عفاف، حریم عاشقی(2)

راهکارهایی برای فرهنگ سازی عفاف و حجاب در جامعه

1. تبیین فلسفه و ضرورت رعایت حجاب برای افراد؛

2. سرمایه گذاری لازم برای جامعه پذیری و نهادینه کردن ارزش های اسلامی و انقلابی، از جمله پوشش و آرایش با جلب مشارکت عمومی؛

3. برنامه ریزی فراگیر و هماهنگ برای مطرح کردن الگوها و ارزش های اسلامی مربوط به پوشش در سطح ملی و منطقه ای؛

4. شناسایی و معرفی چهره های نخبه ایرانی و مسلمان در زمینه های مذهبی به عنوان الگو؛

5. تشویق به استواری و ثبات در پای بندی به عقاید و معارف و ارزش های غنی فرهنگ خودی و زشت شمردن خودباختگی در مقابل فرهنگ بیگانه؛

6. برانگیختن احساسات عمومی در برابر ارزش ها و واجبات در مناسبت های مکتبی؛

7. توجه والدین و بزرگان به رعایت اخلاق دینی و معنوی؛

8. جلوگیری از معرفی الگوهای غربی و غیراسلامی در رسانه ها و نشریه ها؛

9. جلوگیری از درهم آمیختگی و ارتباط غیرضروری و گاه نامناسب مرد و زن در مراکز، نهادها، مؤسسه ها و گردهم آیی های رسمی و غیررسمی؛

10. محور قرار دادن توسعه فرهنگی و انسانی به جای توسعه اقتصادی؛

11. توجه به شأن و منزلت انسانی زنان و ارزش حجاب در تبلیغات و آثار ادبی هنری؛

12. فراهم کردن زمینه های خداباوری و تقویت روحیه آخرت گرایی، برای حل مشکلات؛

13. دوری از هرگونه اعمال سلیقه شخصی و پرهیز از افراط و تفریط در تبیین و آموزش احکام و دستورهای دین؛

14. اصلاح عملکرد مسئولان نهادهای تربیتی؛

15. نهادینه کردن فرهنگ دینی در نظام پرورشی، به دور از شعارزدگی؛

16. اقدام مسئولان نهادهای تربیتی برای ایجاد راه های درست تحقق نشاط و شادابی در نسل جوان؛

17. معرفی رنگ ها و مدل های متنوع در پوشش با رعایت موازین شرعی برای پاسخ گویی به سلیقه های مختلف؛

18. آشنا کردن جوانان با توطئه ها، زمینه ها و روش های نفوذ فرهنگ غربی.

عفاف حریم عاشقی(3)

آثار حجاب و عفاف

حجاب و پوشش، در جنبه های مختلف، آثار مثبت بسیاری دارد که در اینجا به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:

آثار فردی حجاب

توفیق معنوی

حجاب زن، جلوه آشکار تقوای اوست و وی را از آثار تقوا بهره مند می سازد. وقتی زن تقوای جنسی را مراعات کند و خود را از نامحرم بپوشاند، وعده های الهی[1] که به پرهیزکاران داده شده است، درباره او محقق می گردد، حق و باطل را از هم تشخیص می دهد، راه سعادت را در زندگی می شناسد و گناهانش آمرزیده می شود.

حفظ کرامت و شخصیت والای زن

در جهان بینی اسلامی، انسان تنها جسم و تن نیست، بلکه جنبه ای دیگر به نام روح دارد که از جنبه جسمی برتر است. در مکتبی که بر این جهان بینی استوار باشد، دیدگاه ها درباره نقش زن، با دیدگاه مکتب های مادی به زن، بسیار متفاوت است. زن در این مکتب الهی، مربی جامعه است؛ کسی که مرد از دامن او به معراج می رود. زن به سبب نقش مهم و بزرگ تربیتی اش، زیربنای فضیلت های انسانی و ارزش های والای خلیفة اللهی در جهان است.

او به برکت آموزه های انسان ساز اسلام، ارزش حقیقی خویش را به خوبی دریافته است و می خواهد انسانیت، ملاک ارزیابی شخصیتش قرار گیرد، نه ظواهر جسمانی و زنانگی. ازاین رو، اندام و زینت های وجودی خویش را در پرده حجاب محفوظ می دارد تا بتواند با ارزش حقیقی خویش و به اعتبار انسانیت و کرامت والای یک زن، در جامعه فعالیت کند.

