بسم الله الرحمن الرحیم

«وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظّالِمينَ »^{(شوری- 40)}

كيفر بدى، مجازاتى است همانند آن؛ و هر كس عفو و اصلاح كند، پاداش او با خداست؛ خداوند ظالمان را دوست ندارد!

یکی از بزرگترین فضائل اخلاقی که رسیدن به آن کار آسانی نیست عفو و گذشت به هنگام قدرت و ترک انتقام جویی است. بسیاری از مردم کینه‌ها را در سینه های خود پنهان می‌کنند و به طور دائم در انتظار روزی هستند که بر دشمن پیروز شوند و چندین برابر از او انتقام بگیرند نه فقط بدی را به بدی پاسخ گویند بلکه یک بدی را به چندین بدی پاسخ دهند و از همه بدتر اینکه گاه به این صفت رذیله و بسیار زشت افتخار هم می‌کنند.

در آيه مورد بحث خداوند نخست اشاره به مسأله مقابله به مثل مى‏فرمايد و آن را حق مؤمنين مى ‏شمرد (تا دشمن وافراد خطاكار خود را در امنيت نبينند) سپس اشاره به مسأله عفو و گذشت وترك انتقام‏جويى مى‏كند و مى‏گويد كيفر بدى مجازاتى همانند آن است و هر كس عفو و اصلاح كند اجر و پاداش او با خدا است و خداوند ظالمان را دوست ندارد (وَ جَزآءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مَثلُها فَمَنْ عَفى وَ اصْلَحَ فَاجْرُهُ عَلَى اللَّهِ انَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمينَ).

با توجه به اين كه سوره شورى از سوره‏هايى است كه تمام آن در مكه نازل شده و مى‏دانيم در آن زمان مؤمنان مورد تعرض وسيع و گسترده مخالفان قرار مى‏گرفتند، قرآن در آيه 39 اين سوره به آنها دستور مى‏دهد كه در برابر ظلم تسليم نشوند، و هنگامى كه مورد ستم قرار مى‏گيرند از ديگران يارى بطلبند و به كمك يكديگر بشتابند، سپس در آيه 40 به اين حقيقت اشاره مى ‏كند كه مبادا به خاطر اين كه بعضى از دوستان شما مورد ستم قرار گرفتند در مقام انتقام جويى برآييد و از حد بگذرانيد و خود نيز در صف ظالمان قرار گيريد، حتى اگر در آنجا كه عفو آثار سويى ندارد عفو و اصلاح كنيد بهتر است.

در اين كه منظور از اصلاح كه در اين آيه به دنبال عفو آمده چيست؟ مفسران تفسيرهاى گوناگونى دارند، بعضى اصلاح ميان خود و خدا را ذكر كرده‏اند، و بعضى اصلاح ميان مظلوم و ظالم تا اين مسأله بار ديگر تكرار نگردد، و بعضى اصلاح خويشتن را از انتقام جويى و خشم و غضب و بعضى ترك قصاص را ذكر كرده‏اند. «1»

جمع ميان اين معانى در تفسير كلى اين آيه نيز بعيد به نظر نمى‏رسد. و به هر حال آيه به روشنى اين حقيقت را ثابت مى‏كند كه عفو و اصلاحى كه به دنبال آن صورت مى‏گيرد تا ريشه كينه‏ها براى هميشه كنده شود، و تعبير «فَاجْرُهُ عَلَى اللّهِ» (پاداش او بر خدا است) بدون اين كه اجر معينى حتى بهشت را تعيين كرده باشد نشان مى‏دهد اجر و پاداش چنين كسى به قدرى عظيم است كه جز خدا نمى ‏داند.

دفتر فرهنگی معاونت تهذیب