ناخدای کشتی، یک قطب‎نما و یک نقشه دارد. با نقشه مسیر را مشخص می‎کند و با قطب‎نما جهت مسیر را. نقشه می‎گوید باید به سمت شمال بروی، قطب‎نما می‎گوید شمال این طرف است. حال اگر کشتی‎بان قطب‎نما داشته باشد و نقشه نداشته باشد، چه می‎شود؟

قطب‎نما می‎گوید شمال، این طرف است، اما آیا مسیر درست کشتی، در جهت شمال است یا جنوب؟

برعکس اگر نقشه باشد و قطب‎نما نباشد، چه می‎شود؟

نقشه می‎گوید مسیر درست، در جهت شمال است اما شمال، کدام طرف است؟

کشتی‎بان به همان میزان که به قطب‎نما نیازمند است، به نقشه محتاج است.

انسان در صراط مستقیم به دو چیز نیازمند است:

یکی نقشه که همان «شرع» باشد و دیگری قطب‎نما که «عقل» است. کسی که عقل داشته باشد اما شئون شرع را نشناسد، کشتی‎بانی است که قطب‎نما دارد اما نقشه ندارد و اگر با شرع آشنا بود ولی عقل سالمی نداشت، به کشتی‎بانی می‎ماند که نقشه دارد و قطب‎نما ندارد.

تمثیلات، حایری شیرازی، محی الدین