پاسداری از امنیت زن

زن، با رعایت حجاب و عفت، مانع تحریک شهوت مردان بیگانه می شود و دزدان عفت و مردان هرزه و شهوت پرست را از طمع کردن به گوهر وجودش ناامید می سازد. درحقیقت، او با حجاب خویش، به آنان پیام می دهد که من، زنی هرزه و هرجایی نیستم. حجابم، از درونِ پاک و ایمان استوار خبر می دهد و گلی خوش بو هستم که عطر طراوتم را به گلستان خانواده ام ارزانی می دارم. من با حجابم، چشم ناپاک دلان را کور می سازم.

آثار حجاب در خانواده

بهره مندی از لذت های جنسی، به محیط خانواده اختصاص یافته و در چارچوب ازدواج، مشروع است. این مسئله سبب تقویت پیوند و نزدیک تر شدن ارتباط زن و شوهر و در نتیجه، استحکام بیشتر کانون خانواده می شود.

آثار اجتماعی حجاب

رعایت حجاب و پوشش مناسب در اجتماع سبب می شود جامعه از هرگونه لذت جویی های نامشروع پاک گردد و کام جویی های جنسی فقط در چارچوب خانواده و با ازدواج مشروع انجام شود.

کاهش مفاسد

حجاب و عفت زن، همواره خاک ریز و مانعی بزرگ در برابر موج وسوسه ها و کج روی هاست. شهوت های جنسی زمینه ساز بسیاری از مفاسد اجتماعی است که با حجاب زن، این زمینه ها از بین می رود. وقتی چشم ها نبینند و دل ها نخواهند، تحریکات جنسی، هیجان های کاذب و عشق های ناپایدار نیز از میان می روند و سلامت اخلاقی در اجتماع حاکمیت می یابد.

مبارزه با تهاجم فرهنگی

حجاب ستیزی از برنامه های ثابت تهاجم فرهنگی غرب به شمار می رود. پوشش دینی، همواره هدف تیرهای زهرآگین فرهنگی دشمنان اسلام قرار داشته است. آنها همواره در برانداختن حجاب جدّیت کامل داشته اند؛ زیرا پوشش دینی، سدّی بزرگ در برابر تهاجم فرهنگی غرب است که آنها را از رسیدن به هدف های سودجویانه فرهنگی و اقتصادی شان باز می دارد. اگر قلعه مستحکم حجاب زن مسلمان فتح شود، راه بردگی جامعه اسلامی هموار می شود.

عفاف، حریم عاشقی(4)

کتاب شناسی موضوع حجاب و عفاف

1. اکبری، محمود، مروارید عفاف، قم، انتشارات پارسایان، 1376، 152 صفحه.

2. اکبری، محمدرضا، حجاب در عصر ما، تهران، پیام آزادی، 1380، 168 صفحه.

3. حسینیان، روح الله، حریم عفاف (حجاب نگاه)، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1376، 196 صفحه.

4. جلفایی، حمید احمد، حجاب برتر (بررسی جایگاه چادر در حجاب اسلامی)، انتشارات زائر، 1384، 176 صفحه.

5. دهقانی، اکرم سادات، چادر و مقنعه از دیدگاه قرآن و حدیث، مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما، 1384، 162 صفحه.

6. دعوتی، میرابوالفتح، سلام بر حجاب، نشر ایام، 1377، 261 صفحه.

7. فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1379، 216 صفحه.

8. مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، قم، انتشارات صدرا، 1374، 275 صفحه.

9. محمدی، علی، حجاب در ادیان الهی، قم، نشر یاقوت، 1378، 266 صفحه.

10. مهریزی، مهدی، آسیب شناسی حجاب، تهران، جوانه رشد، 1379، 88 صفحه.

11. محمدی نیا، اسدالله، آنچه باید یک زن بداند، ورامین، مرکز علمی فرهنگی مسجد صاحب الزمان، 1374، 462 صفحه.

12. محمدی اشتهاردی، محمد، پوشش زن در اسلام، تهران، معاونت روابط و تبلیغات ناجا، 1374، 118 صفحه.

14. هدایتی، محمدعلی، احیای حیا، قم، کوثر غدیر، 1382، 360 صفحه.

