، در انجام دادن هر کار نیک و تحمل فشارهای روانی از قبیل فشار روحی فقدان در آدمی است.

در آیات متعددی خداوند همراهی خویش را با بندگانی که به وصف صبر، تقوا و نیکوکاری و… آراسته‌اند، اعلام کرده است:

ـ «وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ» ^{(توبه: 36)}؛ و بدانید خداوند با پرهیزگاران است.

ـ «إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» ^{(بقره: 153)}؛ خدا با صابران است.

ـ «وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ» ^{(عنکبوت: 69)}؛ و خدا با نیکوکاران است.

بدیهی است باور به همراهی خداوند و اینکه همه امور در برابر دیدگان او انجام می‌شود، خود عامل تقویت روح، در انجام دادن هر کار نیک و تحمل فشارهای روانی از قبیل فشار روحی فقدان در آدمی است.

متأسفانه انسان‌ها به هنگام مصائب و مشکلات می‌پندارند که خدا با آنها قهر کرده و آنان را تنها گذاشته است. اگر شخص مصیبت‌دیده، همان‌گونه که خدا را در خوشایندها با خویش همراه می‌بیند، به هنگام مرگ عزیزان و مشکلات زندگی هم همراه خود ببیند، از فشار روحی او کاسته می‌شود و توان تحمل او افزایش می‌یابد. تصور خارج بودن از قلمرو حمایتی خداوند، ترس و اضطراب را به دنبال می‌آورد. اگر هنگام سختی‌ها خدا را دور و خارج از دسترس بدانیم، مضطرب می‌شویم بر تنیدگی‌مان افزوده می‌شود. کودک به این دلیل جداشدن از مادر را برنمی‌تابد که می‌پندارد دور بودن مادر سبب می‌شود که دیگر پاسخگوی نیازهای او نباشد. احساس تنهایی و بی‌یاوری است که کودک را می‌آزارد به مرور زمان که کودک بزرگ می‌شود و درمی‌یابد که هرگاه بخواهد، مادر کنار او خواهد بود، دور بودن مادر، او را بی‌تاب نمی‌کند.^{( عباس پسندیده، رضایت از زندگی، ص 325)}

خداوند متعال در آیات متعددی همراهی خویش را به انسان‌ها اعلام نموده است تا آنان خود را از قلمرو حمایتی خدا خارج ندانند و به مدد این شناخت بر مشکلات فائق آیند.

در قرآن آمده است که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله برای آرام کردن همراه خویش در غار از این مهارت شناختی بهره گرفته است:

«إِذْ یَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا» ^{(توبه: 40)}؛ آن هنگام که او به همراه خود می‌گفت، غم مخور، خدا با ماست.

خداوند سبحان برای زدودن غم روحی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در مسیر تبلیغ رسالت، او را به همراهی خویش نوید می‌دهد:

«وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلاَّ بِاللّهِ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَلاَ تَكُ فِی ضَیْقٍ مِمَّا یَمْكُرُونَ إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَّالَّذِینَ هُم مُحْسِنُونَ» ^{(نحل: 127 ـ 128)}؛ صبر کن، و صبر تو فقط برای خدا و به توفیق خدا باشد، و به سبب کارهای آنها اندوهگین و دلسرد مشو و از توطئه‌های آنان در تنگنا قرار مگیر. خداوند با کسانی است که تقوا پیشه کرده‌اند و کسانی که نیکوکارند.

اگر انسان این گونه به خداوند شناخت داشته باشد، یعنی او را در خوشایند و ناخوشایند زندگی، همراه خویش ببیند و بداند همه امور در برابر دیدگان او انجام می‌شود، توان تحمل فقدان در او تقویت می‌شود؛ چراکه ناظر دیدن خدا به هنگام فقدان (مرگ عزیزان) آدمی را به مصلحت و حکمت پس‌گیری عزیزان رهنمون می‌سازد

همچنین خداوند حضرت نوح را، که تحت شدیدترین فشارهای قومش بود، مأمور به ساختن کشتی می‌کند و اصلِ مقابله با سختی‌ها را به او آموزش داده، می‌فرماید:

«وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْیُنِنَا» ^{(هود: 37)}؛ و اکنون در برابر دیدگان و طبق وحی ما، کشتی را بساز.

جمله «باعیننا» (در برابر دیدگان ما) چنان قوت قلبی به نوح بخشید که فشار استهزای دشمنان، کمترین خللی در اراده نیرومند او ایجاد نکرد.( ناصر مکارم شیرازی و دیگران، همان، ج 1، ص 33)

از اصل قرآنیِ «همراهى خداوند با بندگان در همه حال» و ذکر مصادیق قرآنی برای آرام‌سازی و تحمل مشکلات بر پایه شناختیِ درک همراهی خداوند در سختی‌ها برمی‌آید که یکی از مهارت‌های ارائه شده در قرآن برای تحمل فقدان، درک حضور و همراهی خداوند به هنگام مرگ عزیزان است. زیرا چنین بینشی انسان را در قلمرو حمایتی خداوند قرار داده، همین نوع بینش توان تحمل او را بر مرگ عزیزان افزایش می‌دهد.