عفاف، حریم عاشقی(5)

نگاهی اجمالی به عملکرد سیما درباره حجاب و عفاف

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و دگرگونی های گسترده سیاسی فرهنگی، حضور زنان در سیمای جمهوری اسلامی ایران شکل جدیدی به خود گرفت. حضور مناسب زنان در برنامه های سیما و رعایت نسبی مسئله پوشش و حجاب از منظر فقهی، در بیشتر برنامه ها از اراده قاطع مسئولان نظام حکایت می کند. این موضوع، یعنی رعایت محدوده شرعی پوشش، یکی از ویژگی های مثبت رسانه ملی کشورمان به شمار می آید. با این حال، برای یافتن راهکارهای مناسب به منظور فرهنگ سازی درباره حجاب و عفاف در جامعه، باید عملکرد کنونی سیما هرچند به صورت کلی بررسی و ارزیابی شود. عملکرد سیما را در دو زمینه قوت ها و آسیب ها می توان بررسی کرد.

1. قوت ها

الف) رعایت نسبی پوشش در بیشتر برنامه های تلویزیونی

از نقاط ارزشمند در برنامه های سیما، رعایت نسبی پوشش اسلامی و حفظ حریم روابط زن و مرد در سیماست. عواملی چون مجریان خبر، مجریان مجموعه های ترکیبی برنامه کودک و نوجوان و بازیگران مجموعه های تلویزیونی و… همگی به اصول شرعی در این موضوع پای بند هستند. به جرئت می توان گفت در میان کشورهای اسلامی، تلویزیون ایران، تنها تلویزیونی است که حریم روابط زن و مرد و پوشش اسلامی در آن رعایت می شود و تقریباً به دور از هرگونه صحنه های مبتذل و غیراخلاقی است.

ب) شخصیت پردازی از بازیگران باحجاب در برخی مجموعه های تلویزیونی

در برخی سریال های تلویزیونی از بانوانی که به پوشش اسلامی و حفظ حریم نامحرم مقید هستند، شخصیت پردازی خوب و مناسبی انجام می شود؛ یعنی افرادی را موفق، جذاب و تأثیرگذار نشان می دهند که شایستگی الگودهی به مخاطبان را دارند. به عنوان نمونه، از سریال «نرگس» می توان یاد کرد که در آن، شخصیت نرگس که آراسته به پوشش برتر یعنی چادر است، فردی موفق و سمپاتیک نشان داده می شود. درنتیجه، مخاطب به وی علاقه مند می گردد، عملکرد او را زیر نظر می گیرد و مایل است سرانجامِ کار وی را بداند. این گونه شخصیت پردازی ها در الگودهی درست، نقش به سزایی دارند.

ج) مصاحبه با بانوان باحجاب موفق در عرصه های اجتماعی

از دیگر نقاط قوت برنامه های سیما، دعوت از بانوان محجبه موفق در عرصه های گوناگون علمی، فرهنگی، ورزشی و… در مجموعه های ترکیبی و گفت وگو با آنهاست. حضور این گونه بانوان در مجموعه های زنده و نیز اجرای جذاب مجری و طرح پرسش های به جا و مناسب، در ترویج فرهنگ حجاب در مخاطبان بسیار مؤثر است. برای مثال، مجموعه «کوله پشتی»، مجموعه ای موفق در این زمینه است که می تواند الگوی مناسبی برای دیگر مجموعه های سیما باشد.

2. آسیب ها و مشکلات

در کنار نقاط قوت یادشده، برخی نقاط ضعف یا آسیب های اساسی نیز متوجه برنامه سازی است که نمی گذارد سیما رسالت خود را در زمینه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف به طور کامل به انجام برساند. مهم ترین این آسیب ها عبارتند از:

الف) ضعف برنامه ریزی و بی توجهی به ترویج پوشش اسلامی

از اشکال های مهم سیما در زمینه حجاب، ضعف برنامه ریزی دقیق و هماهنگ و نداشتن اهتمام جدّی در راه ترویج فرهنگ عفاف و پوشش اسلامی است. با وجود اینکه مجریان برنامه های تلویزیونی یا بازیگران مجموعه های نمایشی، حجاب و پوشش اسلامی را رعایت می کنند یا در برخی برنامه های مذهبی به ویژه در ایام ولادت یا شهادت معصومان(ع)، به حجاب کامل الگوهایی نظیر حضرت فاطمه(س) یا حضرت زینب(س) اشاره هایی می شود، تا کنون اقدام ویژه و برجسته ای که نشان دهنده برنامه ریزی هدفمند و گسترده در راه ترویج فرهنگ حجاب و عفاف باشد، انجام نشده است. بدین ترتیب از توان مندی و ظرفیت های بالای تلویزیونی برای فرهنگ سازی درباره حجاب، عفاف و لوازم آن به شایستگی استفاده نشده که البته این کار، نیازمند پژوهش ژرف و علمی است.

ب) نبود ضمانت اجرایی برای سیاست های کلان

از رهبر معظم انقلاب و مدیران ارشد سازمان ها، در زمینه حجاب و عفاف، هدف ها، اصول و سیاست های مناسبی تعیین کرده اند. با این حال، این اصول و سیاست ها کمتر ضمانت اجرایی داشته اند و در واقع، جذاب ترین و پرمخاطب ترین محصولات سازمان، بیشتر براساس طرح ها و ایده های سلیقه ای و شخصی برنامه سازان تهیه شده اند. به بیان دیگر، سیاست های سیما در زمینه حجاب و عفاف مشخص است، ولی به بخش تولید برنامه ها راه نمی یابد و این، نشان دهنده نبود وحدت و انسجام لازم در بخش سیاست گذاری های کلی با بخش تهیه و تولید برنامه هاست.

ج) تهران محور بودن سیما

یکی دیگر از اشکال های سیما، تهران محور بودن آن است؛ یعنی برنامه سازان، معمولاً استان تهران را محور تولید برنامه های خود قرار می دهند. در بسیاری موارد، این مسئله بر روند تغییر برخی هنجارها به ناهنجارها در کل کشور، سرعت می بخشد. البته طبیعی است که کلان شهر تهران خیلی سریع تر در معرض ناهنجاری های غربی مانند پدیده بدحجابی قرار گیرد. با اینکه مردم پاک سرشت و دین دار تهران همواره در بحران ها و مواقع حساس بیشترین خدمت را به نظام و اسلام کرده اند، ولی بدحجاب ها، با وجود معدود بودنشان، در خیابان ها بسیار دیده می شوند و بسیاری وقت ها مورد استفاده بسیاری از برنامه سازان قرار می گیرند. در نتیجه، نوع پوشش، مدل آرایش و چگونگی روابط اجتماعی که بی رویه مبنای تهیه بسیاری از برنامه های نمایشی و غیرنمایشی قرار می گیرند، از راه تلویزیون به سراسر کشور القا می شود.[2]

د) رعایت صرف پوشش ظاهری و غفلت از حیا و عفاف

در برنامه های تلویزیونی، حجاب و پوشش اسلامی را بازیگر رعایت می کند، ولی از مسئله حیا و عفت که باطن و روح حجاب است، بسیار غفلت می شود. در برخی فیلم ها یا مجموعه های تلویزیونی می بینیم که بازیگر زن، روسری، مقنعه یا چادر به سر دارد و به ظاهر گمان می شود که معیارهای دینی عفاف و حجاب رعایت شده است، ولی نگاه های معنادار و گاه عاشقانه، گفت وگوهای به شدّت محرک، روابط مخفیانه پیش از ازدواج و آرایش های غلیظ که همه از نمونه های رعایت نکردن عفت هستند، در فیلم جاسازی می شوند.

ترویج حجاب در برنامه های سیما، افزون بر رعایت پوشش ظاهری، نیازمند نمایش آثار آن در سلوک و منش بازیگران نقش های زن و مرد نامحرم در ارتباط با یکدیگر است. در واقع، رعایت وقار و متانت در تعامل با نامحرمان، به منزله روح پوشش است و چنانچه کنترلی در رفتار بازیگران زن و مرد در برابر هم صورت نگیرد، پوشش به تصویر کشیده شده، کالبدی بی روح خواهد بود که هیچ گاه تأثیر عمیق در مخاطب نخواهد گذاشت.

ه) استفاده ابزاری از جذابیت جنسی زنان در برخی مجموعه های نمایشی

چنان که پیش از این گفته شد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در به کارگیری زن در سیما تحول اساسی به وجود آمد و زنان، به دور از هرگونه نقش های مبتذل، با پوشش کامل اسلامی در سیما حضور یافتند. به تدریج، به دلیل مطرح نشدن جایگزین های مناسب ایجاد جذابیت و تعیین نشدن برخی مرزها و ممنوعیت ها، بیشتر برنامه سازان به پیروی از فیلم سازان خارجی، برای جذب مخاطبان، از این اهرم استفاده کردند و زنان زیبا با آرایش های تند و غلیظ را به عنوان مهم ترین عامل جذابیت در فیلم ها و سریال ها به کار گرفتند. البته برخی از این موارد مربوط به تولیدات سیماست و بیشترشان مربوط به تولیدات داخلی خارج از سیماست که شاهد پخش آن از سیما هستیم. این نوع نگاه ابزاری به زن با روح حجاب و عفاف مغایرت کامل دارد.