با بهره‌گیری از همین مهارت شناختی، که همه امور در برابر دیدگاه خداوند انجام می‌گیرد، تحمل فقدان بر امام حسین علیه‌السلام آسان بود. آمده است: هنگامی که شیرخواره ایشان در آغوش آن حضرت بود و حرمله ـ لعنه‌اللّه علیه ـ تیری افکند و گلوی او را درید، امام خون او را به کف دست گرفت، چون پر شد به آسمان افکند و بعد از بیان جملاتی فرمود:

«هَوْنٌ عَلَى ما نزل بى أنَّهُ بِعَینِ اللّه»؛( گروه حدیث پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام، فرهنگ جامع سخنان امام حسین علیه‌السلام، ترجمه علی مۆیدی، ص 529) هر مصیبتی را که بر من فرود آمده، این آسان می‌کند که در محضر خداست.

آری اگر انسان این گونه به خداوند شناخت داشته باشد، یعنی او را در خوشایند و ناخوشایند زندگی، همراه خویش ببیند و بداند همه امور در برابر دیدگان او انجام می‌شود، توان تحمل فقدان در او تقویت می‌شود؛ چرا که ناظر دیدن خدا به هنگام فقدان (مرگ عزیزان) آدمی را به مصلحت و حکمت پس‌گیری عزیزان رهنمون می‌سازد.

3. توجه به نعمت‌ها و عنایات الهی در جهان پس از مرگ: از اصول مسلّم در تربیت و رشد و تکامل آدمی که بارها در قرآن از آن بهره گرفته شده، بشارت دادن به نعمت‌ها و پاداش‌های بهشتی بر انجام دادن تکالیف و تحمل شدائد و ناخوشایندهای زندگی است؛ چون اجرای کار و تحمل سختی با یقین به پاداش و مزد، قابل تحمل است. اگر کارها و تحمل شدائد با پاداش و آن هم پاداش ابدی همراه باشد، قابل تحمل خواهد بود؛ چراکه پاداش منبع تقویت‌کننده‌ای است که توان انسان و انگیزه او را در عمل به کار و مقابله با سختی‌ها افزایش می‌دهد. آنچه سختی‌ها و مصیبت را برای آدمی تحمل‌ناپذیر می‌کند آن است که بداند تحمل مصائب بدون پاداش است. اگرچه قرآن به وجود ناخوشایندها در زندگی تصریح فرموده است:

ـ «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ…» ^{(انفال: 28)}؛ و بدانید اموال و اولاد شما وسیله آزمایش است.

ولی برای تحمل مشکلات و ناخوشی‌ها زندگی، به بشر اعلام نموده که ناخوشایندی‌های زندگی بدون پاداش و اجر نیست:

ـ «الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَاللّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُم بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَّهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُقِیمٌ» ^{(توبه: 20 ـ 21)}؛ آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان‌هایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است، و آنها پیروز و رستگارند. پروردگارشان آنان را به رحمتی از ناحیه خود، و رضایت خویش و باغ‌هایی از بهشت بشارت می‌دهد که در آن، نعمت‌های جاودانه دارند.

از اصل قرآنیِ «همراهى خداوند با بندگان در همه حال» و ذکر مصادیق قرآنی برای آرام‌سازی و تحمل مشکلات بر پایه شناختیِ درک همراهی خداوند در سختی‌ها برمی‌آید که یکی از مهارت‌های ارائه شده در قرآن برای تحمل فقدان، درک حضور و همراهی خداوند به هنگام مرگ عزیزان است. زیرا چنین بینشی انسان را در قلمرو حمایتی خداوند قرار داده، همین نوع بینش توان تحمل او را بر مرگ عزیزان افزایش می‌دهد

روشن است که مجاهده در راه خدا آکنده از سختی‌هایی است که انسان مۆمن باید آنها را با جان و دل بخرد. آنچه شدائد را بر انسان مۆمن آسان می‌کند، پاداش‌هایی است که خداوند به مۆمنان وعده داده است. لذا به لحاظ کارکرد پاداش در تحمل شدائد، خداوند بی‌درنگ پس از مجاهدت در راه خدا با گونه‌های مختلف آن، از پاداش سخن به میان آورده است.

در خصوص پاداش تحمل فقدان (مرگ عزیزان) فرموده است:

«وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُصِیبَةٌ» ^{(بقره: 155 ـ 156)}؛ و بشارت ده به استقامت‌کنندگان؛ آنان که هرگاه مصیبتی به آنها رسد… .

این آیه به بشر گوشزد می‌نماید که تحمل مرگ عزیز، دربردارنده پاداش و اجر است. بشر با باور به این اعلام و شناخت از طرف خدا، توانش برای تحمل فقدان افزایش می‌یابد.

عاملی که آدمی را در مصیبت بی‌تاب می‌کند باور نداشتن به پاداشِ تحمل مصیبت است. در روایتی از امام صادق علیه‌السلامبشارت صابران، به بهشت و مغفرت الهی شمرده شده است: و عن الصادق علیه‌السلام قال اللّه عزوجل: «و بشر الصابرین» ای بالجنة و المغفرة.^{( سیدهاشم بحرانی، همان، ج 1، ص 365)}

معصومان علیهم‌السلام هم برای کاهش فشارهای روانی سختی‌ها این اصل را به همگان آموزش می‌دادند. پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید:

«لو تَعْلَمونَ ما ذُخِرَ لكم، ما حَزِنْتُم على ما زوِى عنكم»؛^{( حسام‌الدین متقی هندی، کنزالعمال، ج 6، ص 614)} اگر آنچه را برای شما ذخیره شد، می‌شناختید، بر آنچه از شما گرفته شده غمگین نمی‌شدید.)

منبع: سایت موسسه امام خمینی ره