و) تحقیر ضمنی شأن زنان باحجاب به ویژه چادری و بافرهنگ نشان دادن افراد بدحجاب (نمایش حجاب به عنوان امر قدیمی و سنتی) در برخی برنامه های نمایشی

گاهی سیما در برنامه های نمایشی خود، به بسیاری از نمادها و سنت های ارزشمند اسلامی و ملی بی توجه بوده یا به تضعیف آنها پرداخته است. برای نمونه، به کارگیری نماد چادر (حجاب برتر) که خود، یکی از مظاهر وقار، ابهت و عفاف زنان مسلمان است برای نقش های منفی و مشاغل سطح پایین جامعه مانند مستخدم و کلفت در فیلم ها و سریال ها، تأثیری بسیار مخرب در ایجاد نگرش منفی درباره حجاب و حتی مذهب داشته است. با تأسف، این رویکرد را در برخی مجموعه های تلویزیونی می بینیم که در آنها زنان چادری نقشی منفی یا عقب افتاده دارند و زنان مانتویی، زنانی تحصیل کرده، موفق، مؤثر و اجتماعی هستند. در این زمینه، آمار بالایی به دست آمده است. بنا بر ارزیابی به عمل آمده از ابتدای سال 80 تا پایان سال 83، در سریال های تلویزیونی، در 56 سریال، پوشش چادر، تحقیر یا تضعیف شده است. بدین شکل که پوشش چادر، خاص زنان فقیر، بی سواد، مستخدم، سال خورده، زنان درمانده و مفلوک مانند زنان بیوه و همسر مردان معتاد نشان داده شده یا از آن به عنوان پوششی برای حضور در قبرستان، مجالس عزا یا زندان استفاده شده است.[3]

ز) طرح روابط نادرست میان زن و مرد در مجموعه های نمایشی

در بیشتر مجموعه های تلویزیونی، روابط نادرست میان زن و مرد، پیاپی و جذاب به تصویر کشیده می شود، درحالی که این رویه با سفارش های دینی و اخلاقی در تعارض است. دوستی ها و انواع مراوده های صمیمی و نزدیک زنان و مردان نامحرم با یکدیگر، نگاه ها، شوخی ها، درد دل ها، حتی گذراندن شب در خانه یا محلی تنها (مورد اخیر در سریال های خارجی)، اموری است که همه برخلاف فرهنگ اصیل عفاف در اسلام است. گاهی در برخی فیلم ها یا سریال ها روابط دختر و پسر آن قدر محوری می شود که موضوع های اصلی فیلم تحت الشعاع قرار می گیرد و گاه فیلم پلیسی و جنایی هم که به طور طبیعی بیننده آن، منتظر صحنه های اکشن و خشن است، به یک قضیه عاشقانه ختم می شود. نمونه آن، سریال های خارجی مانند «گروه پلیس»، «هشدار برای کبرا 11» و نیز سریال های ایرانی نظیر «خانه پدری»، «بچه های خیابان»، «برای آخرین بار»، «طلسم شدگان» و «غریبانه» است.

همچنین اختلاط مجریان زن و مرد در بسیاری برنامه ها مانند مجموعه های «صبح و زندگی»، «تصویر زندگی» و «سیمای خانواده»، به تدریج، خواسته یا ناخواسته فرهنگ عفاف و حیا را تضعیف می کند. با بررسی ضمنی نقاط قوت و ضعف نمایش عفاف و حجاب در برنامه های مختلف سیما، متوجه رسالت عظیم رسانه جمهوری اسلامی در جهت دهی به سوی هنجارها و ارزش های الهی هستیم. امید است راهکارهای عملی آن را مسئولان و برنامه سازان محترم فراهم آورند.

پی نوشت ها:

[1]. … ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر خداترس و باتقوا باشید، خدا برای شما تشخیص [حق از باطل و راه سعادت از شقاوت] را قرار می دهد و گناهان شما را می زداید و شما را می آمرزد و خداوند دارای فضل و رحمتی بزرگ است. (انفال: 29)

[2] نک: فریبا علاسوند، «جستاری در آسیب شناسی حضور زن مسلمان در رسانه»، فصلنامه پژوهش و سنجش، ش 38 (ویژه رسانه و زن)، تابستان 1383، صص 126 و 127.

[3]. نک: «نگاهی اجمالی به پوشش چادر در سریال های تلویزیونی ابتدای سال 80 تا پایان سال 83»، مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما، کد 294، 9/8/1384.

منبع: سایت حوزه

صفحات: 1· 2